Met een brutale schok kwam op één mei een eind aan achttien jaar conservatieve regering in Londen. De Labourpartij treedt nu aan.

De dag vóór de verkiezingen viel Big Ben, de klok die het Britse parlementsgebouw bekroont, stil. Het duurde bijna drie kwartier voor de technici ze weer op gang kregen. Een duidelijk teken voor bijgelovige Britten. De 43 minuten van stilte wezen op de leeftijd van Tony Blair, voorzitter van de socialistische Labour party en de man die de oubollige, door vakbonden beheerste partij omvormde tot een goed geoliede partijmachine.

Dat legde hem geen windeieren. De enorme discipline binnen de partij in schrille tegenstelling tot het geruzie binnen de Conservatieve partij van premier John Major en een schitterende verkiezingscampagne droegen Blair naar de overwinning die verwacht werd. Sinds drie jaar namelijk beheerst Labour de opiniepeilingen. Maar dat Labour zo’n overweldigende meerderheid zou halen, groeide uit tot dé verrassing van de verkiezingsnacht.

De superlatieven schoten dan ook te kort. De grootste overwinning sinds de Tweede Wereldoorlog ; de jongste premier van de eeuw Blair werd dinsdag 6 mei 44 jaar ; de grootste verandering sinds honderd jaar. Ook de toevloed van vrouwelijke parlementsleden en de eerste moslim- en een eerste homoseksueel-parlementslid sprongen in het oog.

Omgekeerd werden de Tory’s van Major volgens de commentaren ?weggeveegd?, ?afgemaakt?. Zes topministers verloren hun parlementszetel ; één op twee conservatieve parlementsleden werd naar huis gestuurd. Een ramp van formaat, nooit gezien in 140 jaar.

De analyses van de kiescampagne zullen nog wel een tijdje doorsudderen. Dat een verdeelde partij altijd verliest, werd nogmaals bewezen. John Major kreeg zijn partij niet in het gareel, en dat wordt hem nu intern zwaar aangerekend. Hij trad dan ook af als partijvoorzitter zodra de omvang van de nederlaag zich aftekende.

EUROPA BLEEK GEEN KWESTIE

Verrassend genoeg werden de grote tegenstanders van een verenigd Europa te vinden in de rechtervleugel van de conservatieve partij zwaar afgestraft. Er bestaat dus, ondanks het gezeur over de Brusselse regelneven, géén anti-Europese stemming in het Verenigd Koninkrijk. Dat kan Blair enkel helpen als hij eind mei in het Nederlandse Noordwijk zijn eerste (speciaal bij elkaar geroepen) Europese topontmoeting meemaakt. Hij heeft beloofd om het ?sociale hoofdstuk? uit het Verdrag van Maastricht te ondertekenen en dus een minimumloon in te voeren, werknemers het recht te geven om zich aan te sluiten bij een vakbond en werkgevers te verplichten om die vakbonden te erkennen. Allemaal veeleer symbolisch, maar één van de weinige dingen die hij snel kan doen.

Even duidelijk blijkt er weinig weerstand te leven tegen een federalisering van het land. Labour won op basis van een belofte om de Schotten na een referendum autonomie te geven. Idem dito voor Wales : meer autonomie en meer rechten voor de bewoners van Wales brachten Labour ook daar forse zetelwinst. Meer nog, de Conservatieven verdwenen daar gewoon en kunnen dus zelfs geen lokale oppositie meer voeren tegen meer autonomie.

Anderzijds zullen de kiezers willen dat Labour zijn beloften nakomt. Achttien jaar van besparingen binnen de gezondheidszorg veroorzaakte de sluiting van talloze (staats)ziekenhuizen in het hele land. De afbraak van de National Health Service, eertijds de trots en glorie van de welvaartsstaat, zette veel kwaad bloed en verklaart mee de conservatieve nederlaag. Labour heeft beloofd om de gezondheidszorg weer betaalbaar en bereikbaar te maken. Maar dat wordt een werk van lange adem. Een ziekenhuis sluiten gaat nu eenmaal sneller dan er één opstarten. Dat besef liep als een rode draad door de campagne van Labour : ?vertrouw ons, we doen wat we beloven, maar dat kost tijd.?

Ook voor de onderwijshervorming wordt ?geduld? gevraagd. Labour stelt behoorlijke scholen, kleinere klassen, meer en betere leraren en meer discipline in het vooruitzicht. De veranderingen binnen onderwijs zullen betaald worden met extra-belastingen op de superwinsten van de geprivatiseerde nutsbedrijven. Die winsten en vooral de zeer hoge salarissen die de directeurs zichzelf toekenden, ontketenden trouwens ferm schandaal.

