Hoelang kan Joe Biden voordeel halen uit de Trumpgezinde raid op het Capitool? En hoe moet het nu verder met de Republikeinen? Vlak voor de start van het impeachementproces maakt historicus Timothy Snyder de round-up.
Officieel is hij hoogleraar geschiedenis aan Yale University en fellow aan het Instituut voor de Studie van de Mens in Wenen. Maar in de wandelgangen is Timothy Snyder (51) toch vooral bekend als een van de meest vooraanstaande historici op het gebied van totalitaire regimes in de 20e eeuw. Hij werd beroemd met zijn boek Bloodlands, over de geschiedenis van de massamoorden onder de nazi’s in Duitsland en het stalinisme in de Sovjet-Unie. Onlangs publiceerde Snyder een essay in The New York Times, waarin hij beschrijft hoe een deel van de Republikeinse Partij zich afzet tegen de democratie, en Our Malady, een boek over Amerika tijdens de coronacrisis. Wie is er beter geschikt dan hij om de staat op te maken van de Verenigde Staten van Amerika, na vier jaar Donald Trump?
Toen Trump in de politiek ging, had hij geen organisatie en nauwelijks bondgenoten achter zich. Voor de VS was dat een enorme meevaller.
Zal het presidentschap van Joe Biden ons doen vergeten wat een nachtmerrie Donald Trump voor de Verenigde Staten is geweest?
Timothy Snyder: Ik vrees van niet. Trump was een bijzondere figuur omdat hij meer talenten heeft dan welke Republikeinse politicus ook. Maar hij is ook president geworden omdat Amerika al lange tijd met fundamentele problemen worstelt, die we niet zo snel zullen kwijtraken.
Wat bedoelt u daar precies mee?
Snyder: Trump heeft verklaard – en ik denk terecht – dat de Amerikaanse droom niet langer bestaat. Veel mensen geloven niet meer dat ze sociaal hogerop kunnen komen. Trump is er ook nog eens in geslaagd de immigranten en de allochtonen daarvoor de schuld te geven. Hij heeft een racisme aangewakkerd dat de Verenigde Staten al heel lang teistert. En ten slotte heeft Amerika een probleem waar de Europeanen voor moeten oppassen, want zij hebben er ook mee te maken. Trumps presidentschap was het resultaat van een mediawereld waarin feiten steeds minder belangrijk worden: zijn succes laat zien wat er gebeurt als serieuze journalistiek verdwijnt en vervangen wordt door sociale media.
U hebt het over Trumps talenten. Wat houden die precies in?
Snyder: Ik ben zeer blij met uw vraag, want in de VS is men geneigd, vooral aan de linkerzijde, om zijn talenten te onderschatten. Er zijn twee zaken waardoor Trump zich in tijden van fake news op de sociale media heeft kunnen handhaven. Ten eerste: hij is een vreselijke leugenaar. Natuurlijk, de meeste politici liegen weleens en zetten de geschiedenis naar hun hand, maar geen enkele historische figuur heeft ooit zo veel leugens verkondigd als Donald Trump. En hij schaamt zich er niet eens voor. Dat geeft hem een groot concurrentievoordeel. Ten tweede is hij een enorme doorzetter. Trump leest geen boeken, hij werkt zeer weinig, hij weet niet hoe de instellingen functioneren, maar hij is waanzinnig koppig. Hij zei ook meteen dat hij het niet zou aanvaarden als hij de verkiezingen zou verliezen – en dat is ook gebeurd.
Veel Republikeinen zijn tot op het laatst achter Trumps fabeltje van de stolen election blijven staan. Waarom is de Grand Old Party, die door Trump niet serieus werd genomen, hem zo lang blijven steunen?
Snyder: Trump is in staat om mensen enorm te intimideren. Kijk maar naar iemand als Lindsey Graham.
De senator uit South Carolina die Trump eerst als een racistische fanatiekeling bestempelde en daarna zijn golfpartner werd.
Snyder: Dan zie je hoe goed Trump erin slaagt om mensen in te palmen. Maar Trump heeft de Republikeinen tijdens zijn campagne ook de stuipen op het lijf gejaagd. Hij kondigde een groot infrastructuurprogramma aan en beloofde een soort rechtse welvaartsstaat. Je zou hem een populist kunnen noemen, die de partij van links heeft aangevallen. En dat heeft hem succesvol gemaakt. De opluchting bij de Republikeinen was des te groter toen hij er als president niet meer aan dacht dat programma te realiseren. Ze realiseerden zich dat ze een meerderheid hadden in de Senaat en in het Huis van Afgevaardigden en dat ze met Trump een president hadden die hun programma zou uitvoeren. Dat betekende vooral dat de belastingen voor de bedrijven en de rijken daalden en dat er conservatieve rechters werden aangesteld.
