Tot 10 januari kunnen de leden van de VU een nieuwe voorzitter kiezen. Intussen vermoedt de partijtop een geheime agenda achter de manipulatie van Vlaams cultuurminister Bert Anciaux door diens kabinetschef Herman Verheirstraeten.

” Is er dan niemand die de VU verlost van deze roerige clown?” Het slot van de brief van René Eylenbosch, VU-raadslid in het Brabantse Roosdaal, afgedrukt op woensdag 29 december op de opiniepagina van De Standaard, klonk hartverscheurend. De briefschrijver liet er ook geen twijfel over bestaan wie, volgens hem, die clown is: Bert Anciaux.

Het raadslid van Roosdaal is een van de resterende 13.000 VU-leden die zich tot 10 januari uitspreken over een nieuwe voorzitter. In ’79, bij het begin van het voorzitterschap van vader Vic Anciaux, telde de Volksunie ruim 50.000 leden. Toen begon de neergang.

Intussen zijn de vertwijfeling en verwarring in de Vlaams-nationalistische gelederen bijzonder groot. De frustratie bij de kaderleden van de partij is navenant. Zegt een van hen: “Vroeger koesterden we tenminste de illusie dat we allemaal samen aan één groot Vlaams project werkten. Nu blijkt dat er geen project meer is, tenzij dan de persoonlijke ambitie van enkelen. Daaraan wordt alles opgeofferd, ongeacht de uittocht die volop aan de gang is.”

Maar de VU-kaderleden staan niet alleen. Zij die erbij waren getuigen: zelden heeft men bij de Volksunie Hugo Schiltz zo woest gezien als die ochtend van maandag 20 december voor de bijeenkomst van het partijbestuur. De Antwerpse VU-voorman komt nog zelden naar de bestuursvergaderingen. Alleen als er volgens hem voor de Vlaams-nationalisten existentiële problemen aan de orde zijn, wil hij naar Brussel afzakken.

Schiltz heeft nooit een hoge dunk gehad van Bert Anciaux. Maar nu had de gewezen VU-voorzitter, intussen Vlaams minister van Cultuur, zich in Schiltz’ ogen helemaal onmogelijk gemaakt.

Enkele uren eerder was in het radionieuws gewag gemaakt van de open brief die Bert Anciaux richtte aan de kandidaat-voorzitters Patrik Vankrunkelsven en Geert Bourgeois. Het ging hier om een van de pot gerukt werkstuk waarin Anciaux zich afzette tegen de kandidatuur van Bourgeois en koos voor die van Vankrunkelsven. Anciaux neemt het niet dat hij voor Bourgeois niet meer is dan “een smoel op een affiche”. Bovendien zou Bourgeois, volgens hem, “eerst een vrij Vlaanderen willen en dat dan maatschappelijk invullen”. Een streven dat volgens Anciaux amper drie procent van de Vlamingen aanspreekt. Om zijn gelijk te staven, werd in de open brief een tekst geciteerd die Schiltz in 1978 schreef en waarin stond: “De voorbije tien jaren hebben bewezen dat de grote massa moeilijk of helemaal niet meer warm loopt voor staatkundige vraagstukken of voor de noodzakelijkheid om over te gaan tot natievorming.” Volgens ingewijden ging het om de zoveelste streek van Anciaux’ mentor en kabinetschef Herman Verheirstraeten.

ELECTORALE BEREKENINGEN

De VU had pas een verwoestende twist achter de rug over de manier waarop de partij verstrikt raakte in de geheime afspraken tussen federaal premier Guy Verhofstadt (VLD) en zijn francofone coalitiepartners over meer dan 2,4 miljard frank voor het Franstalige onderwijs. Daarbovenop nog een machinatie rond de verkiezing van een nieuwe voorzitter dreigde de partij compleet te versplinteren.

Zowel algemeen voorzitter Vankrunkelsven als uitdager Bourgeois zagen meteen het gevaar. Ook Schiltz liet er geen gras over groeien. Op het partijbestuur veegde hij de vloer aan, zowel met de kleine Bert als met vader Vic Anciaux. Deze laatste sputterde nog even tegen door te stellen dat hij als “vader van betrokkene toch niet moreel verplicht is te zwijgen”. Een volgende uitval van Schiltz, bijzonder gebelgd door het misbruik van het citaat uit z’n tekst van ’78, snoerde vader Anciaux nu definitief de mond – zo blijkt uit het verslag van het partijbestuur van 20 december.

Zowel de brief van de partijmilitant als de uitval van Hugo Schiltz zijn uitingen van de frustratie die al langer leeft binnen de Volksunie.

De partij heeft in de loop van de voorbije jaren zowat alle strapatsen van Bert Anciaux over zich heen laten gaan, “uit electorale berekening,” geven ze toe op het hoofdkwartier aan het Brusselse Barrikadenplein.

Na de overstap van Jaak Gabriëls – toen partijvoorzitter – naar de VLD van Guy Verhofstadt leek de Volksunie ontredderd. Vooraanstaande VU’ers voerden in alle discretie ten huize van de Antwerpse zakenman Vaast Leysen gesprekken met CVP-kopstukken. Dat Johan Sauwens, nu Vlaams minister van Binnenlandse Aangelegenheden, Ambtenarenzaken en Sport, ooit vertrouwelijke besprekingen voerde met Luc Van den Brande is zelfs bij de VU geen geheim meer. “Eigenlijk scheelde het niet veel of Sauwens zat nu met de CVP in de oppositie”, smaalde een van de voormalige leden van de studiedienst.

