Crisis in de Europese christen-democratie: hoe ver moet de uitbreiding strekken? De kwestie zorgde op de vooravond van de Europese top voor erg veel verdeeldheid.

Het rommelt in de Europese christen-democratie. Vijf dagen nadat de fractie van de Europese Volkspartij (EVP) twintig europarlementsleden van Forza Italia in haar armen sloot, hielden de regeringsleiders in Cardiff opendeurdag. Terwijl het de traditie is dat alleen de regeringsleiders aan de vooravond van een EU-top in conclaaf bijeenkomen, werden nu ook de voornaamste oppositieleiders van de EVP uitgenodigd. Zo mochten Carl Bildt, John Bruton, Kostas Karamanlis en Jaap De Hoop-Scheffer van het Nederlandse CDA mee aanzitten.

De meeste aandacht ging evenwel naar de afwezige Romano Prodi en de leider van de Britse conservatieven, William Hague. De Italiaanse regeringsleider pikte het niet dat aartsvijand Silvio Berlusconi en Forza Italia een ticket voor de Europese christen-democratie kregen. Prodi dreigde ermee de EVP voorgoed te boycotten, indien Berlusconi op een top van de partij wordt uitgenodigd.

Dat het de EVP menens is met de voorrang van rechts, bewees de aanwezigheid van Hague op de samenkomst in Cardiff. Voor het eerst in de geschiedenis van de EVP werden de Tories mee op het topberaad gevraagd. Een weloverwogen stap. De beslissing werd al weken terug in Bonn genomen, tijdens een informele bijeenkomst in de “bungalow” van Helmut Kohl. Op 24 maart, in aanwezigheid van onder meer premier Jean-Luc Dehaene en voorzitter Wilfried Martens, werd overeengekomen dat de EVP moest verruimen en uitbreiden. Daar werden ook afspraken gemaakt dat individuele parlementsleden van Forza Italia tot de Europese fractie van de EVP kunnen toetreden. Kohl en de Spaanse premier José Maria Aznar waren de pleitbezorgers van deze verruiming en niemand van de aanwezigen formuleerde een principieel bezwaar.

Want, zo werd het selecte gezelschap voorgehouden, de toestand was ernstig. Onder impuls van RPR-voorzitter Philippe Séguin werd aan een conservatieve Europese partij gewerkt, die op 7 mei in Dublin zou worden opgericht. Ook Berlusconi, enkele Portugezen en de Fine Gael van Bruton zaten mee in de slag. Volgens Martens bestond er reden tot grote zorg. “We moesten kordaat terugslaan, want vanuit Parijs werd een openbaar bod op de EVP voorbereid.”

MARTENS IS DE GEBETEN HOND

Al in 1995 verklaarde Martens op het congres in Madrid dat de EVP weer de nummer één wil worden. “We zullen alles doen wat in onze macht ligt om deze visie werkelijkheid te laten worden.” Martens, een van de oprichters van de EVP en de belangrijkste auteur van het programma van Athene uit 1992, liet het niet bij woorden. Ondanks de terughoudendheid van Kohl – die de socialistische premier Felipe Gonzales niet wou ontstemmen en het sérieux van Aznar betwijfelde – engageerde Martens zich destijds vergaand met de Partido Popular. Hoewel ze zich niet tot de christen-democratie bekenden, kreeg hij het uiteindelijk voor elkaar dat Aznar en de zijnen in de EVP werden opgenomen.

Het initiatief bracht Kohl blijkbaar op gedachten: want sindsdien forceert hij steeds nieuwe doorbraken naar de rechterzijde en de conservatieven. In 1995 effende hij de weg voor de Moderata van Carl Bildt en nu maakte hij de weg vrij voor Forza.

Die laatste verruiming wordt Martens in eigen CVP-kring heel kwalijk genomen. Hoewel hij slechts uitvoerde wat Kohl, Dehaene en Co. in Bonn beslisten, is hij nu de gebeten hond. Hij kreeg het hele partijbureau over zich heen; zelfs premier Dehaene zette mee de toon. Omwille van de goede relaties met Prodi kantte die zich tegen elke toenadering met Berlusconi. Daarmee wekte hij bij de leden van het partijbureau de indruk dat hij, zoals voorzitter Marc Van Peel en de meerderheid van het bestuur, tegen de verruiming van de EVP-fractie met Forza-leden was. Een misverstand, zo bleek later. Vreemd genoeg raakte dat pas opgehelderd toen Martens tekst en uitleg gaf over het conclaaf in de bungalow van Kohl.

