Biedt de VRT nog voldoende meerwaarde, of is er geen verschil meer met een commerciële omroep? Zouden we de boel niet beter verkopen? Met een besparingsplan van 65 miljoen euro en een zoektocht naar een nieuwe ceo ophanden is dit de vraag der vragen. Een poging tot antwoord.

Zowat de helft van de 65 miljoen euro die de VRT tegen eind 2011 moet besparen, is een gevolg van de door voormalig ceo Tony Mary te hoog ingeschatte inkomsten. Hij wou VRT-programma’s verkopen aan Belgacom en Telenet om ze daarna op open net uit te zenden. Er was zelfs een plan om een VRT-pretpark op te richten. De Vlaamse regering fnuikte de mercantiele ambities van Mary en verving hem door Dirk Wauters. Toen die zich vastreed, werd hij ontslagen. Op dit moment is Piet Van Roe interim-baas. En dat nog zeker tot de zomer. ( zie kader)

Van Roe kondigde eerder deze maand een besparingsplan aan. Er komen geen naakte ontslagen, maar toch zullen er eind volgend jaar 279 mensen minder werken aan de Reyerslaan. Er wordt overal gesnoeid: in nieuws, cultuur, jeugd, sport, fictie en entertainment.

De reacties op het plan lopen uiteen. De externe productiehuizen vrezen dat hun omzet zal dalen. (Ex-)VRT-coryfeeën zoals Michel Wuyts, Kurt Van Eeghem, Jos Bouveroux, Tim Pauwels en ook Tony Mary vrezen dat de besparingen de ruggengraat van de openbare omroep zullen breken. In sommige media werd zelfs voor waar verkocht dat fictiereeksen als Van vlees en bloed niet langer mogelijk zouden zijn. Quod non. Op de site van Woestijnvis worden op dit eigenste moment acteurs gezocht voor een nieuwe fictiereeks. Voor de VRT. Voormalig mediaminister Eric Van Rompuy (CD&V) omschreef de kritiek van de ‘onheilsprofeten’ die het einde van de VRT voorspellen als ‘demagogisch’.

Minder commentaar was er op de besparingen die de VRT doorvoert op zijn corebusiness: Ketnet moet 400 uur inleveren. Canvas en Klara mogen niet langer concerten opnemen, en ook het nieuws moet 5 procent besparen. En waarom herlanceert de VRT de hitzender MNM met dure tv-spotjes, net op het moment dat die zender politiek ter discussie staat? In het Engels noemt men dat to add insult to injury.

De vakbonden reageren voorzichtig. Ze verwerpen de besparingen, maar overwegen geen acties. Maandag legden ze een alternatief plan voor aan de directie. Daarin is er sprake van een natuurlijke afvloeiing van 75 werknemers en een kostenbesparing op de interne werking. Dat moet 38,9 miljoen euro opleveren. Volgens de drie bonden is het onmogelijk om tegen eind 2011 65 miljoen te besparen.

Minister van Media Ingrid Lieten (SP.A) is blij dat de vakbond (en zeker de bevriende ACOD) niet in de loopgraven kruipt. Ze hoopt dat de raad van bestuur, het management en de bonden samen een werkbaar plan kunnen opstellen. Dan blijft zij in de luwte, en pareert ze de kritiek als zou ze de autonomie van de omroep willen beknotten.

De politici hebben goed gelezen dat de vakbonden willen meehelpen om de interne werking te verbeteren. Het is een publiek geheim dat van de circa 2800 VRT-personeelsleden er zo’n 400 gemist kunnen worden. Die zitten nu vast in rigide functieomschrijvingen, waardoor ze niet voluit kunnen renderen. Zo mag een schminkster die is aangeworven om acteurs te schminken geen journalisten van de nieuwsdienst poederen. Tegelijk moet ook de top verder afslanken.

‘Commerciële zender’

