Het boek sloeg in als een bom. Rebelse jongeren gingen zich kleden in de blauwe en gele kleuren van het hoofdpersonage. Sommigen zouden het romanpersonage Werther zelfs tot in de dood toe imiteren en pleegden zelfmoord naar het voorbeeld van deze romaneske Kurt Cobain avant la lettre. De literatuurwetenschapper Paul Pelckmans ging na hoe de succesroman van de jonge Goethe, ?Die Leiden des jungen Werther? (1774), werd ontvangen en vooral hoe hij vóór 1800 in heel Europa voor een vloed van sentimentele romans zorgde. Met die zelfmoorden liep het echter niet zo’n vaart, aldus Pelckmans in ?De ambitie van Werther?. Hij ziet slechts één mogelijk geval van terminale Wertherfieber in de Nederlandse samenleving van die dagen.
Pelckmans ontdekt wel duidelijke sporen van de ?Werthergekte? in de Nederlandstalige literatuur van de achttiende eeuw. De eerste sentimentele of romantische roman uit onze letteren, ?Julia? (1783) van Rheinvis Fijth, introduceert letterlijk het Wertherpersonage en laat hem deze keer een natuurlijke dood sterven.
In de negentiende eeuw verdwijnt Werther van het toneel om pas terug te komen in de twintigste eeuw bij auteurs als Thomas Mann, Ulrich Plenzdorf, Roland Barthes en Milan Kundera. Pelckmans wil zich niet beperken tot een literaire receptiegeschiedenis van een personage, maar onderneemt eveneens, zoals de ondertitel zegt, ?een wandeling langs de tederheidscultuur?. Goethes boek betekent de geboorte van de moderne homo sentimentalis. Pelckmans constateert terloops hoe na de hoogconjunctuur van het romantisch emotionalisme in de achttiende eeuw, die gevoelscultus vandaag afkalft in ironische reflecties over de onmogelijkheid van authententieke gevoelens.
Met zijn Wertherboek bewijst hij dat goede literatuurwetenschap niet saai hoeft te zijn. Toch schiet hij tekort in het documenteren van de sentimentele mentaliteitsverandering. Pelckmans’ Werther is op de eerste plaats een klassieke maar interessante case-study van een betekenisvol romanpersonage en diens literaire carrière.
F.H.
Paul Pelckmans, ?De ambitie van Werther?, Pelckmans/ Kok Agora, Kapellen/ Kampen, 190 blz., 690 fr.
