Stiekem naar een pornofilmpje kijken: het was nog nooit zo makkelijk voor opgroeiende tieners. Dankzij smartphone en laptop is de opwinding altijd dichtbij. Vooral puberjongens kijken best veel naar internetporno, en al op jonge leeftijd, zo blijkt uit onderzoek. Moeten we ons daar zorgen over maken? Kunnen we spreken van een Porn Generation?
Eerst de cijfers. Daarvoor kloppen we aan bij Laura Vandenbosch, onderzoeker aan de Leuven School for Mass Communication Research (KU Leuven). Vorig jaar promoveerde zij op een studie waarin ze naging hoe seksualiserende media (tijdschriften, videoclips, pornosites) het seksleven van Vlaamse adolescenten beïnvloeden. Haar resultaten zullen menig ouder doen schrikken. Vandenbosch ondervroeg 1504 Vlaamse scholieren. Van hen gaf ruim 63 procent van de jongens uit de eerste graad van het middelbaar onderwijs (12-13 jaar) aan het afgelopen halfjaar pornowebsites te hebben bezocht. In de tweede graad (14-15 jaar) steeg dat cijfer naar ruim 71 procent en in de derde graad (16-17 jaar) lag het op 83 procent. De meisjes scoorden in elke leeftijdsgroep een pak lager, met respectievelijk 4,7 procent (eerste graad), 16,2 procent (tweede graad) en 12,6 procent (derde graad)
De Vlaamse cijfers zijn niet uitzonderlijk, maar echoën resultaten van onderzoeken uit de wijde wereld. Ook in onze buurlanden Nederland en Duitsland gaven vooral tienerjongens in recent onderzoek aan dat pornosites bij hun leefwereld horen, net als voetbal, coca-cola en popmuziek. De vraag is nu of we ons daar zorgen over moeten maken. Hoort (de nieuwsgierigheid naar) internetporno bij de normale seksuele ontwikkeling van moderne adolescenten? Of raken tieners die regelmatig op laptop of smartphone een pornofilmpje bekijken daar seksueel verknipt van? Beïnvloedt het hun kijk op seks en relaties in negatieve zin? Wordt onze jeugd losbandiger nu porno met een klik van de muis of een swipe van de vinger beschikbaar is?
De Britse premier David Cameron zegt alvast het antwoord te weten. Sinds eind vorig jaar wordt in het Verenigd Koninkrijk op alle nieuwe computers automatisch een pornofilter geïnstalleerd. Wie toch naar aangebrande filmpjes wil kijken, moet zich bij zijn internetprovider aanmelden om van die filter af te komen. Wie al een computer had, wordt door zijn provider uitgenodigd om een expliciete keuze te maken voor of tegen porno op de thuis-pc. Cameron, lid van de Conservatieven, is het er naar eigen zeggen om te doen de Britse jeugd te beschermen tegen onkuisheid. ‘We moeten stappen zetten, want internetporno bedreigt de onschuld van onze kinderen’, beweerde de premier bij de lancering van zijn plannen. Zijn raadgeefster voor de ‘preventie van de seksualisering van de kindertijd’, Claire Perry, raadde ouders daarbij ook aan om tieners hun smartphones helemaal af te nemen en ’s nachts de internetverbinding uit te zetten, want ‘men weet maar nooit’.
Seksuele nieuwsgierigheid
In België loopt het voorlopig niet zo’n vaart, maar ook hier laait geregeld de discussie op over het effect van al die internetporno op de seksuele en relationele gezondheid van onze jongeren. Alexander Witpas is criminoloog en seksuoloog en woordvoerder van de Vlaamse Vereniging voor Seksuologie. Vorige maand wijdde hij zijn column in Het Belang van Limburg nog aan ‘de irrationele angst voor seks’ die ouders bevangt als het om hun zoon of dochter gaat. Witpas ziet de ontwikkelingen in Groot-Brittannië met lede ogen aan. ‘Het is zeer cynisch wat David Cameron doet en precies het tegenovergestelde van wat hij zou moeten doen. Hij creëert een hysterische hetze rond allerlei vormen van seksualiteit die afwijken van de sociale norm en tegelijk heeft hij enorm bespaard op laagdrempelige diensten voor seksuele opvoeding in zijn land. Aan zo’n beleid hebben jongeren niets. Integendeel.’