De besparingen komen hard aan bij de VRT. Zeker nu de politiek mort over de manier waarop de omroep zijn dotatie van 282 miljoen euro aanvult met reclamegeld. Zowel bij de oppositie als bij de meerderheid weerklinkt striemende kritiek. De commissie media van het Vlaams Parlement lijkt soms wel een boksring. De inkomsten die uit de markt worden gehaald zijn goed voor 38 procent van de totale middelen van de omroep. De VRT mag voor zo’n 40 miljoen radioreclame ophalen en 10 miljoen euro aan sponsoring (op televisie). Wanneer het plafond qua radioreclame niet wordt gehaald, past de Vlaamse regering – dankzij de zogenaamde knipperlichtprocedure – het verschil bij. Toen de VRT in februari 9,4 miljoen extra kwam vragen ‘wegens tegenvallende reclame-inkomsten’ eiste CD&V-parlementslid Carl Decaluwé dat het Rekenhof de rekeningen van de VAR zou kunnen inkijken. De VAR is de reclameregie van de VRT. Decaluwé en zijn LDD-collega Jurgen Verstrepen vermoeden dat de VRT de inkomsten uit radioreclame kunstmatig laag houdt en adverteerders afleidt naar sponsoring of andere posten. Op die manier zou een deel van de 65 miljoen die moet worden bespaard via een achterpoortje toch kunnen worden gerecupereerd.

Het is waarnemers opgevallen dat er tussen twee Eén-programma’s soms tot tien minuten aankondigingen en trailers worden uitgezonden. Die bulken van de commerciële boodschappen en logo’s. Normaal mogen die enkel vertoond worden voor en na een programma, maar of dat ook mag voor en na een aankondiging van een programma is voer voor juristen. Het decreet is daar niet glashelder over.

Soms neemt de commercialisering stuitende vormen aan. Op 24 februari werd DeGrote Peter Van De Veire Ochtendshow op MNM uitgezonden vanuit de Starbucksvestiging in het Centraal Station in Antwerpen. De commissie media van 16 maart was te klein. De hele show werd een langgerekte reclamespot voor Starbucks genoemd. De VRT probeerde nog even tegengas te geven door de live-uitzending te vergelijken met een uitzending op het Vakantiesalon of Batibouw. Ingrid Lieten kon het niet aanzien. ‘Het is duidelijk dat de VRT ook zelf vindt dat enkele grenzen zijn overschreden en dat men daarover ook acties zal opzetten in de interne controle en opvolging, om het overschrijden van die grenzen in de toekomst te vermijden’, zei ze.

Intern was de VRT-top verdeeld over de deal. Kwade genius in dit verhaal was Leo Hellemans, die zich wel vaker ontpopt als een goede leerling van de hypercommerciële Tony Mary.

Maar de ironie van het verhaal is wel dat de VRT niets verdiende aan de Starbucksdeal. De koffiegigant betaalde alleen de meerkosten voor een uitzending op verplaatsing. Conclusie: de VRT heeft niet alleen sluikreclame gemaakt voor een koffiemerk, hij heeft ook nog eens aan concurrentievervalsing gedaan. Starbucks was nadien trouwens verrast dat het ‘zo goedkoop’ een commerciële actie had kunnen opzetten met de VRT.

Waar is de tijd dat je op de BRT(N) geen namen van merken mocht noemen?

Jurgen Verstrepen stelde ook vragen over de samenwerking tussen de VRT en Flanders Classics, het bedrijf van Woestijnvisbaas Wouter Vandenhaute dat tegenwoordig (onder andere) de Ronde van Vlaanderen organiseert. De VRT betaalt aan Flanders Classics een bedrag om de Ronde te filmen en uit te zenden. Flanders Classics wordt, vreemd genoeg, wel eigenaar van de auteursrechten op die beelden. Opnieuw waren de parlementsleden met verstomming geslagen. Logisch. Het is dankzij de VRT dat De Ronde een enorm commercieel potentieel krijgt. Vandenhaute eist bijvoorbeeld een schadeclaim van 500.000 euro van de uitbaters van Domein Kasteel Oudeberg, die op de Muur van Geraardsbergen een vipdorp willen plaatsen. Hij doet gouden zaken met de verkoop van reclameruimte rond het parcours. Veel parlementsleden begrepen niet waarom de VRT Vandenhaute niet laat betalen voor de geleverde diensten. Hij kan immers niet zonder de VRT. De openbare omroep is ‘host broadcaster’ van De Ronde voor de Europese openbare omroepen (EBU). Als Vandenhaute met een andere zender in zee zou gaan, zou De Ronde enkel in Vlaanderen te zien zijn en zou de commerciële waarde fors dalen.

Waar is de tijd dat BRT(N)-chef sport Marc Stassijns een rechtstreekse uitzending van een wielerwedstrijd stillegde omdat er te veel sluikreclame langs het parcours stond?

Nichezender?

In het Mediadecreet heeft de VRT een erg ruime opdracht gekregen. Zo moet de omroep ‘een zo groot mogelijk aantal mediagebruikers bereiken’. De VRT moet ook in alle sectoren actief zijn: informatie, cultuur, educatie en ontspanning.

