‘Waarom leggen we geen ferry in?’

Meer dan 20.000 bootvluchtelingen zijn de voorbije vijftien jaar verdronken tijdens hun poging om over de Middellandse Zee de Europese Unie te bereiken. Hoewel het aantal vluchtelingen dit jaar spectaculair toeneemt, proberen politici angstvallig te vermijden dat het migratieprobleem een thema wordt bij de Europese verkiezingen.

‘Moordenaar!’ riepen de inwoners van het Italiaanse eiland Lampedusa begin oktober naar Europees Commissievoorzitter José Manuel Barroso. Die kwam persoonlijk zijn medeleven betuigen na de scheepsramp die aan 387 Afrikaanse asielzoekers het leven had gekost. De lokale bevolking, al jaren geconfronteerd met volgepakte opvangcentra en aanspoelende lijken, kon Barroso’s bezoek niet smaken.

De tragedie van drie oktober had aanleiding kunnen geven tot ingrijpende maatregelen in het Europese migratiebeleid, maar de Europese leiders schoven de kwestie opnieuw voor zich uit.

In zijn kerstinterview met Knack zei Herman Van Rompuy, de voorzitter van de Europese Raad: ‘Na de Europese verkiezingen in mei komt er een Europese top over asiel en migratie die ons een perspectief op lange termijn moet geven. We houden die top bewust ná de verkiezingen, om het thema niet in de campagne te brengen. Dat cadeau krijgen de populisten niet.’

De traditionele politieke partijen in Europa vrezen dat een breed debat over de mislukte vluchtelingenpolitiek extreemrechts nog meer wind in de zeilen zou geven. Maar door het thema dood te zwijgen, riskeren ze een soortgelijk effect. Toch verkiest Europarlementslid Kathleen Van Brempt (SP.A) de strategie van Van Rompuy. ‘Het is een belangrijk maar delicaat onderwerp. In volle campagne en in dit politieke klimaat kunnen we geen ingrijpende maatregelen nemen over migratie. Het is verstandiger om na de verkiezingen met z’n allen moed te tonen. Maar dat mag ons niet tegenhouden om er tijdens de campagne over te discussiëren.’

Mare Nostrum

Volgens het Hoog Commissariaat voor Vluchtelingen van de VN zijn er sinds nieuwjaar al 18.000 asielzoekers aangekomen in Italië. Vorig jaar in dezelfde periode waren het er maar een duizendtal. De autoriteiten verwachten een recordjaar, en daar is een duidelijke reden voor: na de ramp van oktober startte de Italiaanse regering de operatie Mare Nostrum. Voortaan worden de gammele vluchtelingenbootjes door de Italiaanse kustwacht onderschept om de asielzoekers veilig te laten overstappen. En in Libië staan nog minstens 300.000 mensen te wachten op de levensgevaarlijke oversteek naar Europa. Over de doden zijn er geen officiële cijfers beschikbaar, maar het journalistieke platform The-MigrantFiles.com telde 23.258 doden sinds 2000 (zie infografiek).

De EU reageert alleen met een versterking van het grensbewakingsagentschap Frontex, zegt professor Ilke Adam van het Instituut voor Europese Studies (VUB). ‘De Europese Unie staat nergens met de gemeenschappelijke aanpak van de migrantenstroom. Dat mensen betere oorden opzoeken, is nochtans van alle tijden. Denk aan de miljoenen die vanuit onze contreien naar de VS trokken. Ze werden daar goed ontvangen, omdat Amerika de voordelen van arbeidsmigratie inzag. Europa heeft die arbeidsmigratie vandaag ook nodig, maar de politici wekken liever de indruk dat de legale migratiekanalen niet te ver openstaan en schermen hun nationale arbeidsmarkt af. De speciale VN-rapporteur voor migrantenrechten stelde onlangs voor dat de EU een ferrydienst zou organiseren tussen Libië en de Europese kust. Zo zouden minder mensen sterven en kan Europa de migratiestroom in de hand houden. Dat voorstel werd nergens opgepikt. Misschien is het politiek onrealistisch. Maar de huidige situatie op zijn beloop laten, is ook onrealistisch.’

Peter Van Elsuwege, docent Europees Recht aan de UGent, noemt het eigen aan de Europese logica dat er vooral op de bewaking van de buitengrenzen wordt ingezet. ‘Dat is een logisch gevolg van de eengemaakte Europese markt en het afschaffen van de binnengrenzen om voor het vrije verkeer van personen te zorgen. Sinds het ontstaan van de Schengenzone is dat de basisfilosofie.’

Grensbewakingssysteem

Een week na de ramp in Lampedusa stemde het Europees Parlement daarom vlot in met het Eurosur-programma, een hoogtechnologisch grensbewakingssysteem voor Frontex. Kostprijs 340 miljoen euro. Ter compensatie zal Frontex nu ook meehelpen met het redden van de vluchtelingen uit de Middellandse Zee.

Blijft de vraag waar al die vluchtelingen naartoe moeten. Italië eist al jaren een herziening van de verordening van Dublin. ‘Die bepaalt dat een asielzoeker maar in één land een procedure kan starten, en dat alle andere landen hem mogen terugsturen naar het land waar de procedure begonnen is. Die wetgeving dateert van eind de jaren negentig. Vooral de zuidelijke landen willen nu quota die vastleggen welk land hoeveel vluchtelingen opneemt.’

Een centraal gereguleerd asielsysteem dus, dat de asielzoekers op een eerlijke manier over de EU-lidstaten moet verdelen. In de noordelijke lidstaten staan ze daar niet voor te springen. De Belgische regering ook niet, meldt het kabinet van Maggie De Block, staatssecretaris voor Asiel en Migratie (Open VLD). ‘Wij zijn voor gelijke procedures in alle lidstaten.’ Het Europees Parlement is al net zo verdeeld over de quota. Kathleen Van Brempt is voor. ‘Het is toch ongelooflijk dat we bij het uitbreken van een oorlog zoals in Syrië geen gemeenschappelijke strategie hebben om de vluchtelingen over Europa te verspreiden? De zuidelijke landen hebben gelijk als ze meer solidariteit vragen.’ Maar of de quota er ook komen, betwijfelt Van Brempt. ‘Het is al zo moeilijk om het publiek te overtuigen van de interne Europese solidariteit. Laat staan van solidariteit met een oorlogsgebied.’

THOMAS VERBEKE

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content