‘Nog afgezien van het feit dat zo’n pornofilter een enorme inbreuk is op de privacy’, zegt Witpas een hekel te hebben aan het argument dat we onze jongeren moeten ‘beschermen’ tegen al die seksuele beelden die op ze af komen. ‘Alsof het probleem daarmee is opgelost. We moeten onze jongeren weerbaar maken en ze ermee leren omgaan. Wij verwachten van opgroeiende jongens en meisjes de laatste jaren toch ook iets heel vreemds: ze moeten zich seksueel ontwikkelen en ervaring opdoen, maar tegelijk hebben we liever dat ze niets prikkelends te zien of te horen krijgen. Hoe moeten ze dat dan doen? Stel je ook voor dat we er echt in zouden slagen om jongeren tot achttien jaar helemaal af te sluiten van alle uitingen van seksualiteit… Wat voor een rare maatschappij zou dat zijn.’
Volgens Witpas is het heel normaal dat jongeren, en vooral jongens dan, naar internetporno kijken. ‘Seksuele nieuwsgierigheid hoort bij de ontwikkeling die pubers doormaken. En wat doe je tegenwoordig als je ergens informatie over zoekt? Dan typ je een zoekterm in op google, doen we allemaal. Onderzoek van het Nederlandse Rutgers WPF (een kenniscentrum dat zich inzet voor seksuele gezondheid, onder anderen bij jongeren, nvdr)heeft trouwens aangetoond dat jongeren nu niet vaker naar porno kijken dan voor we het internet hadden. Er heeft enkel een verschuiving plaatsgevonden van magazines en films op dvd of televisie naar laptop en smartphone. Jongeren zijn altijd al op zoek geweest naar pornografie en wijken in hun consumptie daarvan ook niet zo heel erg af van volwassenen. Want waarom kijken mensen naar porno? Omdat ze er opgewonden van raken en erbij masturberen. En jongeren, ja, die masturberen ook. Dat is zo. Hoe ongemakkelijk het ons als ouders misschien ook maakt, tieners zijn nu eenmaal seksuele wezens.’
In het onderzoek van Rutgers WPF dat Witpas net aanhaalde, gaf een meerderheid van de jongeren inderdaad aan dat ze vooral opwinding zochten in porno, maar een deel van hen zei ook dat ze het zien als een informatiebron. Een op de drie jongens en een op de zeven meisjes vonden porno ook leerzaam. Is dat dan niet kwalijk? De seks in de doorsneepornofilm is zelden realistisch. Er is weinig liefde en tederheid. De machoman neemt, de onderdanige vrouw geeft. Da’s toch niet het voorbeeld dat we willen voor zoon- of dochterlief? Voor hij die vraag beantwoordt, wil seksuoloog Witpas eerst een vooroordeel de wereld uit: ‘Er wordt altijd een clichébeeld opgehangen over pornografie alsof je daar alleen maar blonde vrouwen met grote borsten in ziet die hevig kreunend genomen worden door gespierde kerels met grote piemels. Dat klopt niet, denk ik. In pornografie is de variatie aan lichamen en soorten seks veel groter dan in de mainstream media. Wat natuurlijk niet wil zeggen dat porno een realistisch beeld geeft van seks. Daar wordt het ook niet voor gemaakt.’
Niet als voorbeeld
Dan de vraag of porno kijken jongeren negatief beïnvloedt? Worden ze er losbandiger van? Willen ze bijvoorbeeld nabootsen wat ze in die films zien? Witpas: ‘Daarover is al massaal veel inkt gevloeid in de vakliteratuur. Het probleem is dat 95 procent van het onderzoek uitgevoerd wordt door mensen die zeer vooringenomen zijn. De bulk wordt gefinancierd door allerlei instituten die een gruwelijke rothekel hebben aan porno en dus is het enorm moeilijk om neutrale data te vinden. Waar de weinige betrouwbare studies die we hebben het over eens zijn, is dat porno kijken op het overgrote deel van de jongeren geen of maar een verwaarloosbaar klein effect heeft. Het overgrote deel van de jongeren weet best dat die beelden niet de realiteit zijn en nemen ze niet als voorbeeld voor hun eigen seksleven. We weten ook dat eventuele schadelijke invloeden van porno kijken relatief makkelijk geneutraliseerd kunnen worden als jongeren daarnaast maar over voldoende andere informatiebronnen beschikken. Als ze bijvoorbeeld met vrienden, ouders en/of leerkrachten over seks en relaties kunnen praten.’
