De Kroonraad van Knack bestaat uit Mark Eyskens, Paul Muys, Jacques Rogge, Erik Suy, Monika Van Paemel en Etienne Vermeersch.
Mijnheer Eyskens, de vrije Hemelvaartsdag verplicht ons deze zitting vroeg af te sluiten. Zoals u vier weken geleden hebt voorspeld, heeft men Rusland moeten inzetten als diplomatieke pion in de Kosovo-crisis. De G-7 in Bonn heeft dat nadrukkelijk bevestigd.
Mark Eyskens : Het dossier Kosovo neemt een positieve wending, al is dat woord een beetje misplaatst na alle slachtoffers die er aan beide kanten zijn gevallen. De doelstelling om een halt toe te roepen aan een genocidale verdrijving van mensen, is bijna gerealiseerd. Milosevic raakt diplomatiek totaal geïsoleerd, nu ook de Russen hem hebben laten vallen. De bombardementen worden voor de plaatselijke bevolking ondraaglijk, de elektriciteit valt uit, de benzinetoevoer valt stil… Milosevic zal het niet lang meer volhouden. Hij zal moeten aanvaarden dat er een internationale vredesmacht naar Kosovo komt, grotendeels gevormd door de Navo en Rusland, en onder de vlag van de Verenigde Naties. Wat beter is dan alleen in Navo-verband. Die troepen moeten erop toezien dat de Kosovaren naar hun steden en dorpen kunnen terugkeren, en dat de mensenrechten hersteld worden. Milosevic is de verliezer van deze oorlog, en de Navo kan een goede balans voorleggen. Ik ben het oneens met commentaren over de mislukking en het zich vastrijden van de Navo. Gelukkig maar dat men geen grondleger heeft gestuurd, want dan zou er heel wat meer bloed hebben gevloeid dan nu. Men was verplicht om, zo lang als nodig, de trage methode van de bombardementen toe te passen.
De Amerikaanse historicus Daniel Goldhagen pleit voor een bezetting van Servië. Een volk dat deelneemt aan een massamoord, verliest volgens hem het recht op soevereiniteit.
Eyskens : Dat is niet realiseerbaar. Troepen naar Kosovo sturen, is al moeilijk en duur genoeg. De conclusie uit dit conflict is dat we verder moeten gaan op het pad van een internationale rechtsgemeenschap. We evolueren naar een wereld met een internationale politiemacht, die zal moeten optreden tegen landen of regimes die zich te buiten gaan aan flagrante schendingen van de mensenrechten. Kosovo is zeker niet de laatste dergelijke actie geweest. Vorig jaar is in Rome besloten tot de oprichting van een internationaal crimineel hof, dat schenders van mensenrechten waar ook ter wereld, kan beoordelen en bestraffen. Het zal een tijdje duren vooraleer dat hof effectief in werking is, maar men schrijft volop aan de statuten. Ondertussen bestaat er al een speciale internationale rechtbank voor ex-Joegoslavië, waar mensen als Milosevic ter verantwoording kunnen worden geroepen.
Voor de economie op de Balkan is de crisis in Kosovo een ramp.
Eyskens : Servië is helemaal kapotgeschoten, en ook de buurlanden lijden. Ze zouden uit de gebeurtenissen moeten leren dat etnische conflicten achterhaald zijn in de huidige internationale context. Dat soort fanatisme moet met man en macht worden bestreden. We moeten die mensen duidelijk maken dat ze hun welvaart enkel kunnen verhogen door vredelievend met elkaar om te gaan. Ik was getroffen door de reportage over een Belgisch industrieel, die investeert in het arme Albanië en wees op het grote potentieel van de plaatselijke bevolking. Dat geldt voor alle landen in de Balkan. Maar de vele mensen met een hoge technische of wetenschappelijke opleiding, kunnen zich alleen ontplooien in een stabiele en rechtszekere maatschappij. Als die vredestoestand ontstaat, met voldoende open grenzen en tolerantie, kan men op termijn een interessant ontwikkelingsplan realiseren. De voorbereiding daarvan is bezig. Dat is een betere investering dan om de haverklap een land te moeten bombarderen.
In Israël heeft volgende maandag de eerste ronde van de verkiezingen plaats. Waagt u zich aan een prognose ?
