Klokkenluiders en onderzoeksjournalisten die onthullingen doen zoals de Panama Papers, zullen door een nieuwe Europese richtlijn minder bescherming genieten. Europarlementslid Bart Staes (Groen) luidt de alarmbel.
Met de Panama Papers lekten meer dan 11 miljoen documenten uit van een gespecialiseerd Panamees advocatenkantoor dat voor zijn rijke klanten ruim 16.000 offshore-con- structies opzette om belastingen te ontduiken of te ontwijken. Ook een aantal rijke Belgische families duikt in de documenten op.
Politici struikelden zowat over elkaar heen om hun verontwaardiging te ventileren en zowel diepgaand onderzoek als concrete maatregelen te eisen. Ook in het Europees Parlement werden daarover dure verklaringen afgelegd. Maar uitgerekend vorige week keurde dat parlement een richtlijn over bedrijfsgeheimen goed. Die komt erop neer dat bedrijfsinformatie voortaan wordt beschermd tegen spionage en lekken. Wie als klokkenluider of journalist dat soort gevoelige informatie onthult, riskeert strafrechtelijke vervolging, tenzij de gelekte informatie op illegale activiteiten slaat.
‘De Panama Papers onthulden ook constructies van belastingontwijking die misschien niet illegaal zijn, maar wel volstrekt immoreel’, zegt Europarlementslid Bart Staes (Groen). ‘Klokkenluiders en journalisten die dat onthullen kunnen dus strafrechtelijk veroordeeld worden. Wij willen dat klokkenluiders onvoorwaardelijk beschermd worden, ook als ze niet strikt illegale maar wel immorele zaken onthullen. We wilden daarom de richtlijn over bedrijfsgeheimen uitstellen, want tegen eind juni komt de Europese Commissie met een aparte richtlijn over de bescherming van klokkenluiders.’
Dat er een probleem dreigt, wordt duidelijk met het vorige fiscale schandaal: de zogenaamde LuxLeaks. Eind 2014 bleek uit in Luxemburg gelekte documenten dat een paar honderd multinationals akkoorden hadden gesloten met de Luxemburgse overheid om nauwelijks belastingen te betalen. Helemaal legaal, want met goedkeuring van de toenmalige regering van de christendemocraat Jean-Claude Juncker, huidig voorzitter van de Europese Commissie. Volgende week begint in Luxemburg het proces tegen klokkenluider Antoine Deltour en journalist Edouard Perrin, die LuxLeaks uitbrachten. Ze riskeren lange gevangenisstraffen. Staes: ‘De regeling voor klokkenluiders die de Europese Commissie beloofde, moet er absoluut komen. Maar zelfs als er in juni een voorstel op tafel ligt, duurt het wellicht nog twee jaar voor die effectief van kracht wordt. Intussen kan zowel die richtlijn over bedrijfsgeheimen als het proces in Luxemburg een serieus chilling effect hebben op eventuele nieuwe onthullingen.’
Ondertussen ergert Staes zich aan sommige politieke reacties op de Panama Papers. ‘Laat ik eerst iets positiefs zeggen. Het Europees Parlement heeft in nauwelijks twee weken tijd beslist om een onderzoekscommissie over de Panama Papers op te richten.’
Maar wat Staes vooral frustreert, is het ‘gebrek aan politieke moed om offshore-constructies en belastingparadijzen met concrete maatregelen echt aan te pakken’. Rapporten van onderzoekscommissies volstaan voor hem niet. ‘Daarom vond ik de reacties op de Panama Papers van veel collega’s ook vrij hypocriet. Ze plengen krokodillentranen en spelen grote verontwaardiging, maar wat willen ze effectief doen tegen die belastingparadijzen?’
Jan Lippens
‘Het ontbreekt de politici nog altijd aan moed om offshore-constructies echt aan te pakken.’