De afgelopen vier jaar werd in de VS gediscussieerd over de vraag of Trump nu een autocraat of zelfs een fascist is, die zijn macht steeds meer weet uit te breiden, of eerder een clown die onzin verkoopt. Heeft de catastrofe van de stormloop op het Capitool uiteindelijk niet bewezen dat hij overschat werd?
Snyder: Trump heeft sterke, maar ook bijzonder zwakke kanten. Hij heeft de sociale media gebruikt om tegenstanders en journalisten aan te vallen. Twitter was voor hem een middel om zijn basis te mobiliseren. Maar om een staatsgreep tot een goed einde te brengen, moet je meer doen dan je aanhangers ophitsen. Je moet samen met andere mensen plannen bedenken en die ten slotte ook uitvoeren. Adolf Hitler werd verheerlijkt door zijn volgelingen, maar hij werkte ook dag en nacht, en hij wist iets af van politiek. Toen hij in 1933 aan de macht kwam, stond hij al tien jaar aan het hoofd van de NSDAP en was hij omringd door een staf van trouwe metgezellen. Toen Trump in de politiek ging, was hij niet eens Republikein. Hij had geen organisatie en nauwelijks bondgenoten achter zich. Pas aan het einde van zijn presidentschap kon hij topfuncties verdelen aan onbekwame figuren die volledig afhankelijk van hem waren. Voor de VS was dat een enorme meevaller. Ik mag er niet aan denken dat Trump in 2024 nog een keer president wordt. Dan kan hij zich van meet af aan laten omringen door mensen die belangrijke beleidsfuncties op zich kunnen nemen.
De Republikeinse Partij geeft tegelijkertijd onderdak aan mensen die van het systeem willen profiteren en mensen die het systeem willen vernietigen.
Elke soevereine heerser wil het leger in zijn macht hebben. Waarom is Trump daar nooit in geslaagd?
Snyder: Hij heeft het wel geprobeerd, maar hij kwam er niet ver mee. Een deel van het leger heeft hij achter zich, maar dat zijn vooral de lagere rangen. Trump heeft nooit de hogere legerleiding aan zijn kant kunnen krijgen. Een van de redenen is dat buitenlandse politiek hem niet interesseert. Als hij het in zijn hoofd kreeg, vertelde hij dat de Noord- Koreaanse dictator Kim Jong-un zijn beste vriend was. Of dat hij de Russische president Vladimir Poetin meer vertrouwt dan zijn eigen inlichtingendiensten. Je kunt jezelf als politicus in Amerika populair maken door te doen alsof de rest van de wereld niet bestaat en het land geen vijanden heeft. Bij veel kiezers slaat dat aan, maar bij de generaals van het leger zeker niet. Die weten beter.
De bestorming van het Capitool betekende het einde van de godsvrede binnen de Republikeinse Partij. Aan de ene kant heb je figuren als Mitch McConnell, die Trump jarenlang hebben gesteund maar nu niet meer willen meegaan in het verhaal van de gestolen verkiezingen. Aan de andere kant staan senatoren als Ted Cruz en Josh Hawley, die blijven beweren dat Trump het slachtoffer is geworden van een samenzwering. Betekent dat het einde van de Republikeinse Partij?
Snyder: De Republikeinen staan op een keerpunt. De partij leeft al 40 jaar met de tegenstrijdigheid dat zij tegelijkertijd onderdak geeft aan mensen zoals McConnell, die van het systeem willen profiteren, ik noem ze de spelers, en mensen als Cruz en Hawley die het systeem willen vernietigen, ik noem ze de vandalen. Trump heeft die tegenstelling aan het licht gebracht. En ik zie er geen oplossing voor.
Wat betekent dat voor de toekomst?
Snyder: Ik denk dat de partij zich zal proberen te herdefiniëren. Ik weet dat ik nogal alleen sta met die opvatting, en misschien vergis ik me, maar ik denk dat McConnell de afzettingsprocedure tegen Trump kan gebruiken om zich tegen hem te keren en ervoor te zorgen dat hij zich voor geen enkele politieke functie meer kandidaat kan stellen. Op korte termijn zou McConnell daardoor aan populariteit inboeten, maar hij is dan wel van Trump verlost en kan ook afrekenen met figuren als Cruz en Hawley.
Kan Biden profiteren van de onrust binnen de Republikeinse Partij?
Snyder: Ja. Dankzij de couppoging van 6 januari zal Biden tijdens de eerste 100 dagen van zijn beleid een gemakkelijke start kennen. Weinig Republikeinen zullen hem keihard dwarsbomen, al is het omdat ze een identiteitscrisis doormaken en nadenken over wie ze eigenlijk willen zijn. Bovendien zijn er na Trump enkele politici die nu al hun kandidatuur voor de presidentsverkiezingen van 2024 overwegen en willen laten zien dat zij bereid zijn om samen te werken met de Democraten. Dat is een grote kans voor Biden en zijn vicepresident Kamala Harris, en op die manier voor het hele land.