‘Daarnaast is er een kleine groep van kwetsbare jongeren die extra aandacht nodig heeft’, zegt Witpas. ‘Zij zijn kwetsbaar omdat ze bijvoorbeeld een impulsieve persoonlijkheid hebben en bovenmatig behoefte hebben aan sensatie, omdat ze thuis het verkeerde voorbeeld krijgen of in het slechtste geval dader of slachtoffer zijn van seksueel geweld. Het spreekt voor zich dat zij geen baat hebben bij het consumeren van veel en harde porno. Maar zij hebben meer nodig dan een pornofilter om hen te helpen.’
Volgens Witpas valt het met de bandeloosheid van de Porn Generation – zoals de jongeren van vandaag door moraalridders soms genoemd worden – reuze mee. ‘Internetporno is nu al een jaar of vijftien vlot beschikbaar. Er is nu dus een eerste generatie van jongeren die daarmee opgegroeid is. Voortdurend worden de meest afschuwelijke rampen voorspeld over hun seksuele moraal, maar wat blijkt uit alle onderzoeken? Dat Vlaamse jongeren bijzonder conservatief en romantisch zijn. Zo goed als allemaal vinden ze dat seks thuishoort in een klassieke, monogame relatie. De gemiddelde leeftijd van ‘de eerste keer’ is de laatste jaren gedaald. In het zesde middelbaar is de helft nog maagd en negentig procent van de jongeren gaat de eerste keer gewoon met zijn lief naar bed. Ze doen het ook rustig aan: tussen de eerste tongzoen en de eerste seks ligt meestal een traject van twee, drie jaar. Het aantal tienerzwangerschappen is teruggelopen. Als de internetgeneratie door al dat porno kijken zo bandeloos zou zijn geworden, dan zou je dat toch in dit soort statistieken terug moeten zien?’
Pizzajongen
Een soortgelijk geruststellend geluid is te horen bij de Nederlandse jongerenonderzoekster Linda Duits. Zij is verbonden aan de Universiteit van Utrecht en publiceert geregeld over pubers en seksualiteit. ‘Wat in porno gebeurt, is echt en onecht tegelijk en dat snappen jongeren heel goed. Aan de ene kant gaan er daadwerkelijk penissen in vagina’s – om het maar even klinisch te zeggen – en dat vinden pubers net als volwassenen opwindend. Aan de andere kant weten ze ook wel dat het filmpjes zijn met acteurs die een rol spelen. Het is niet zo dat jongeren die porno kijken vervolgens gaan denken dat als er pizza wordt bezorgd de vrouw des huizes dan standaard de pizzajongen naar binnen trekt en dat daar stomende seks op volgt. Jongeren halen hun seksuele informatie ook niet alleen uit porno. Ze leren uit verschillende bronnen: van hun ouders, op school, uit voorlichtingsmateriaal. En van hun vrienden natuurlijk. Eindeloos praten ze erover: wat heb jij al gedaan, hoe werkt dat, enzovoort.’
‘Pubers zijn bezig met seksueel opgroeien. Het is een fase die hun lichamen doormaken en daar hoort die nieuwsgierigheid naar spannende filmpjes bij. Ik zou me eerder zorgen maken als ik een puberkind had dat nooit eens een pornofilm kijkt’, zegt Duits. Een pornofilter installeren vindt ze geen goed idee bij pubers. ‘Je kunt jongeren wel allerlei dingen gaan verbieden, maar ten eerste haalt dat helemaal niets uit. Een puber zal snel manieren vinden om dat verbod te omzeilen. Ten tweede kun je veel beter je kind opvoeden dan het af te schermen. Ga het gesprek aan over die porno, leg uit dat dit soort beelden er zijn en hoe ze daarnaar moeten kijken. Vertel jonge pubers dat ze, als ze zelf aan de slag zullen gaan, zullen merken dat niet alles gaat zoals ze in porno zien. Het is belangrijk om jongeren op te voeden tot zelfstandig denkende seksuele burgers die zelf kunnen ontdekken wat ze fijn vinden en wat niet. Door het gesprek aan te gaan, kweek je sterkere kinderen en dat is zeker in een tijd waarin overal seksuele beelden te zien zijn belangrijk.’
