De Europese troubadours hielden het al lang geleden voor bekeken. Niet zo echter in Zuid-Marokko, waar rondtrekkende dichter-zangers – zowel mannen ( rwâyes) als vrouwen ( raysât) – nog altijd bijzonder populair zijn.
Ze vertolken hun liederen in het Tashilit, het dialect dat door de Chleuh-Berbers in het Anti-Atlasgebergte en in de Sousvallei wordt gesproken. Het Tashilit kent in tegenstelling tot de meeste andere berbertalen een rijke literaire traditie. Sommige teksten gaan terug tot de 15de eeuw en vormen een belangrijke inspiratiebron. Toch beperken de troubadours zich niet tot het verre verleden. Ook het dagelijkse leven èn de regionale of landelijke politiek komen aan bod. De raysât uiten zich even vrijmoedig als hun mannelijke collega’s. Hun zelfgeschreven teksten mogen dan al overwegend lyrisch zijn, dikwijls bevatten ze ook vlijmscherpe maatschappijkritiek. Gespannen man-vrouwrelaties bijvoorbeeld, of gearrangeerde huwelijken moeten het vaak ontgelden.
Een uitgebreid ensemble zorgt voor de vocaal-instrumentale begeleiding. Toonaangevend is ongetwijfeld de rebâb, een eensnarige aangestreken vedel, waarvan de volle en ronde klank zeer rijk is aan boventonen. Het overwegend legatospel van deze rebâb contrasteert sterk met het repetitieve pizzicatospel van de lutâr, een driesnarig aangetokkelde luit. De percussieinstrumenten spelen een eerder bescheiden rol. In tegenstelling tot de meeste berbermuziek komen er hier geen trommels aan te pas. Men beperkt zich tot vingeriymbaaltjes ( nwiqsât) en een autowieldop ( naqûs) aangeslagen door twee metalen staafjes.
Fâtima Taba’amrant is in Marokko een van de bekendste vrouwelijke troubadours ( raysât). Ze laat zich inspireren door het werk van beroemde raysâts uit het verleden, zoals Ftuma Talgoursht en Fadma Tagourramt. Geheel volgens de traditie rangschikt ze de verzen naar eigen inzicht. Soms voegt ze er zelfbedachte verzen aan toe om haar eigen ideeën kenbaar te maken.
Fâtima Taba’amrant & Ensemble op woensdag 11/11 om 20 u. in het Kunstencentrum Vooruit, St.-Pietersnieuwstr. 23 in Gent en op vrijdag 13/11 om 20.u 30 in het Zuiderpershuis, Waalse Kaai 14 in Antwerpen.
Johan Van Acker