De commerciële omroepen zouden een kleinere VRT willen. Dat verhoogt hun marktaandeel en hun aantrekkingskracht bij adverteerders. Toch schuilt in dat scenario ook een groot gevaar. Een verkoop van de VRT (zie kader) zou haast zeker de intrede van buitenlandse spelers zoals RTL naar Vlaanderen inluiden. En dat is een doemscenario voor de VMMA en de mediagroepen die erin participeren.

Verkopen is dus een brug te ver. Maar toch kan de VRT iets doen om de concurrentie met de commerciëlen eerlijker te laten verlopen. Nu beroept de VRT zich op het decreet om zich niet alleen voor zijn financiering maar ook inzake content te gedragen als een commerciële zender. Het radionet MNM is velen een doorn in het oog, maar ook pure (en dure) showprogramma’s op Eén (Peter Live) en bepaalde sportprogramma’s (vooral formule 1) lijken eerder thuis te horen op een commercieel net dan op een openbare omroep.

Politiek is er geen draagvlak om de VRT voortaan te verbieden entertainment en sport uit te zenden. Wel is er een consensus dat het fors minder mag zijn. Bovendien vergeet de VRT steevast te vermelden dat het Mediadecreet wel degelijk een rangorde vastlegt waaraan de programmering moet voldoen. ‘ Prioritair moet de VRT op de kijker en luisteraar gerichte informatie- en cultuurprogramma’s brengen’, staat er zwart op wit. ‘ Daarnaast worden ook sport, eigentijdse educatie, eigen drama en ontspanning verzorgd.’

In een besparingsplan zou er dus prioritair moeten worden gesnoeid in ontspanning. En dan komen MNM en bepaalde delen van Eén en Radio2 in het vizier.

Toch lijkt de VRT zijn corebusiness steeds vaker af te wentelen op anderen. Zo moest minister van Cultuur Joke Schauvliege (CD&V) 150.000 euro betalen voor De Canvascollectie. De minister van Sport telt 110.000 euro neer voor Mijn sport is top. De VRT weigert de uitreiking van de Vlaamse Cultuurprijzen uit te zenden (Exqi deed dat wel), maar brengt wel Humo’s Pop Poll in de ether. Humo is eigendom van hofleverancier Woestijnvis.

Ondertussen shopt de VRT ook bij gemeenten en provincies. Open VLD-parlementslid Bart Tommelein maakte een lijstje: Katarakt kostte de provincie Limburg 500.000 euro, De smaak van de Keyser kwam er dankzij 1 miljoen euro van Hasselt, Toerisme Limburg en de provincie. Villa Vanthilt kostte Gent 50.000 euro. Voor de aankomst van Sinterklaas betaalt Antwerpen 114.000 euro.

‘Soms betaalt de burger drie keer voor een programma: een keer via de VRT-dotatie, een keer met de provinciebelastingen, en een keer via de gemeente’, zegt Tommelein. De VRT zwaait met een programmacharter waarin de artistieke en redactionele onafhankelijkheid wordt gegarandeerd tegenover externe financiers. Een potsierlijke bewering als je de kritiekloze publireportages in Vlaanderen vakantieland bekijkt. Dat programma wordt dan ook gemaakt met 450.000 euro van de toeristische diensten en de provincies. Buitenlandse regio’s en steden moeten tot 6000 euro neertellen voor een vriendelijk filmpje.

Waar is de tijd dat BRT(N)-ombudsman Emiel Goelen in Op de koop toe een kritische blik in de kluizen van de hotelkamers wierp, en de plus- en de minpunten van de arrangementen van de touroperators oplijstte?

Spelen met vuur

De discussie over de commercialisering en de miskenning van de decretale prio-riteiten is existentieel voor de VRT. Een openbare omroep die zich gedraagt als een commerciële omroep en zijn kernactiviteiten verwaarloost, speelt met vuur. Alle meerderheidspartijen hopen dan ook dat de VRT intern zelf orde op zaken stelt. De vernieuwde raad van bestuur moet samen met de directie een koerswijziging inzetten. Ondertussen bereidt Carl Decaluwé een klacht bij Europa voor. Dat deed hij drie jaar geleden al eens, met succes. Toenmalig minister van Media Geert Bourgeois (N-VA) herinnerde er vorige week nog eens fijntjes aan dat Europa in 2006 op het punt stond om de VRT zware straffen op te leggen wegens concurrentievervalsing. Alleen door de raad van bestuur meer controlebevoegdheid te geven en een onafhankelijke waakhond (de Vlaamse Regulator voor de Media) te installeren, kon een schadeclaim van tientallen miljoenen euro’s worden afgewend.

