Drie miljoen EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk maken zich grote zorgen over hun toekomst na de brexit. De jacht op verblijfsvergunningen is open. Leave or stay? Ook Britse Vlamingen staan voor een verscheurende keuze.
Monique Hawkins trok grote ogen toen ze de brief van het Britse ministerie van Binnenlandse Zaken las. Aangezien ze geen wettelijke rechtsgrond had om in het Verenigd Koninkrijk te verblijven, stond er, werd ze vriendelijk verzocht de nodige voorbereidingen te treffen om het land te verlaten. Het was niet meteen het antwoord waarop de Nederlandse computeringenieur had gehoopt toen ze besloot om na 24 jaar in Engeland toch maar een verblijfsvergunning aan te vragen. Hawkins, afgestudeerd in Cambridge, moeder van twee met een Britse echtgenoot, had er nooit eerder over gepiekerd. Als EU-burger genoot ze in het Verenigd Koninkrijk een volwaardig statuut, stemrecht bij lokale verkiezingen inbegrepen. Maar precies daar knelde de schoen: wat als straks de brexit een feit is? De gevolgen voor EU-burgers in het Verenigd Koninkrijk zijn nog onduidelijk, maar Hawkins kon er zich wel een tafereel bij voorstellen: zij die op de luchthaven lange wachtrijen moet trotseren, terwijl man en kinderen de fast lane voor Britse staatsburgers mogen gebruiken. Zover hoefde het niet te komen. Wie minimaal vijf jaar verblijf in Engeland kan aantonen, komt in aanmerking voor ‘permanent residency’, een verblijfstitel die als opstap kan dienen naar een volledige naturalisatie. De aanvraag is echter geen sinecure: na 15 pagina’s met instructies volgt een trein van 85 pagina’s met gedetailleerde vragen. Hawkins besteedde er een heel weekend aan, maar toch ging het mis. Het struikelblok was haar paspoort: ze had een kopie in plaats van het origineel ingeleverd. De reden had ze duidelijk aangegeven in het daartoe bestemde vak. Omdat haar vader pas was gestorven, moest ze vaak naar Nederland om haar moeder bij te staan. Onmogelijk dus om haar paspoort gedurende een maanden aanslepende procedure te missen. Redelijk genoeg, maar het ministerie was onverbiddelijk.
‘Stommiteit van jewelste’
Het verhaal van Hawkins is geen unicum. In de Britse media verschijnen soms schrijnende gevallen. Het brexitreferendum heeft een stormloop veroorzaakt onder de drie miljoen Europeanen op Britse bodem. De voorbije zes maanden hebben zo’n 135.000 mensen een permanente verblijfsvergunning aangevraagd. De ongerustheid over hun toekomst in het VK werd niet bepaald getemperd door het politieke voorspel van de brexitonderhandelingen. Zowel vanuit de oppositie als vanuit de pro-Europese vleugel van de Conservatieve meerderheidspartij kwamen oproepen om aan de brexitwet een clausule toe te voegen die de verblijfsrechten van Europeanen waarborgt. De kwestie leidde tot een krachtmeting tussen het Hogerhuis en het Lagerhuis. Lange tijd stond een meerderheid van het Hogerhuis (de Senaat) achter de waarborgclausule. Maar in het Lagerhuis (de Kamer) kreeg het standpunt van premier Theresa May en brexitminister David Davis een comfortabele meerderheid. Daarin is geen sprake van waarborgen: het lot van de Europeanen maakt deel uit van de oorlogsmunitie waarmee de Britse regering naar de brexitonderhandelingen trekt. Het Hogerhuis ging overstag.