Eyskens : Dat is onmogelijk. Maar sta me toe te wijzen op de dwaasheid van het Israëlische verkiezingssysteem, waarbij de premier rechtstreeks wordt verkozen. Iets waar ook hier sommigen voor pleiten. Dat systeem leidt ertoe dat de kandidaat-premiers extreme beloften moeten doen aan hun fundamentalisten, wat regeren nadien onmogelijk maakt. En in dit geval ook het vredesproces dwarsboomt. Ik heb een paar weken geleden Shimon Peres ontmoet, en die was dezelfde mening toegedaan. Je kan een president, die boven de partijen staat, laten verkiezen. Maar dat doen voor een eerste minister, die middenin de partijpolitiek moet werken, is contraproductief.
Het is positief dat Yasser Arafat moedig genoeg is geweest om tegen zijn achterban in te roeien, en de onafhankelijkheid van Palestina uit te stellen. Voor de rest moeten we hopen dat een nieuwe Israëlische regering het vredesproces hervat. Alleen denk ik dat wij in West-Europa te weinig begrip opbrengen voor de veiligheidsbekommernis van Israël. Israëlische politici zijn als de dood voor een vrede die de weg vrijmaakt voor terroristische aanslagen. De regering maakt er een prioriteit van om te beletten dat allerlei organisaties die het licht schuwen, zoals Hezbollah en Hamas, terroristen kunnen uitsturen, bijvoorbeeld vanuit Palestina.
Is de Palestijnse staat tijdelijk uitgesteld, of voor lang ?
Eyskens : De nieuwe Israëlische regering zou een vredesinitiatief moeten nemen, waarbij de onafhankelijkheid van de Palestijnen kan worden ingebed in een veel ruimer akkoord, dat ook betrekking heeft op Jordanië, waar een nieuwe koning is, Egypte en Syrië. Want op de achtergrond spelen economische factoren. Na de Tweede Wereldoorlog bestond onze basisindustrie in Europa uit steenkool en staal. We hebben die geïntegreerd via de EGKS. In het Nabije Oosten gaat het om water en energie. Het zou verstandig zijn om uit te pakken met een grootscheeps plan van geleidelijke integratie en samenwerking in die twee domeinen. De toekomst hangt ervan af. Pas in dat perspectief kan je investeringen aanlokken, en Palestina wat armslag geven. Want met Gaza en de puzzel op de Westbank bouw je geen economische entiteit uit, en dan heeft het niet veel zin een Palestijnse staat uit te roepen.
In Schotland en Wales zijn verkiezingen gehouden voor een eigen parlement. Is dat een stap naar volledige onafhankelijkheid ?
Eyskens : Helemaal niet. Ik denk dat de Schotse bevolking in grote meerderheid gekant is tegen het separatisme. Net als de Belgische, daarvan ben ik overtuigd. Je ziet wel in veel Europese landen de federalisering voortschrijden, als een reactie op de internationalisering en de vervreemding die daar het gevolg van is. Maar we leven in een grensoverschrijdende netwerksamenleving. De kleinere eenheden komen terecht in een internationale bijenkorf. Daarvoor hoeven de staatsverbanden niet te verdwijnen. Nationale verbondenheid en chauvinisme blijven bestaan. Kijk maar naar de Europese landkaart. Nederland heeft zijn “Oranje boven”, Frankrijk “la patrie”, Duitsland “das Vaterland”. Ik denk niet dat Padania of Catalonië de volgende eeuw onafhankelijk worden. Men onderschat ook de technologische ontwikkelingen. Het duurt geen twintig jaar meer, of onze taalproblemen zijn in grote mate opgelost via de spraaktechnologie, waarin Lernout & Hauspie voorlopers zijn. Ik denk dat men te weinig beseft tot wat voor omwenteling dat zal leiden.
Romano Prodi heeft in het Europees parlement zijn regeerprogramma voorgesteld, en kan beginnen werken aan een nieuwe Commissie.
