Als je geld spaart voor de aankoop van een woning, of een erfenis belegt om je wettelijk pensioen aan te vullen, onderschat dan het effect van de inflatie niet. Met de lage rente van vandaag is het niet evident om je centen tegen ontwaarding in de tijd te beschermen.
In een markteconomie kunnen de prijzen van goederen en diensten zowel stijgen als dalen. Is er voor veel producten en diensten tegelijk een prijsstijging, dan is er inflatie. Dat betekent dat je met hetzelfde geld (als voor de inflatie) minder kunt kopen. Nog anders gezegd, je geld is minder waard geworden, op je zicht- of spaarrekening en in je beleggingsportefeuille(s).
Een denkbeeldige korf met boodschappen vertegenwoordigt alle goederen en diensten die huishoudens consumeren. Elke maand noteert men de prijs van de goederen en diensten in de korf die de meeste gezinnen kopen. De inflatie op jaarbasis is de prijsstijging van die korf in een bepaalde maand vergeleken met dezelfde maand een jaar eerder. Bij een prijsdaling spreekt men van deflatie.
In sommige gezinnen komt er vaak en veel vlees op tafel, andere houden het op sla, linzen en tofu. Hetzelfde met autorijden versus het gebruik van openbaar vervoer of de fiets. Maar het zijn de gemiddelde consumptiegewoonten van alle huishoudens samen die bepalen hoeveel gewicht de producten en diensten in de inflatiemeting krijgen.
DE KOPPELING AAN DE INDEX
De ene prijsverandering is de andere niet. Daarom kent men bij de berekening van de gemiddelde prijsstijging meer gewicht toe aan de goederen en diensten waarvoor we meer (willen) neertellen dan aan de prijzen van minder belangrijke dingen. De evolutie van die consumptieprijzen wordt uitgedrukt in een indexcijfer: de consumptie-index. Daarnaast is er in België ook nog een gezondheidsindex. Die omvat de prijsevolutie van ongeveer vijfhonderd producten en diensten, maar zonder tabak, alcohol, benzine en fossiele autobrandstof.
Stijgt de gezondheidsindex boven een zeker niveau (spil), dan heet het dat de spilindex is overschreden en worden de lonen aangepast. Daardoor kunnen we toch de meeste dingen voor evenveel geld blijven kopen. In ons land zijn de lonen, maar ook huurprijzen, werkloosheidsuitkeringen, pensioenen, onderhoudsgeld aan de gezondheidsindex gekoppeld. Omdat enkele duurdere producten uit de gezondheidsindex worden geweerd, krijg je in verhouding minder extra uitkering na indexatie.
Voor de euro een gemeenschappelijke munteenheid werd, mat ieder land de inflatie volgens eigen nationale methoden en procedures. Door de invoering van de euro ontstond de behoefte aan een manier om de inflatie in het hele eurogebied te meten, op een voor alle landen vergelijkbare manier. Daarom wordt de consumptieprijsinflatie in de Europese Unie afgemeten aan de geharmoniseerde consumptieprijsindex of Harmonised Index of Consumer Prices (HICP). Geharmoniseerd betekent dat alle landen van de Europese Unie dezelfde methodologie hanteren. Of een bepaalde prijsverandering veel of weinig invloed uitoefent op die HICP, wordt bepaald door hoeveel geld huishoudens gemiddeld aan dat product uitgeven.
De lage rente die nu al een hele tijd aanhoudt, volstaat niet om de inflatie te compenseren. En dus vreet de tijd aan je centen.
WORDT ALLES DUURDER?
Prijsstijgingen vallen ons op en ze blijven ons ook lang bij. Stabiele of dalende prijzen vallen minder op, maar tellen natuurlijk ook mee bij de berekening van de gemiddelde inflatie. Ook regelmatige contant betaalde aankopen springen in het oog. Onregelmatige aankopen en de zogenaamde ‘domiciliëringen’ (doorlopende machtiging voor het debiteren van de rekening van een schuldenaar door de schuldeiser na toezending van een factuur) dan weer minder.
Inflatie mag dan al voor iedereen gelijk zijn, de persoonlijke ervaring, het aanvoelen ervan kan grondig verschillen. Een stijgende dieselprijs aan de pomp bedroeft mensen die vaak tanken meer dan anderen die de auto zelden of nooit van stal halen. De prijzen voor de aankoop van een auto kunnen overigens hoger lijken dan ‘vroeger’. Maar als je je in het aanbod verdiept, merk je dat snufjes die ooit opties waren, nu steevast standaard in de auto – en de prijs – zitten.
DE WAARDE VERANDERT
Als de consumptieprijzen stijgen, dan hebben mensen met een inkomen dat aan de index gekoppeld is (een geïndexeerd loon) daar geen last van. De meeste inkomens uit arbeid – of de vervanging daarvan – in België zijn geïndexeerd. Intresten op spaarrekeningen, kasbons en obligaties zijn dat evenwel niet. Daar moet je als belegger aan denken als je later een inkomen wilt puren uit spaargeld en beleggingen. Vooral als dat ‘later’ nog een heel eind weg is. Heb je voor een pensioenaanvulling een groot bedrag bij elkaar gespaard, dan zal dat over pakweg dertig jaar minder waard zijn dan nu. De lage rente die nu al een hele tijd aanhoudt, volstaat niet om de inflatie te compenseren.
Vreet inflatie aan je rendement, dan ook aan je schulden. Het geleende bedrag dat schuldenaars – mensen, bedrijven of overheden – moeten terugbetalen, wordt door inflatie voortdurend minder waard.
En deflatie? In tegenstelling tot een milde inflatie, kan een deflatie wel een probleem zijn. Wellicht vindt niemand van ons het lastig om in de toekomst telkens minder te betalen voor de krant, het dagelijks brood en vertier allerhande. Maar economen zien het niet graag gebeuren. Want als alles morgen goedkoper is – en overmorgen nog goedkoper -, dan kopen we beter (over)morgen dan vandaag. En dat kan de economie danig vertragen.
Meer inflatie, meer loon
De Belgische wet legt de werkgevers op om de lonen aan te passen als de spilindex overschreden wordt. Doel is om de koopkracht van de burger te handhaven. Het loon van zelfstandigen is niet aan de index gekoppeld. België is een van de weinige landen die zo’n systeem van loonindexering hanteren. Het lijkt soms wel dat inflatie toeneemt als gevolg van de automatische loonindexering. Dat kan kloppen, want als werkgevers hun medewerkers meer (moeten) betalen voor hetzelfde werk, dan zullen ze hun producten of diensten duurder maken. Zo kan een negatieve spiraal ontstaan.