De VRT moet dus op zoek naar de kwadratuur van de cirkel. Een ‘brede’ omroep blijven met een lagere dotatie en met strikte beperkingen qua reclamewerving is zo goed als onmogelijk. Een nichezender worden met alleen overheidsgeld is politieke sciencefiction en economisch een roekeloos avontuur. Er moet een evenwicht worden gevonden.

Misschien moet de VRT de bal eerst in het kamp van de politiek leggen. Het fabeltje moet doorgeprikt dat de politiek zich niet inlaat met de programma’s van de VRT. De tijd van de verzuiling mag dan al voorbij zijn, de politisering is nog steeds stuitend – zij het dan in een nieuwe gedaante. Zowel in informatieprogramma’s (die steeds meer focussen op ‘de mens achter de politicus’) als in ontspanningsprogramma’s zijn politici alomtegenwoordig. In De laatste show, De slimste mens en De pappenheimers maken ze graag hun opwachting.

Hoe geloofwaardig zijn politici die van de VRT een minder populaire (en dus commerciële) koers eisen, en zelf geen kans voorbij laten gaan om in spelprogramma’s en andere entertainmentformats op te treden? De slimste mens en De laatste show zijn voor een politicus echte electorale jackpots. Praten met Siegfried Bracke over de kindjes en de kwaaltjes is véél lucratiever dan een diepgravend debat bij Phara. Op krukken huppelen in het ziekenhuis is onschadelijker dan een bocht in het Antwerpse Lange Wapperdossier beargumen-teren.

Als de politiek de VRT tot een existentieel debat dwingt, dan moet Van Roe de doctrine van oud StuBru-baas Jan Schoukens in ere herstellen: ‘Politici horen in onze nieuwsuitzendingen, niet in onze programma’s.’ Bij de commerciële omroep mogen politici ijsdansen zoveel ze maar willen, maar van entertainment op het VRT-scherm blijven ze beter weg. De belangenvermenging is te groot, de electorale verleiding ook. Tijdens de sperperiode past de VRT die regel al toe. Waarom kan die niet veralgemeend worden?

Epiloog

Wat wordt het? De VRT verkopen? Een verkoop zou het delicate evenwicht tussen de commerciële omroepen en de openbare verstoren. Buitenlandse groepen zouden hun intrede doen op onze markt. Een blik op het programmaschema van de Franse, Nederlandse of Amerikaanse omroepen leert ons dat dit niet bepaald betere televisie oplevert.

Bovendien lijkt een verkoop van de hele VRT uitgesloten. De pensioenverplichtingen bedragen 842,2 miljoen euro en er is maar 310,4 miljoen euro in kas. Nog zo’n staaltje van roekeloosheid van de VRT: tijdens de financiële crisis ging zo’n 75 miljoen euro uit de pensioenfondsen van de omroep in rook op. De overheid past nu al elk jaar 23,7 miljoen euro bij. Dat geld zit niet in de 65 miljoen die nu wordt gezocht.

De hele VRT mag – in zijn huidige vorm – dan al zo goed als waardeloos zijn, toch kan de verkoop van MNM soelaas brengen. De zender zit wel in een neerwaartse spiraal (StuBru haalt tegenwoordig meer advertenties binnen), maar toch kan de verkoop ervan een groot deel van de nodige miljoenen opleveren. En dan hoeft er niet bespaard te worden bij Ketnet, bij Canvas of op informatie.

De verkoop van MNM kan een belangrijke schakel zijn in de redding van de VRT. Maar dan moet de openbare omroep een einde maken aan alle onoorbare commerciële deals en roekeloze beleggingen. Inhoudelijk moet de VRT zich houden aan zijn wettelijke prioritaire opdrachten: nieuws, cultuur, sport, eigentijdse educatie, eigen drama en ontspanning. In díé volgorde. Dat vergt een mentaliteitswijziging. ‘De VRT maakt geen producten voor verbruikers maar voor gebruikers’, schrijft Dorian Van der Brempt, directeur van het Vlaams-Nederlandse Huis deBuren in een vrije tribune. (zie blz. 80)

Waar is de tijd dat de BRT(N) eerst Panorama programmeerde en dan de kijker beloonde met Dallas? Als die tijd terugkomt, is er nog hoop voor de VRT.

DOOR KARL VAN DEN BROECK

De VRT vergeet steevast te vermelden dat het Mediadecreet wél een rangorde vastlegt waaraan de programmering moet voldoen.