Jarenlang kregen mensen met een chronische ziekte het advies het vooral rustig aan te doen en zeker niet te sporten, uit vrees dat dit de gezondheid negatief zou beïnvloeden. Ondertussen is duidelijk geworden dat, mits bepaalde voorzorgen, beweging voor hen juist heel weldadig kan zijn.

De gunstige invloed van regelmatige beweging kon worden aangetoond voor een groot aantal ziekten. Lichamelijke activiteit blijkt in sommige gevallen effectief als primaire preventie (om ziekte te voorkomen), in andere gevallen leent ze zich zelfs tot tertiaire preventie (met als doel zo weinig mogelijk last te ondervinden van een chronische aandoening en zo normaal mogelijk te functioneren).

Wat met astma?

Astma is een chronische ontsteking van de luchtwegen, waardoor die vernauwen en prikkelbaar worden. Een astma-aanval wordt uitgelokt door het inademen van allergenen (stuifmeel of pollen, uitwerpselen van huisstofmijt, haren van dieren, schimmelsporen) of bij contact met irriterende stoffen (tabaksrook, stofdeeltjes, luchtverontreiniging, prikkelende geuren van chemische stoffen). De meest bekende symptomen van astma zijn kortademigheid, benauwdheid, piepende ademhaling en hoesten.

Veel astmapatiënten sporten niet, uit angst dat ze het benauwd zullen krijgen. Maar astma kan prima samengaan met sport. De klachten die optreden bij astma kunnen zelfs verminderd worden door verantwoorde sport en lichaamsbeweging. Astmapatiënten met een goede lichamelijke conditie ondervinden in het algemeen minder hinder van hun ziekte: ze hebben een groot ademvolume, waardoor ze minder snel last hebben van ademnood bij een eventuele astma-aanval, en een betere controle over hun ademhaling. Ze hebben ook minder geneesmiddelen nodig.

Inspanningsgebonden astma wordt gedefinieerd als een tijdelijke vernauwing van de luchtwegen, naar aanleiding van een min of meer lang aangehouden inspanning. Het komt ook voor bij topsporters en bij mensen die normaal gezien geen astma hebben en is dus zeker geen reden om het sporten te laten. Het is belangrijk dat inspanningsastma zo snel mogelijk wordt opgespoord om behandeling mogelijk te maken. Hierdoor kunnen complicaties op latere leeftijd worden vermeden.

Over de precieze oorzaak van inspanningsgebonden astma bestaat nog geen duidelijkheid. Vermoed wordt dat vooral de afkoeling en uitdroging van het slijmvlies van de luchtwegen door koude, droge lucht en een versnelde ademhaling tijdens de inspanning een rol spelen. Tijdens inspanningen zouden ook bepaalde stoffen vrijkomen, zoals histamine, cortisol en adrenaline, die de luchtwegen vernauwen en gevoeliger maken voor prikkels. Inspanningsgebonden astma kan worden behandeld door 15 tot 30 minuten vóór het sporten luchtwegverwijdende geneesmiddelen te inhaleren. Ook andere maatregelen kunnen inspanningsgebonden astma voorkomen:

* Zorg voor een goede opwarming;

* Probeer bij koud weer te voorkomen dat de koude lucht rechtstreeks in de onderste luchtwegen terechtkomt, door via de neus te ademen of een sjaal voor de mond te dragen;

* Vermijd sporten in stoffige, slecht verluchte sportlokalen;

* Probeer door de neus te ademen;

* Stop de inspanning geleidelijk aan.

Droge en koude klimaten en sporten met hoge adembehoefte zijn minder gunstig voor mensen met inspanningsgebonden astma. Ook bij veel luchtvervuiling is het aangeraden niet te sporten. Sportactiviteiten met een lage adembehoefte in een warm en vochtig klimaat houden een laag risico in voor een astma-aanval.

HART- EN VAATZIEKTEN EN SPORT

Beweging en sport zijn een belangrijk onderdeel van de multidisciplinaire aanpak van de revalidatie bij hartpatiënten. Beweging bevordert de doorbloeding van het hart en remt de vernauwing van de kransslagaders, waardoor de hartfunctie verbetert. Het risico op nieuwe hartaandoeningen wordt bijgevolg beperkt. Langdurige, maar matige inspanningen zonder competitiegeest – zoals wandelen, joggen, fietsen, turnen en zwemmen – komen het meest in aanmerking. Duur, intensiteit en frequentie van de lichamelijke activiteit worden het best geleidelijk aan opgebouwd.