De brexitwet werd zonder amendementen door beide kamers goedgekeurd en door de koningin met een handtekening bekrachtigd. Niets houdt Theresa May nog tegen om deze week artikel 50 te activeren, de uittredingsclausule van het Europees Verdrag van Lissabon die nooit eerder werd ingeroepen.Die historische stap zet May dan kort na de top van Rome, waar de andere 27 staatshoofden ironisch genoeg verzamelden om 60 jaar Europese eenwording te vieren. Ongetwijfeld zal dat nog meer Europeanen naar de website van het ministerie van Binnenlandse Zaken jagen. ‘Ik ga zo snel mogelijk een verblijfsvergunning aanvragen’, zegt Marijke Andries. ‘Ik wil de onderhandelingen niet afwachten om mijn belangen in Engeland veilig te stellen.’ Andries, lerares Engels en Nederlands aan de International School of London, is vijf jaar geleden vanuit België naar Woking in Surrey verhuisd. ‘Dat ging zonder rompslomp’, zegt ze. ‘Gemeentehuizen kennen ze hier niet, je hoeft je nergens in te schrijven. Belastingen worden helemaal via de werkgever geregeld, net als de sociale zekerheid. Heel makkelijk, als loontrekkende hoef je hier geen fiscale aangifte te doen. Eigenlijk is dit een heel toegankelijk land. Vacatures staan open voor zowel EU-burgers als Britten. Maar ik vrees voor die openheid na de brexit. Wellicht komen er werkvergunningen, zoals nu al het geval is voor pakweg Australiërs en Indiërs. Werkgevers mogen hen alleen aanwerven als ze kunnen aantonen dat er voor die vacature geen Britten of EU-burgers beschikbaar zijn. En die Britse masterstudies, daar ga ik nu ook snel werk van maken. Voorlopig betalen EU-burgers evenveel als Britse studenten. Veel geld, maar andere buitenlanders betalen het dubbele. Straks geldt dat tarief ook voor Europese studenten. Er staat veel op het spel, en verliezen doen we sowieso. Mijn Britse ziekteverzekering geldt nu in heel Europa. Maar wat over twee jaar? Dan moeten we een dure privéverzekering afsluiten als we een voet op het vasteland willen zetten. Die hele brexit blijft een stommiteit van jewelste.’
Mensenruil
Onlangs liet Knack enkele Britten aan het woord die de Belgische nationaliteit hebben aangevraagd. Allemaal verbaasden ze zich over het gemak waarmee ze aan een Belgisch paspoort konden komen, zonder lastige vragen, voor de luttele som van 150 euro. Omgekeerd is het wel anders. Een Britse naturalisatie kost tien keer meer, en gaat bovendien gepaard met een pittige Life in theUK-test. ‘Ook die “permanent residency” wordt je niet bepaald in de schoot geworpen’, zegt Andries. ‘Ieder verblijf buiten het VK moet in de aanvraag worden vermeld en gestaafd, tot 24 jaar terug. Zelfs een blitzbezoek aan de familie in België moet erin. De geringste fout of vergetelheid wordt met een weigering afgestraft. Vandaar al die tragische verhalen in de media.’
Na de mediaheisa kreeg Monique Hawkins alsnog haar verblijfsvergunning. Mét excuses van het ministerie van Binnenlandse Zaken, dat tegelijk geen moeite deed om zijn irritatie te verbergen: waarom moest ze ook zo nodig een verblijfsvergunning aanvragen? Zolang het VK lid is van de Europese Unie heeft ze als Europees burger toch geen enkel probleem? David Vermylen ziet inderdaad geen reden tot paniek, wat niet betekent dat hij zich geen zorgen maakt. De Vlaming, financieel manager bij British Petroleum, woont al sinds 2000 met zijn Spaanse vrouw en kinderen in Londen. ‘Naturalisatie is geen optie’, zegt hij droog. ‘En niet alleen omdat ik als cricketnitwit weinig kans maak om door de Life in theUK-test te raken. Het zit dieper: door het referendum is het hele klimaat hier veranderd. Als Europeaan krijg je steeds meer het gevoel dat je niet meer welkom bent. Theresa May wil het hard spelen en ons als pasmunt gebruiken. Ik woon en werk hier graag, maar niet tegen elke prijs. Ik kan ook buiten het VK een toekomst bouwen. Eerlijk, ik begrijp de regering niet. De Britten hebben die drie miljoen Europeanen hard nodig. Het zijn haast allemaal werkende mensen, aan beide uitersten van de arbeidsmarkt. Laaggeschoolde banen waarvoor de Britten hun neus ophalen, of hooggespecialiseerde kennisjobs. Mijn dochter is geboren in een openbaar ziekenhuis waar 60 procent van de medische staf uit buitenlanders bestond. En nu wil May ons in de weegschaal gooien met de Britten die in Europa wonen. Alleen al in Spanje zijn er dat zo’n 300.000, voornamelijk gepensioneerden. Als er geruild moet worden, zou ik wel weten welke groep te kiezen.’
Door ERIK RASPOET
‘Ik wil de onderhandelingen niet afwachten om mijn belangen in Engeland veilig te stellen.’