BLAIR MOET TIJD WINNEN

Of de uitgelaten menigten die donderdagnacht de straten van grote steden vulden, dat geduld zullen opbrengen, valt af te wachten. Het doet allemaal wat denken aan de verkiezingsoverwinning van de Franse president François Mitterrand in 1981. De ontnuchtering volgde toen spoedig.

Maar ook dat hebben de kiene jongens van de campagne voorzien. Een paar dingen als minimumloon zijn, zoals gezegd, zo gefikst. Met de parlementaire meerderheid die Blair veroverde, kan hij bovendien het vredesproces in Noord-Ierland snel opstarten. Dat staat altijd goed en leidt de aandacht af.

Blair heeft wel meer leuke dingen in petto voor de mensen. De hervorming van het pittoreske House of Lords, bijvoorbeeld. Dat Hogerhuis bezit niet eens zoveel macht, maar kan een regering gevoelig hinderen door elk wetsontwerp uitvoerig te bespreken en terug te sturen naar de gekozen volksvertegenwoordigers van het Lagerhuis. Op volle kracht bestaat de instelling uit bijna 1.200 leden ( peers). Bijna drie op vier zijn adellijke heren die conservatief denken, maar louter opdaagden als de conservatieve regering hun stem behoefde. Blair wenst dat straks enkel de 380 leden die regelmatig aan de vergaderingen deelnemen, stemrecht krijgen. Met de nieuwe peers die hij mag benoemen, zou het Hogerhuis in dat geval een steun en geen bedreiging voor zijn regering vormen.

Het lawaai dat zo’n hervorming meebrengt, kan de kiezers een tijdje amuseren. En tijd is wat Blair nodig heeft. Zeker het uitgesproken voornemen om een kwart miljoen banen te creëren, heeft hoge verwachtingen geschapen. Dààr dient hij snelle successen te boeken, want daarop zal hij worden beoordeeld.

En in tegenstelling tot de geplogenheden in België verloopt een regeringswissel in het Verenigd Koninkrijk bliksemsnel. Continuïteit is de basisidee, een land zonder regering wordt afgedaan als een gruwel. Een ontslagnemende regering die ?lopende zaken? afhandelt, kennen ze overzee niet. Zodra vast staat dat de regeringspartij haar meerderheid in het Lagerhuis verliest, biedt de premier het ontslag van zijn regering aan. Dat levert hem meteen het laatste ritje in de officiële auto op. De leider van de partij die de meerderheid van de zetels in het Lagerhuis veroverde, krijgt van de koningin de opdracht de regering te vormen. In de auto van zijn voorganger rijdt hij naar Downing Street 10, woonhuis van de premier en zetel van de regering. Dat op het eerste gezicht kleine huis bestaat in feite uit twee achter elkaar gebouwde huizen die verbonden zijn door een extra vleugel. Daar worden de belangrijke beslissingen genomen. Maar ook daar wordt de continuïteit hooggehouden : de privé-secretaris van de aftredende premier blijft in functie.

De regering kan binnen de 72 uur na de verkiezingen aan de slag. De snelheid waarmee dat gebeurt, hangt samen met het feit dat in het Verenigd Koninkrijk twee partijen het politieke leven domineren. De grootste partij vormt de regering, de tweede grootste de ?schaduwregering?. Daarin zetelen ?ministers? voor elk departement. Een nieuwe regering houdt dus voor de sleutelposten al getrainde en beslagen kandidaten klaar.

Die Labourpolitici hebben zich bewezen als snel, handig en politiek gedreven. Ze worden bijkomend geholpen doordat de Conservatieve oppositie niet alleen ongelooflijk klein is één kwart van het parlement , maar vooral gedemoraliseerd.

Blair heeft veel troeven. In het parlement kan hij zijn gang gaan. In zijn partij is hij voorlopig onaantastbaar. Voor de linkervleugel van zijn partij bevestigde de overwinning dat Blair terecht een gematigd lichtroze programma verdedigde. De volkskranten steunen hem. In het buitenland is hij alleszins geliefder dan Major. Eigenlijk kunnen alleen zijn kiezers het Blair nog knap lastig maken. Daarom kunnen de komende maanden toch nog spannend worden.

Misjoe Verleyen

Toejuichingen voor Tony Blair, maar hij kan hij zijn kiezers te vriend houden ?