Tegengesteld aan de gangbare opinie denkt Duits zelfs dat porno een bevrijdende rol kan spelen voor jongeren. ‘Natuurlijk zijn er altijd kwetsbare jongeren die vatbaar zijn voor negatieve mediaeffecten, maar net als bij computergames is het geen een-op-éénrelatie. Media werken niet als een injectienaald. Het is niet dat je door iets te kijken, te lezen of te spelen plots heel anders wordt. Persoonlijkheidskenmerken en omgevingsfactoren spelen een veel grotere rol. Ik vind het vooral belangrijk dat we jongeren, zeker ook meisjes, de ruimte bieden om hun seksualiteit te ontdekken en te bedenken wat ze lekker vinden. Daar kan porno wel een rol in spelen, al is het maar omdat je er daar veel meer dan in de mainstream media achter komt dat smaken heel erg kunnen verschillen. In de mainstream media blijft het ideale plaatje toch heteroseksueel. In porno is er voor elk wat wils. Het kan je dus helpen om op je veertiende te ontdekken of je bijvoorbeeld op billen valt of dat je meer opgewonden raakt van borsten et cetera.’
Schoonheidsidealen
Hoeven we ons dan werkelijk geen zorgen te maken als onze puber ’s avonds op zijn kamer een pornofilmpje bekijkt? Een voorzichtiger geluid is te horen bij onderzoekster Laura Vandenbosch van de KU Leuven. Ook zij vindt een verplichte pornofilter zoals in het Verenigd Koninkrijk te drastisch, maar toch maant ze op basis van haar eigen onderzoeksresultaten tot voorzichtigheid. ‘Uit mijn doctoraat blijkt dat jongens en meisjes tot zestien jaar die wekelijks tot dagelijks seksuele websites bezoeken, vijf keer meer kans hebben om zes maanden later seksueel actief te zijn dan jongeren die nooit internetporno kijken. Die jongens worden seksueel actief voor hun leeftijdsgenoten, dus terwijl ze daar eigenlijk nog te jong voor zijn vanuit hun ontwikkelingsperspectief bekeken.’ Anders geformuleerd: bij jongeren die zich nog in het begin van hun puberteit bevinden, kan porno als een trigger werken.
‘Daarnaast heeft mijn onderzoek aangetoond dat hoe vaker jongens porno bekijken, hoe meer ze akkoord gaan met de heersende schoonheidsidealen. Bij frequent pornogebruik zien ze die niet meer als iets dat van buitenaf wordt opgelegd, maar als hun eigen regels. Ze internaliseren ze en ontwikkelen wat wij een geobjectiveerd lichaamsbeeld noemen. Ze gaan zichzelf bekijken door de ogen van een buitenstaander. Als gevolg daarvan gaan ze meer aandacht besteden aan hun uiterlijk en minder aan hoe ze zich voelen of hoe gezond ze zijn. Dat kan leiden tot ontevredenheid over het eigen lichaam wat een opstapje kan betekenen naar bijvoorbeeld anabolengebruik. Het kan ook eetstoornissen, depressies en seksueel disfunctioneren in de hand werken.’
Ouders moeten zich bewust zijn van die mogelijke kwalijke gevolgen van internetporno als ze hun kind een eigen laptop of smartphone toestaan, zegt Vandenbosch, maar ook niet in overdrive gaan. ‘Je ziet duidelijk dat het pornogebruik stijgt als jongeren een eigen laptop krijgen. Regelmatig porno kijkenkan een risico inhouden, maar hoeft niet tot problematische attitudes of kwalijk gedrag te leiden. In onze studie deden deze effecten zich pas voor wanneer jongeren wekelijks pornografie keken. De frequentie speelt dus ook een rol en ook hier geldt zoals bij alle vormen van mediagebruik dat overdaad schaadt. Er is dus geen reden tot paniek, maar ouders moeten wel met hun kind praten over porno. En dat doen ze veel te weinig.’
