‘WE KUNNEN ONZE BEVOLKING TOCH NIET BLIJVEN UITROEIEN?’

BENOÎT KINALEGU OVER JOSEPH KONY 'Hij is geen beest. Een beest heeft geen motief, terwijl Kony moordt uit frustratie.' © REUTERS / STUART PRICE

De Ugandese krijgsheer Joseph Kony staat boven aan de most wanted-lijst van het Internationaal Strafhof. Ondertussen helpt de Congolese priester Benoît Kinalegu de slachtoffers die het nog kunnen navertellen. ‘Kony moet boeten. Anders groeit de frustratie en stopt de cyclus van geweld hier nooit.’

Het jaar loopt op z’n einde en Joseph Kony is nog altijd op vrije voeten. Dat was niet het plan. Vorig jaar ging de virale video Kony 2012 de wereld rond: een documentaire over de Ugandese krijgsheer die met zijn Lord’s Resistance Army (LRA) vol kindsoldaten duizenden mensen vermoordde. Goed voor 100 miljoen kijkers op YouTube, maar in de grensregio van Uganda, Zuid-Sudan, Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek heeft niemand ook maar een glimp van hem opgevangen.

Kony staat boven aan de lijst met de meest gezochte misdadigers van het Internationaal Strafhof in Den Haag. Al bijna dertig jaar zaait hij dood en vernieling, en ontvoert hij kinderen om van hen soldaten of seksslavinnen te maken. Wie kan ontsnappen, durft niet naar zijn of haar vroegere dorp terug te keren. Bij de gevangenen die toch worden vrijgelaten, worden oren, neuzen of lippen afgesneden. De meisjes werden bezwangerd of zijn verzwakt door seksueel overdraagbare ziektes.

Vorige week kwam het bericht dat de regering van de Centraal-Afrikaanse Republiek onderhandelingen gestart was met Kony. Dat was de eerste keer sinds de mislukte vredesonderhandelingen tussen hem en de Ugandese regering in 2008. Kony weigerde toen het akkoord te ondertekenen uit angst dat hij zou worden uitgeleverd aan het Strafhof. De buurlanden reageerden daarom sceptisch op het recente initiatief van de Centraal-Afrikaanse interim-president Michel Djotodia.

‘De zoektocht is erg complex’, weet abbé Benoît Kinalegu, een Congolese priester die uitgroeide tot een van de belangrijkste activisten tegen het LRA. ‘Onze regio is heel dichtbebost. Kony heeft ‘m goed bestudeerd, en hij kent de grillige rivieren. We moeten toegeven dat hij uitstekend georganiseerd is. Vandaar dat de regeringen hem in de eerste plaats proberen te isoleren. Tegenwoordig houdt hij zich vaak op in jachtdomeinen en natuurreservaten. Maar niemand weet waar hij is, zelfs zijn volgelingen niet. Ze krijgen hun bevelen via bodes.’

Nu en dan tekent het LRA nog voor enkele doden en ontvoeringen. ‘Maar de schaal is veel kleiner geworden dan de massale slachtpartijen die het LRA enkele jaren geleden aanrichtte’, zegt Kinalegu. ‘En dat is te danken aan de aanwezigheid van buitenlandse militairen. Het Amerikaanse leger is aanwezig met een honderdtal elitesoldaten, en de Afrikaanse Unie verzamelt een eigen troepenmacht.’

Had u na de geslaagde mediacampagne van vorig jaar niet verwacht dat Kony ondertussen gevangen zou zijn?

BenoîtKinalegu: Men was hem zowat vergeten, zelfs in Centraal-Afrika. De documentaire heeft de verdienste dat ze de internationale publieke opinie heeft beroerd. De regering-Obama had in 2011 al beslist om Kony en het LRA te stoppen. De Amerikanen zijn de enigen voor wie Kony bang is. Sinds zij er zijn, heeft hij maar één grote bekommernis: zijn eigen hachje redden. Nu en dan doet hij nog een uitval, maar de grote terreuracties van vroeger blijven uit.

U bent te bescheiden. U ontwikkelde zelf een alarmsysteem in Noord-Congo, en dat heeft het aantal slachtoffers fors verminderd.