WERKEN VOOR JIMMY GOLDSMITH

Opvolger van de overgelopen Jaak Gabriëls werd de 32-jarige Bert Anciaux, zoon van Vic Anciaux. Omdat hij in de Wetstraat nauwelijks ernstig werd genomen, kreeg Anciaux de bijstand van twee ondervoorzitters, Annemie Van de Casteele en Patrik Vankrunkelsven. Die twee moesten hem voor de ergste misstappen behoeden. Maar de echte capo van de Vlaams-nationalisten bleef Hugo Schiltz. Hij zou samen met de rooms-rode coalitie van Jean-Luc Dehaene de Sint-Michiels-akkoorden uitwerken.

Wat niet belette dat Anciaux gaandeweg, vooral bij jongeren, een grote populariteit opbouwde – wijlen Frans Verleyen noemde hem ooit de Koen Wauters van de Wetstraat. Het was een populariteit die voor de VU de electorale schade beperkte, maar die nooit een grote heropleving bewerkte. Op 13 juni ’99 klom de VU niet eens één procent hoger dan in 1995, ondanks de veelbesproken versterking met de verruimers van ID 21.

Vrij snel echter zorgde de invloed van Herman Verheirstraeten (toen nog werkzaam in het Europees parlement) op Bert Anciaux binnen de VU voor argwaan. Verheirstraeten, ooit medewerker van Vic Anciaux toen die in 1977 staatssecretaris werd, is volgens kaderleden van de VU de man die Bert Anciaux als een handpop manipuleert. Het was ook deze bijzonder intelligente en cynische vijftiger die destijds het vertrek van Jacques Vandemeulebroucke uit het Europees parlement bespoedigde. Zo kon de jonge Anciaux die zich naar eigen zeggen verveelde in de Senaat eindelijk zijn Europese gedachten uitwerken. Uit onvrede met Vandemeulebroucke ging Verheirstraeten zelfs een tijdlang aan de slag voor de anti-Europese, anti-groene groep van de Frans-Britse miljardair Jimmy Goldsmith – opmerkelijk, gelet op de teksten en open brieven die hij dezer dagen voor zijn minister produceert.

ONDUIDELIJK OVER ID 21

Vanaf zijn verkiezing tot voorzitter heeft Bert Anciaux zich door Verheirstraeten laten begeleiden, net als zijn vader voor hem. “Want ook Vic Anciaux ging graag uithuilen bij zijn gewezen kabinetsmedewerker”, weet een medewerker van algemeen voorzitter Vankrunkelsven. “Er is geen tekst van Bert Anciaux die niet door de handen van Verheirstraeten gaat, die niet door hem wordt herschreven of gedicteerd.”

De oprichting van ID 21, uitgewerkt door Verheirstraeten, en vooral de (gewild) onduidelijke afspraken daarover wegen almaar zwaarder op de VU. Zowel financieel als politiek. Dat bleek nog tijdens de bijeenkomst van het partijbestuur in Affligem waar door een grove manipulatie van de partijstatuten het Vlaamse ministerschap van Anciaux, die het plots niet meer zag zitten met zijn Europese opdracht, uit de brand werd gesleept.

Op die vergadering werden diepe wonden geslagen. Het Antwerpse parlementslid Fons Borginon, kleinzoon van Rik Borginon, een van de iconen van de Vlaamse Beweging, stak zijn ontgoocheling over de gang van zaken niet onder stoelen of banken. Het viel ook op dat Borginon niet kwam opdagen voor het partijbestuur waar de open brief van Anciaux werd besproken.

“De huidige verdeeldheid en het onderlinge wantrouwen binnen de VU is grotendeels het gevolg van de leugens en de manipulaties tijdens de partijbijeenkomst in Affligem”, weten partijmedewerkers. “Naderhand heeft men sommige kopstukken gesust met vage beloften: de een met een mogelijk voorzitterschap van de raad van bestuur van de VRT of een andere interessante benoeming. Voor Paul Van Grembergen werd zelfs de opvolging voorgespiegeld van Norbert De Batselier als voorzitter van het Vlaams parlement – tenminste als de SP’er zich na de gemeenteraadsverkiezingen in Dendermonde terugtrekt of, nog later, als gouverneur van Oost-Vlaanderen wordt geïnstalleerd.”

Naar de politieke of andere agenda van Verheirstraeten kunnen de kaderleden van de partij alleen maar raden. Maar dat Verheirstraeten de werkelijke auteur is van Anciaux’ open brief aan de kandidaat-partijvoorzitters, daarover bestaat volgens hen geen enkele twijfel. “Het bewijs daarvoor staat al in de eerste regel waar de Franse schrijver Roger Garaudy wordt aangehaald”, zegt een partijveteraan. “Anciaux citeert alleen uit liedjes van Stef Bos. Het bestaan van Garaudy vernam hij wellicht bij de lezing van het klad van zijn eigen open brief.”

Rik van Cauwelaert