Tienervriendelijke porno
Het is ook niet zo simpel, want ga er maar eens aan staan. De meeste mensen praten met hun partner al niet makkelijk over porno, laat staan met hun kinderen. Alexander Witpas: ‘Je kinderen seksuele en relationele opvoeding geven is voor ouders altijd al een moeilijke opgave geweest. Dat is goed te begrijpen want in onze cultuur blijft praten over seks op persoonlijk niveau toch een taboe. Maar porno is nu zo makkelijk beschikbaar voor jongeren dat erover zwijgen geen optie meer is. Je moet weten waar je kind mee bezig is op het internet en het gesprek aangaan. Zoals ik al zei: studies wijzen uit dat er een zeer grote kans bestaat dat dat een positief effect heeft. Dat moet toch bemoedigend werken voor ouders.’
Hanneke de Graaf is onderzoekster aan het eerder genoemde Rutgers WPF. Van haar krijgen we een kleine handleiding over hoe zo’n gesprek zou kunnen verlopen. ‘Stel je hebt een zoon van vijftien en je merkt dat hij weleens naar porno surft. Dat kan een hele mooie aanleiding zijn om het gesprek te beginnen. Zoiets is waarschijnlijk even ongemakkelijk voor jou als voor je kind – hij wil ook liever niet dat zijn ouders dat gezien hebben – maar grijp die gelegenheid aan om te vertellen wat jij van die beelden vindt. Het kan toch niet zo heel ingewikkeld zijn om te vertellen dat jij denkt dat seks iets is wat bij liefde hoort en dat je dat bij porno niet hebt? Dat is veel nuttiger dan een filter plaatsen.’
Voor jonge kinderen is het net even anders, zegt De Graaf. ‘Voor hen is het niet noodzakelijk schadelijk als ze porno zien, maar ze kunnen er wel enorm van schrikken en ze geven zelf aan dat ze het erg vervelend vinden om naar te kijken. Voor die jonge groep is het net iets belangrijker om te maken dat ze porno niet zomaar tegenkomen, al doe je er ook goed aan om zelfs aan jonge kinderen aan te geven dat het er is. Je kunt ze maar beter vertellen dat er plaatjes van blote of vrijende mensen op het internet te vinden zijn. Dan schrikken ze toch minder hard als ze ze tegenkomen.’
Rutgers WPF gaat nog dit jaar onderzoeken of jongeren ’tienervriendelijke pornofilmpjes’ een goed alternatief vinden voor de sekssites die ze nu kijken. ‘Jongeren kijken net als volwassenen vooral naar mainstream porno, omdat je daar nu eenmaal het makkelijkst op uit komt. Daarin hebben mannen vaak een dominante rol, het idee van het vrouwelijke lustobject zit er meestal wel in. Er is weinig tijd voor voorspel, er wordt snel gepenetreerd en condooms zie je er niet vaak in. Dat is niet bepaald zo’n fijn voorbeeld voor jongeren. Daarnaast bestaan er mooie pornofilmpjes met mensen die echt genieten, die naar elkaar kijken tijdens het vrijen, waar vrouwen gelijkwaardig zijn en partners elkaar respecteren. Wij zouden natuurlijk liever hebben dat jongeren dat soort films bekijken, maar ze zijn veel zeldzamer en moeilijker te vinden. Met ons onderzoek gaan we wegen verkennen om jongeren weg te leiden van mainstream beelden en naar realistische filmpjes van seksualiteit waarin authenticiteit, plezier en intimiteit centraal staan toe.’
Alexander Witpas wijst er ten slotte op dat op de website www.hoehetmoet.nl nu al filmpjes staan die speciaal op adolescenten gericht zijn. ‘Ze zijn even expliciet als mainstream porno, maar tonen normale seks. Het is een commercieel product, je moet ervoor betalen en het heeft succes. Dat wijst erop dat er behoefte aan is en dat is ook logisch natuurlijk.’
DOOR ILSE DEGRYSE
‘Porno is nu zo makkelijk beschikbaar voor jongeren dat erover zwijgen geen optie meer is.’
‘In het zesde middelbaar is de helft nog maagd en negentig procent van de jongeren gaat de eerste keer gewoon met zijn lief naar bed.’
‘Het is belangrijk om jongeren op te voeden tot zelfstandig denkende seksuele burgers die zelf kunnen ontdekken wat ze fijn vinden en wat niet.’
