Over de rol van God en van de politiek gaan de meningsverschillen tussen de ‘irreguliere’ en ‘reguliere’ obediënties in ons land. In twee van de ‘irreguliere’ zijn overigens vrijmetselaarsters toegelaten.
In het courante taalgebruik wordt de term de loge gebruikt als synoniem voor de vrijmetselarij. Maar een vrijmetselaar zal er u snel op attenderen dat de loge helemaal niet bestaat. De arbeid van het vrij metselen gebeurt in de meer dan tweehonderd onafhankelijke loges die ons land telt. Ze hebben vaak mooie namen als ‘La Liberté’ (Gent), ‘L’Amitié’ (Kortrijk), ‘Les Amis Philanthropes’ (Brussel), ‘L’Incorruptible’ (Seraing, de werkplaats van PS-boegbeeld André Cools), ‘De Geuzen’ (Antwerpen), ‘Tijl Uilenspiegel’ (Hasselt). Iedere loge ressorteert onder een obediëntie die wordt geleid door een grootmeester. De obediënties zijn zuiver bestuurlijke koepels en geen hiërarchische structuren. De grootmeester heeft geen enkele macht, maar fungeert een beetje als de ‘diplomaat’ van de obediëntie, die de binnenlandse en buitenlandse contacten tussen de loges onderling bevordert. In België zijn er momenteel vijf grote obediënties van de ‘blauwe’ vrijmetselarij, die de drie ‘basisgraden’ (leerling-gezel-meester) toekent – wie in de dertig hogere graden wil opklimmen, moet een beroep doen op de organen van de ‘rode’, Schotse ritus.
Het Grootoosten van België (°1833) is de oudste en grootste obediëntie van het land. Momenteel telt ze iets meer dan 10.000 leden. De geschiedenis van het Grootoosten is zeer politiek: de obediëntie speelde een essentiële rol in de strijd tegen het klerikalisme en voor de vrijzinnigheid. Al in de negentiende eeuw schrapte het Grootoosten de basisregel van de vrijmetselarij dat politieke en religieuze vraagstukken niet worden besproken uit haar statuten. Ook iedere verwijzing naar de ‘Opperbouwmeester des Heelals’ verdween uit de teksten. Van antiklerikaal werd het Grootoosten gaandeweg antikatholiek. Met de oprukkende ontzuiling lijkt het militantisme van deze ‘papenvreters’ nu weer afgezwakt. Van de politici die zijn ingewijd, behoort een groot aantal tot het Grootoosten.
De Droit Humain (°1928) maakt deel uit van een internationale federatie van gemengde loges. Aan het hoofd van de Belgische tak staat momenteel een grootmeester es. Ook tweederde van de leden zijn naar verluidt zusters. Ideologisch sluit de DH nauw aan bij het Grootoosten: vrijzinnig en zeer antiklerikaal.
De Grootloge van België (°1959) ontstond in het jaar dat het Schoolpact werd gesloten: een stroming binnen het Grootoosten wilde de politieke strijdbijl begraven en opnieuw aansluiting zoeken bij de internationale vrijmetselarij. De statuten werden zo geschreven – wel een Opperbouwmeester, geen politiek – dat de United Grand Lodge of England de obediëntie in 1965 erkende. Was de Grootloge formeel in orde om internationaal erkend en dus ‘regulier’ te zijn, vele leden bleken toch moeite te hebben met het deïstische karakter van hun obediëntie en het gebruik van de bijbel in de rituelen. Lange tijd probeerde men door een vrije, symbolische interpretatie van een en ander de ongelovige geesten van vele leden en de verplichtingen van de internationale vrijmetselarij te verzoenen. Maar uiteindelijk trok de United Grand Lodge haar erkenning in 1979 in.
Zo zag in datzelfde jaar de Reguliere Grootloge van Belgiëhet levenslicht. Ieder lid moest een verklaring ondertekenen waarin hij uitdrukkelijk het bestaan van God erkende. De statuten van de nieuwe obediëntie waren een getrouwe kopie van Angelsaksische reglementen. Tot op de huidige dag bezondigen de Regulieren zich niet aan politiek, maar zijn ze volledig gericht op de spirituele en rituele beleving van de vrijmetselarij. Van banden met de irreguliere obediënties is geen sprake.
De jongste obediëntie ten slotte is de Belgische Vrouwengrootloge (°1981). Regulier kan deze obediëntie natuurlijk nooit zijn, aangezien ze – zelfs uitsluitend – voor vrouwen openstaat. De obediëntie erkent de ‘Opperbouwmeester des Heelals’. Tussen de verschillende werkplaatsen van de obediëntie bestaan vrij grote verschillen: sommige sluiten dicht aan bij het Grootoosten, andere zijn uitsluitend met het rituele bezig en zijn dus meer verwant met de Reguliere Grootloge.