Joe Biden won de verkiezingen met de belofte het land te verzoenen met zichzelf. Maar is dat wel mogelijk als zo’n 75 procent van de bevolking denkt dat er fraude is gepleegd bij de verkiezingen en dat Biden dus eigenlijk een onwettige president is?
Snyder: Het wordt zeker niet makkelijk. Anderzijds erft Biden ook de chaos en de rampen die Trump heeft veroorzaakt. En daarin schuilt een kans. Biden houdt zich op de vlakte over de mislukte coup van 6 januari. En hij zegt niets over de impeachmentprocedure tegen Trump, dat laat hij aan anderen over. Hij praat over zijn beleid en zijn medewerkers en probeert zich op die manier een eigen imago aan te meten. Hij herinnert de Amerikanen eraan dat regeren niet betekent dat je vijandschappen uitroept en stellingenoorlogen voert. Trump had natuurlijk meer dan 70 miljoen kiezers, maar het gespuis in het Capitool heeft hem de sympathie gekost van miljoenen aanhangers. En zonder enige functie is hij gewoon een normaal mens, een loser.
Maar Trump zal kunnen blijven rekenen op tv-stations als Fox News en OANN, die jarenlang veel geld hebben verdiend aan de verspreiding van zijn complottheorieën.
Snyder: We moeten Amerikanen leren om betere en kritischere nieuwsconsumenten te worden. En we moeten ervoor zorgen dat mensen door degelijke nieuwsbronnen geïnformeerd worden en niet aangewezen zijn op Facebook, Fox News en rechtse radiozenders.
Hoe kan dat zonder het recht op de vrije meningsuiting te schenden?
Snyder: In Amerika had je al vele jaren de zogenaamde fairness doctrine, die bepaalde dat televisie- en radiostations niet eenzijdig over een bepaald politiek thema mochten berichten. Die werd pas afgeschaft onder de ambtsperiode van Ronald Reagan. Bovendien heb je recht op vrije concurrentie: ik zou het goed vinden als internetgiganten zoals Facebook het onderspit moeten delven. En een mediaconcern als de Sinclair Group, dat de markt voor lokale tv-journaals domineert, hoeft er ook niet te zijn.
Trumps verhaal van de gestolen verkiezingen vergelijkt u graag met de dolkstootlegende in Duitsland. Daarmee werd de sociaaldemocraten de schuld voor de nederlaag van de Eerste Wereldoorlog in de schoenen geschoven. Die leugen werd later door de nazi’s als propagandamiddel gebruikt. Denkt u dat een Republikeinse presidentskandidaat in 2024 de leugen van de verkiezingsfraude zal gebruiken om aan de macht te komen?
Snyder: Absoluut. Josh Hawley heeft niet alleen het verstand om dat te doen, hij is ook vilein genoeg. Je hoeft alleen maar te kijken naar de foto waarop hij met opgeheven vuist de Trumpaanhangers aanmoedigt voor ze het Capitool bestormen. Als ik het heb over mensen die de Republikeinse Partij in de vernieling rijden, dan bedoel ik politici als Hawley, die niet alleen tegen de grondwet hebben gezondigd, maar ook verraad hebben gepleegd aan de beginselen van de Amerikaanse democratie.
Zouden de Europeanen zich dan niet beter emanciperen van de Amerikaanse overheersing? Want misschien is de regering-Biden slechts een korte episode vooraleer alweer een populist het Witte Huis overneemt.
Snyder: Ik zie het niet zo pessimistisch. In de eerste plaats zouden de Europeanen nu het initiatief kunnen nemen om zich actiever in te zetten voor de trans-Atlantische alliantie dan ze ooit hebben gedaan. Daar zouden beide partijen voordeel uit halen. Ten tweede is onder Trump wel gebleken dat de Amerikanen hun democratie in gevaar kunnen brengen, maar Amerikanen die hun democratie willen beschermen, kennen nu ook haar zwakke plekken – en kunnen zich voorbereiden.
Kan Amerika zich na vier jaar Trump nog serieus een baken van vrijheid en democratie noemen?
Snyder: Ik denk dat we het vertrouwen van de wereld moeten terugverdienen. En dat is ook uitstekend zo. Hoe hypocriet lijkt het niet wanneer minister van Buitenlandse Zaken Mike Pompeo het verkiezingsgeweld in Uganda veroordeelt, terwijl de hele wereld nog beelden voor ogen heeft van een menigte die het Capitool in Washington bestormt? Het wordt tijd dat wij Amerikanen ons om onze eigen tekortkomingen bekommeren.
Timothy Snyder
– 1969 geboren in Dayton (VS)
– Studeerde geschiedenis aan Brown University en Oxford University
– Is hoogleraar geschiedenis aan Yale University
– Bekende werken Bloodlands (2010), On Tiranny (2017) The Road to Unfreedom (2018)
