Hebben de Verenigde Staten ook binnen de Europese Unie geheime gevangenissen waar vermoedelijke terroristen worden verhoord?

Abu Ghraib en Guantanamo Bay zijn beruchte instellingen sinds bekend werd dat de Verenigde Staten daar gevangenen folterden en vernederden. De Amerikaanse The Washington Post en de mensenrechtenorganisatie Human Rights Watch kwamen onlangs met het nieuws dat nog in andere gevangenissen de mensenrechten zwaar worden geschonden. Ze meldden dat de Verenigde Staten vermoedelijke terroristen of Al-Qaeda-leden ‘minstens tijdelijk’ hebben vastgehouden in militaire basissen en gevangenissen die op Europees grondgebied gelegen zijn, om ze daar te ondervragen op een manier die in de Verenigde Staten verboden is. Nu is foltering ook in Europa en de rest van de wereld strikt verboden, maar de bedoeling is duidelijk: gevangenen die buiten de Verenigde Staten gefolterd worden, kunnen Washington niet ter verantwoording roepen.

The Washington Post is altijd goed geinformeerd, maar noemde ‘omwille van het nationale belang’ weinig details. Deense bronnen vertelden wel dat Al-Qaeda-chef Abu Zubeida en Ramsi Binalshib, een van de organisatoren van de aanslag in New York, ergens in Oost-Europa gevangenzitten.

Human Rights Watch publiceerde veel meer details. De organisatie baseerde zich op getuigenissen van ex-gevangenen en op bronnen binnen de regeringen van de verschillende Europese landen.

Ook bestudeerde de organisatie de vluchtplannen van 33 vliegtuigen die in opdracht van de Amerikaanse geheime dienst CIA zo’n 150 vluchten uitvoerden. Daarbij viel op dat die vluchten niet alleen naar Egypte of Jordanië gingen, maar telkens weer dezelfde Oost-Europese plaatsen als einddoel hadden. In januari 2004 waren dat onder meer de luchthaven van Skopje in Macedonië en die van Timisoara en Boekarest in Roemenië. In 2003 ging het om het Tsjechische Praag en de zeer kleine en eigenlijk niet meer gebruikte Poolse luchthaven Szymany.

De betrokken regeringen ontkennen alles of weigeren gewoon te antwoorden. Wel wilde de Tsjechische minister van Binnenlandse Zaken Frantisek Bublan kwijt dat Praag een maand geleden de vraag kreeg om ‘enkele mensen’ uit Guantanamo Bay ergens in een ‘beveiligde instelling’ in Tsjechië onder te brengen. Praag weigerde.

Onbekende plaatsen

Human Rights Watch meldde ook dat de Amerikaanse regering in Kosovo zou beschikken over een soort Guantanamo-bis. Dat Camp Bondsteel ligt 30 kilometer ten zuiden van Pristina en heeft een eigen luchthaven en een gevangenis waarin vroeger leden van de Albanese verzetsbeweging UCK opgesloten zaten.

Ook in Roemenië zou zo’n kamp bestaan, namelijk op een Amerikaanse militaire basis aan de Zwarte Zee. Officieel is de militaire luchthaven Mihail-Kogalniceanu niet meer dan de Amerikaanse uitvalsbasis voor de oorlog in Irak, maar ze is wel strikt verboden gebied. Defensieminister Donald Rumsfeld heeft de basis in oktober 2004 geïnspecteerd, schrijft Human Rights Watch.

Ook hier totale stilte. Wel wordt in Roemenië gefluisterd dat er regelmatig transporten zijn naar ‘onbekende plaatsen’, maar officieel is er niets te bewijzen. Als het om de strijd tegen de terreur gaat, onderhandelt Washington direct met het betrokken land en krijgen de bondgenoten niets te horen.

Ook trouwe bondgenoten als Denemarken worden in het ongewisse gelaten. Maar sinds de berichten over kampen in Europa gelanceerd werden, is de vriendschap wat bekoeld. Denemarken verwijt de VS dat ze het Deense luchtruim schonden. Op 10 oktober zou een CIA-vliegtuig vanuit de Amerikaanse basis Keflavik (IJsland) via Denemarken naar Boedapest zijn gevlogen. Aan boord: vermoedelijke terroristen. In maart van dit jaar maakte zo’n CIA-vliegtuig zelfs een tussenlanding in Kopenhagen. Dit keer liet Denemarken de VS weten dat ‘wij geen gebruik van ons luchtruim toestaan voor doeleinden die niet in overeenstemming zijn met de internationale verdragen’.

Foltering dus? Een aantal europarlementsleden eiste dat de Europese Commissie de hele zaak onderzocht. De Commissie kwam tot de slotsom dat er ‘geen enkel bewijs gevonden was voor het bestaan van geheime gevangenissen’. Maar westerse geheime diensten weten beter: ‘Die gevangenissen bestaan’, verklaart een geheim agent. ‘Maar over wat daar gebeurt, wordt verwoed gezwegen.’

© Der Spiegel