De Belgische Cardiologische Liga heeft een aantal ‘hartclubs’ voor hartpatiënten opgericht of helpen oprichten. Hartpatiënten kunnen zich inschrijven in een ‘hartclub’ en regelmatig aan lichaamsbeweging doen onder toezicht van een cardioloog en een kinesitherapeut. Een aantal hartclubs is verenigd in de Vlaamse Federatie van Sportverenigingen voor Hartpatiënten. Deze federatie ijvert voor de erkenning en financiële ondersteuning van de hartclubs vanwege de overheid. Hoewel de Cardiologische Liga de clubs financiële steun verleent, bijvoorbeeld voor aankoop van apparatuur, blijven de kosten voor de hartpatiënten zelf immers vrij hoog.

Een lijst met hartclubs kun je terugvinden op de website van de Belgische Cardiologische Liga: www.cardiologischeliga.be

DIABETES EN SPORT

Diabetes is een aandoening waarbij geen of niet voldoende insuline wordt aangemaakt (type 1 diabetes – wordt behandeld door insuline toe te dienen) of waarbij de aangemaakte insuline niet voldoende werkzaam is (type 2 diabetes – wordt voornamelijk behandeld door voedingsmaatregelen en lichaamsbeweging, eventueel medicatie).

Insuline zorgt ervoor dat glucose wordt opgenomen in de cellen, waar die als brandstof kan worden gebruikt. Bij een tekort aan insuline blijft veel suiker achter in de bloedbaan. Op korte termijn kunnen bloedsuikerschommelingen problemen stellen, op lange termijn kan een ontoereikende behandeling van diabetes de bloedvaten aantasten.

Sport heeft op verschillende manieren een bloedsuikerverlagend effect: door spierarbeid neemt de insulinewerking toe en door de ontspannende invloed van sport heb je minder insuline nodig (stress verhoogt de bloedsuikerspiegel). Door sport kun je ook je lichaamsgewicht beter onder controle houden, wat zeer belangrijk is voor type 2-diabeten, die vaak kampen met overgewicht. Door een beetje te vermageren, kunnen de cellen weer gevoeliger worden voor insuline.

De voorkeur gaat uit naar langdurige, matig intensieve sporten zoals wandelen, fietsen, zwemmen, voetballen, hardlopen, tennis,… Met het oog op een eventuele hypo (te lage bloedsuikerspiegel) zijn bergbeklimmen, zeeduiken en parachutespringen minder gunstig.

Enkele tips voor sportende diabeten: bouw de sportactiviteiten langzaam op en zorg voor regelmaat. Voor je gaat sporten, moet de bloedsuikerspiegel normaal zijn, om te lage of te hoge bloedsuikerwaarden (respectievelijk hypo- en hyperglycemieën) te vermijden. Pas in overleg met de arts de insulinedosis aan in functie van de lichamelijke activiteit en zorg voor druivensuiker om eventuele hypo’s op te vangen.

Een aantal van de 26 afdelingen van de Vlaamse Diabetes Vereniging organiseert sportactiviteiten voor zijn leden. Wie hiervoor interesse heeft, kan contact opnemen met de Diabetes Infolijn: tel. 0800 96 333.

REUMA EN SPORT

Beweging houdt de spieren en gewrichten soepel en sterk en de conditie op peil en past daarom in de behandeling van reuma. Er moet een evenwicht worden gevonden tussen te veel bewegen (geeft meer pijnklachten) en te weinig bewegen (veroorzaakt stijfheid).

Het soort reuma en het stadium van de ziekte bepalen de mogelijkheid om te sporten. Bovendien is het bij sommige reumatische aandoeningen belangrijk een onderscheid te maken tussen periodes waarin de ziekte actief is en de meer rustige periodes. De persoonlijke beperkingen en mogelijkheden zijn zo variabel dat individueel sportadvies nodig is.

Bij sportbeoefening met reuma is opwarmen belangrijk. Zwemmen in warm water is heel deugddoend. Ook fietsen is geschikt. Een aantal sporten, zoals tafeltennis, duiken, tennis, golf, paardrijden en dansen kan worden beoefend onder bepaalde voorwaarden en met beperkingen. Andere sporten (roeien, joggen, schaatsen, zeilen) kunnen enkel met zeer strenge beperkingen.

Bij de Vlaamse Reumaliga en de Vlaamse Vereniging van Bechterew-patiënten vzw kun je in groep wandelen en zwemmen. Info op www.reumaliga.be, Bleekstraat 7, 2800 Mechelen, tel.

Edith Leus