De voormalige premier voelde zich zeer geviseerd door de “hetze”. Bijzonder zwaar tilde hij aan de motie tegen Forza, die Raf Chanterie op het CVP-congres indiende. “Ik hoop dat het geen valsstrik was”, verwoordde hij tegenover de internationale pers, en meer dan eens liet hij doorschemeren dat hij van het tegendeel overtuigd is. CVP-voorzitter Van Peel voedt dan weer de twijfel dat Martens bij de volgende Europese verkiezingen lijsttrekker wordt. “Ik begrijp dat Martens ook met andere dan CVP-belangen moet rekening houden, maar er zijn grenzen. Een significante minderheid zet je niet zomaar tegen de muur.”

Overigens liet Van Peel al maanden terug weten dat de EVP “te sterk gefixeerd is op de drang om de grootste te willen zijn”. Op een vergadering van de Konrad Adenauer Stiftung op 18 februari verzette hij zich tegen een flirt met Forza. “Krampachtig blijven zoeken naar nieuwe partijen, onder het motto ‘wie tegen de socialisten is, is met ons’, dat is geen goede oplossing. Ik zie niet in waarom rechts onze natuurlijke partner zou zijn. Zomin als ik mezelf in één partij met de socialisten zie functioneren, zie ik mezelf en de CVP van een rechtse partij deel uitmaken.”

Martens heeft daar geen problemen meer mee en beriep zich zondagavond in Cardiff op de massale steun van de EVP-leiders. “Ik ben niet tegen de socialisten, maar ik wil niet in een blijvende minderheidspositie belanden. We hebben nood aan een grote partij waar de christen-democratie een deel van is.” Over het etiket van die partij verkeert Martens nog in dubio. Conservatief zou het meest logisch zijn, maar daar schrikt hij vooralsnog voor terug. Opmerkelijk is wel dat de terughoudendheid tegenover de Britse conservatieven zo goed als verdwenen is. Recent had Martens in Londen een lang gesprek met Hague en sindsdien is hij meer dan ooit de mening toegedaan dat die, zoals destijds Aznar, door de EVP gekoesterd moet worden. “We moeten hem aanhalen. Hij is bekwaam en een zeer getalenteerd redenaar.” Als het van Martens afhangt, wordt Hague dus voortaan systematisch uitgenodigd.

Toch betwist Martens dat de EVP naar rechts opschuift. “Wij proberen de conservatieven naar het centrum te doen opschuiven en niet omgekeerd.”

HELMUT KOHL WIL GELD TERUG

Het krakeel binnen de EVP wordt mee in de hand gewerkt door de onduidelijke positie van Kohl. Allicht is hij aan het einde van zijn carrière en was Cardiff zijn laatste Europese top. Ondanks de ongunstige peilingen geeft hij zich echter niet gewonnen en blijft hij aan een nieuw mirakel werken. Ook in Cardiff probeerde hij een electoraal graantje mee te pikken. Samen met Jacques Chirac kwam hij tot de conclusie dat de Europese integratie aan een dringende evaluatie toe is. Immers, de Europese instellingen verwijderen zich steeds verder van de burger. Zeer tot ongenoegen van Jacques Santer bepleiten Kohl en Chirac een grondige hervorming van de Europese Commissie en haar diensten. Ook in de lidstaten kon het Frans-Duits initiatief op weinig bijval rekenen.

Kohl wou in Cardiff echter vooral over de centen praten. Hij wil de Duitse bijdrage aan de Unie de volgende jaren aanzienlijk verminderen. Hoewel daarover in Cardiff geen beslissingen mogelijk waren en het thema een onoverzichtelijke ruzie tussen de Vijftien tot gevolg zal hebben, wilde Kohl het toch hard spelen. Niet zozeer omwille van het geld, dan wel voor de stemmen.

Paul Goossens