‘Coronavirus ontsnapt uit Chinees lab!’, ‘Bill Gates stopt chip in coronavaccin!’, ‘Corona verspreid door 5G’… Waar komen al die vreemde ideeën vandaan?
Complotdenken lijdt ten eerste vaak aan het waanidee dat straffe gebeurtenissen per definitie straffe oorzaken hebben. Is het immers niet zowat ondenkbaar dat wat ons leven zo overhoophaalt een heel futiele oorsprong heeft? Die droge realiteit blijkt moeilijk verteerbaar en vraagt om extra saus: complotvermoedens. In de huidige crisis is het inderdaad hallucinant dat zo’n onooglijk beestje onze halve planeet kan lamleggen. Sommigen kunnen dat niet accepteren, dus moet het wel doelbewust losgelaten zijn uit een Chinees lab.
Daarnaast hebben sommige mensen ook de grootste moeite met toeval. Een zware emotionele of maatschappelijke schok voelt ondraaglijk zinloos aan zonder achterliggende intentie. Prinses Diana’s dramatische dood kon gewoon geen stom ongeval zijn. Dat een zoönotisch virus overspringt van dier op mens en zo veel schade aanricht, daar moet wel een snood plan achter zitten. Die onzichtbare hand, altijd en overal verantwoordelijk, is een essentieel onderdeel van complotdenken.
Onderzoek leert ons ten slotte dat de combinatie van onzekerheid en een gebrek aan controle mensen sneller richting complotdenken drijft. Die eerste factor was dit voorjaar enorm: hoe besmettelijk was het virus? Hoe dodelijk? Welke geneesmiddelen konden helpen? En nog steeds missen we duidelijkheid, bijvoorbeeld door het asymptomatische karakter van de aandoening. Een slachtoffer kan ook veel mensen besmetten voor die zélf ziek wordt. Het is bovendien onmogelijk om iedereen te testen. Zijn de overheidsmaatregelen onvoldoende of net overdreven? Hoe zit dat nu met die besmettingen op de scholen? Wanneer zullen we een veilig vaccin hebben? Ik snap de verwarring.
En wat kunnen we zelf doen – de tweede factor? Hebben mondmaskers echt nut of zijn ze louter symbolisch? Wat als mijn beroep veel contacten vereist? Heeft het zin om erg voorzichtig te zijn als niet iedereen dat is?
Wie kritisch wil denken, moet zich dus goed bewust worden van de gevoeligheid voor complotdenken die we allemaal in ons dragen. Maar dat kan u ook wat begrip opleveren voor eventuele naasten die de laatste tijd helaas weg lijken te zakken in het moeras van complotten. Help hen vooral te zoeken naar handvaten en controle, zodat ze hun houvast niet hoeven te zoeken bij simplistische fantasieën met een al te duidelijke zondebok.