Kinalegu: In 2008 zette een zoveelste raid van het LRA me aan het denken: hoe was het toch mogelijk dat Kony zomaar zijn gang kon gaan? Enkele uren na een massale slachtpartij in het ene dorp trokken dezelfde mannen door een ander dorp, zonder dat die mensen daar gealarmeerd waren. Er is geen telefoonnetwerk, en de wegen zijn in een erg slechte staat. Meestal wisten de bewoners pas twee weken na een aanval wat er elders gebeurd was. Er moest dus een radionetwerk komen zodat de chefs elkaar en de hulporganisaties meteen konden inlichten en beschermen. Vandaag is een vijftigtal dorpen aangesloten op ons systeem.

Wat blijft er vandaag nog over van het voormalige Ugandese rebellenleger?

Kinalegu: Niemand is ooit het woud ingetrokken om een evaluatie te maken van Joseph Kony en zijn mannen. De meeste rapporten van hulporganisaties schatten dat hij nog een tweehonderdtal soldaten overhoudt, waarvan vijftig authentieke Ugandese commando’s. We willen ze losweken van Kony, maar die kindsoldaten beseffen niet welke schade ze aanrichten bij hun eigen bevolking. Ze zijn ook bang om uit het LRA te stappen uit vrees voor represailles, of omdat ze in die jachtdomeinen en natuurreservaten tenminste geen honger lijden. Daarom hebben we een miljoen flyers verspreid over de regio met de boodschap: wees niet bang om terug te keren. Ze zullen de trauma’s van bij het LRA nooit vergeten, maar we kunnen ze wél een toekomst geven. Ik ben erg blij dat sommigen van onze jongeren intussen een diploma hebben behaald en nu als loodgieter of metselaar werken.

Er is sprake van 3000 à 4000 doden sinds 2008. Maar waarom hoor je nooit iets over Kony’s misdaden in de twee decennia daarvóór?

Kinalegu: Toen was het nog veel erger. Niemand wist wat er gebeurde, laat staan dat het aantal doden werd bijgehouden. Ik heb thuis een video met verschrikkelijke beelden uit die perio-de. Zijn territorium was toen wel beperkt tot Uganda. Pas in 1994 heeft hij een eerste keer de grens met Sudan overgestoken. In Congo dook hij op in 2005.

Vraagt u zich als priester nooit af hoe een mens kan uitgroeien tot zo’n monster?

Kinalegu: Ik blijf zeggen dat Kony geen dier is. Een beest doodt alleen om zich te verdedigen of om te eten, een mens moet altijd nog een extra motief hebben. Bij Kony is de enige overgebleven reden zijn frustratie. In Uganda heeft hij geprobeerd om president Yoweri Museveni omver te werpen, die als een van de eersten in Afrika kindsoldaten inzette. In 2005 sloot Kony een onderhandse vrede. Daarna probeerde hij het in de buurlanden, maar ook daar bleef hij een guerrillero. Nu kan hij niet meer buitenkomen, uit angst voor de dood en voor het Internationaal Strafhof.

Het Strafhof in Den Haag krijgt de kritiek dat het alleen Afrikaanse oorlogsmisdadigers viseert. Wat vindt u?

Kinalegu: Degenen die het Strafhof partijdigheid verwijten, hebben vaak zelf van alles op hun kerfstok. Waar worden de grootste misdaden begaan? In Afrika, toch? En wij hebben vaak ook niet de middelen om een eerlijk proces te garanderen. Stel u voor dat Kony wordt opgepakt, en dat hij uiteindelijk niet gestraft wordt omdat hij een deal maakt met de overheid? Dan ga ik als slachtoffer toch niet achteroverleunen en God danken omdat Joseph Kony voortaan mijn buurman is? Nee, ik zal gefrustreerd en woedend zijn over zo veel onrecht, wraak willen nemen en een nieuwe cyclus van geweld ontketenen. We kunnen onze eigen bevolking toch niet blijven uitroeien?

Gelooft u nog dat Kony ooit levend zal worden gevonden?

Kinalegu: Ja. De aanwezigheid van de Afrikaanse Unie is een goede zaak. Die troepen zijn veel betrouwbaarder dan het Congolese leger, dat nog altijd plundert en verkracht. Alleen vraagt een internationale coalitie tijd, eerst moeten er resoluties en wetten goedgekeurd worden… Op het terrein valt nog maar weinig te merken van een groot geïntegreerd leger.

DOOR HANNES CATTEBEKE

‘Degenen die het Strafhof partijdigheid verwijten, hebben vaak zelf van alles op hun kerfstok.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content