Eyskens : Die Commissie staat voor een zeer belangrijke zittingsperiode van vijf jaar, waarin tal van ingrijpende veranderingen zullen plaatsvinden. Het betalen in euro, de uitbreiding met vijf of meer nieuwe lidstaten, een gemeenschappelijk buitenlands beleid met een soort minister van Buitenlandse Zaken, en een eigen Europese defensie. Want Kosovo heeft voor de zoveelste keer geïllustreerd wat ik al lang beweer : de Europese Unie is een economische reus, een politieke dwerg, en een militaire worm. Ook Agenda 2000, met de hervorming van het landbouwbeleid, moet worden uitgevoerd. We zitten volop in de uitbouw van het post-communistische Europa. De twintigste eeuw wordt definitief gesloten, en er komt een groot Europa dat in goede verstandhouding samenwerkt met Rusland en Amerika. Dat biedt enorme kansen.
Ondanks al die belangrijke punten, staan de Europese verkiezingen bij ons volledig in de schaduw van de nationale en regionale.
Eyskens : Dat is jammer. Hoe kleiner het land, des te minder aandacht men heeft voor de grote verbanden. Ze hechten hier meer belang aan de toelating om een tuinhuisje te bouwen, dan aan de bouw van het grote Europese huis. Een normaal psychologisch verschijnsel, maar Europa kan niet echt een gemeenschappelijk huis worden als de inwoners niet meedoen. De manier waarop de bevolking in de politieke organen vertegenwoordigd wordt, is een ander belangrijk thema dat de volgende jaren op de agenda zal staan. We zitten niet met een crisis van de democratie, maar met een crisis van de representatieve democratie. De parlementen functioneren nog altijd zoals aan het eind van de negentiende eeuw, waardoor de mensen niet meer geloven in de efficiëntie van de politiek, en dus in de politiek zelf. Men moet dringend nadenken over andere technieken om de democratie waar te maken. Wat niet wil zeggen dat je over elke beslissing een referendum moet houden.
In eigen land zorgt de eenmaking van de verschillende politiediensten voor wrijving. De oppositiepartijen vragen de uitvoering van het Octopus-akkoord stil te leggen tot na de verkiezingen.
Eyskens : In dit electorale klimaat zit de oppositie verveeld met het Octopusakkoord. Want door het te steunen, erkennen ze de verdienste van de meerderheid. En de politie- en rijkswachtbonden proberen het onderste uit de kan te halen, omdat de politici zo kort voor 13 juni bang zijn voor onpopulaire maatregelen. Dat spel is een beetje infantiel, maar is slechts een gevecht met kartonnen zwaarden en degens. Na de verkiezingen zal het Octopusakkoord gewoon verder worden uitgewerkt. Alleen zal de hervorming een pak meer kosten dan de vijf miljard die was vooropgesteld. En eens men een akkoord heeft bereikt over de lonen van politie en rijkswacht, zullen de militairen komen aankloppen. Dat wordt een bijkomende rekening. Ik heb dus mijn bedenkingen als ik de socialistische vice-premier Di Rupo hoor verklaren dat de volgende jaren elk jaar driehonderd miljard kan worden uitgedeeld. Dat is onverantwoordelijke taal. Het begrotingsprobleem in België is nog lang niet van de baan.
Dit weekend is in Gent het vernieuwde Stedelijk Museum voor Actuele Kunst van Jan Hoet geopend. Helaas is de uitslag van de boksmatch ons op het moment van dit gesprek niet bekend.
Eyskens : Ik heb grote sympathie voor Jan Hoet, en bewonder de inzet waarmee hij dit project heeft gerealiseerd. SMAK is ook een goede naam. Het grootste kunstwerk dat men moet uitstallen in dat museum, is Jan Hoet zelf. Men zou beneden een grote zaal moeten maken waar Jan Hoet vijf of tien uren per dag staat, en liefst in sprekende toestand. Als ik hoor en lees wat er allemaal staat, merk ik dat de bezoeker geconfronteerd wordt met de vraag : wat is kunst aan het eind van de twintigste eeuw ? Joseph Beuys plaatst er rekken met blikjes en beschimmelde kaas. Waarom is dat kunst ? Van Marcel Broodthaers hangt er een ouderwetse barokke spiegel. In de antiekzaak waaruit hij komt, is die spiegel geen kunst, aan de muur van een tentoonstelling wel. Het is dus een bijna-filosofisch museum. Er zou aan de ingang een spandoek moeten hangen : “Wat is kunst ? Kunst is wat u er zelf over denkt.” Het vergt een dubbele creativiteit : zowel bij de kunstenaar als bij de toeschouwer.
MARK EYSKENS
Koen Meulenaere
