Iedere week zoekt Knack naar misleidende informatie op het internet.
Peilingen naar kiesintenties worden schaarser in Vlaanderen. Tijdens de turbulente regeringsvorming doken enkele schimmige Twitterpeilingen in dat vacuüm, met verwarring tot gevolg.
De klassieke peiling wordt zeldzamer. De periodieke politieke barometer van de VRT en De Standaard moest in mei van dit jaar plaats ruimen voor De Stemming, een jaarlijks uitgebreid kiesonderzoek door de Universiteit Antwerpen en de Vrije Universiteit Brussel. De driemaandelijkse Grote Peiling van VTM, Het Laatste Nieuws, RTL en Le Soir laat deze maand dan weer lang op zich wachten. HLN-hoofdredacteur Brecht Decaestecker verzekert ons dat uitstel geen afstel is: ‘We hebben met de verschillende partners beslist om de peiling uit te stellen omdat we dachten dat er een regering zou zijn net op het moment dat de peiling er zou komen. Dan leek het ons interessanter te peilen wanneer de regering ook bekendgemaakt is en kan vertrekken.’
Tijdens de turbulente regeringsvorming van de voorbije maanden groeide bij een deel van de politieke wereld het verlangen naar een nieuwe politieke peiling. Die zou als munitie kunnen dienen om aan te tonen dat een Vivaldi- coalitie geen democratisch mandaat heeft, of dat er sinds mei 2019 zodanig grote verschuivingen waren in de publieke opinie dat nieuwe verkiezingen zijn aangewezen. De complottheorieën op sociale media waren ook legio. Publiceert de VRT misschien geen peiling meer ‘om Vivaldi niet te dwarsbomen’? Of mag Het Laatste Nieuws misschien de resultaten niet publiceren van zijn ‘liberale vriendjes’?
Op Twitter zijn enkele alternatieve spelers in dit peilingvacuüm gedoken. Op zijn zachtst gezegd nemen ze het niet zo nauw met methodologie.
Hobbyjournalistiek
Op 21 september verschenen in één klap twee politieke peilingen op Twitter. De eerste kwam van BE NWS, een Twitter-account die is aangemaakt in juli 2020 en een kleine 500 volgers telt. BE NWS noemt zichzelf ‘een vereniging die als hobby journalistiek heeft’ en een ‘project om communicatie aan te wakkeren’. In augustus organiseerde BE NWS voor het eerst een eigen Grote Politieke Peiling. Het bleek geen georganiseerde enquête, maar gewoon een online vragenlijst in Google Forms, beschikbaar voor iedereen met een Gmail-adres. ‘Het is de bedoeling dat zo veel mogelijk mensen een formulier invullen’, stelde BE NWS – wat een duizendtal mensen uiteindelijk zou hebben gedaan. Het opvallendste resultaat was een score van 32,6% voor Vlaams Belang en 15,9% voor de N-VA.
Deze maand herhaalde BE NWS het initiatief. De resultaten van de nieuwe peiling zouden op 26 september volgen, al gaf BE NWS vreemd genoeg op 5 september al een ’tussenstand’ met de boodschap dat Vlaams Belang boven de 35% scoorde. Toen er op 21 september een ernstige kink in de kabel kwam bij de Vivaldi-onderhandelingen, tweette BE NWS dat ze de bekendmaking van de resultaten zouden vervroegen. De cijfers waren opmerkelijk: Vlaams Belang zou, in vergelijking met de 18,5% bij de verkiezingen van mei 2019, nu 34,8% van de stemmen behalen, de N-VA 18,2%, de CD&V en de Open VLD respectievelijk 8,7 en 8,9%, de SP.A 11%, de PVDA 11,2% en Groen 7,2%. Aan de septemberpoll namen volgens BE NWS 5213 mensen deel.
Het resultaat werd druk gedeeld en becommentarieerd op Twitter, vooral door sympathisanten van Vlaams Belang. ‘Waarom krijgen we dit niet te zien op VRT en VTM?’, klonk het. Maar er was ook verwarring en kritiek: ging het hier om de driemaandelijkse Grote Peiling van HLN en VTM? Hoe betrouwbaar waren de resultaten? Kort gezegd: in het geheel niet. De methodologie is onbestaande, er gebeurde geen representatieve steekproef van respondenten, en bij de eerste poll in augustus was het zelfs mogelijk om meermaals te stemmen. Op 26 augustus tweette BE NWS dat hun resultaten een foutenmarge hadden van 2% en een ‘betrouwbaarheidsniveau’ van 80%. Die percentages zijn volledig uit de lucht gegrepen. Strikt gesproken gaat het zelfs niet om een peiling maar om een internetpoll.
Wie zit er achter BE NWS? Dat blijft onduidelijk. Een tijdlang publiceerde de account een eigen ‘coronatool’ met cijfers op gemeenteniveau, eind juli werd ook even een website opgestart, maar die initiatieven lijken al snel doodgebloed. De berichtgeving bestaat uit headlines en foto’s afkomstig van professionele nieuwsmedia. De huisstijl is in enkele weken tijd al enkele keren gewijzigd. En klap op de vuurpijl: een dag na de publicatie van de peiling verdween BE NWS van Twitter, met de boodschap dat de account twee weken wordt opgeschort ‘wegens covid-besmettingen binnen het team’.
Staatsgreep
De cijfers van de tweede peiling waren nog iets schimmiger. Ze werden gepubliceerd door een Twitter-account die zich ‘NieuwsBlog – brekend’ noemt, met 3347 volgers. Vlaams Belang zou volgens deze cijfers zogezegd 33,5% van de kiezers overtuigen, N-VA 18,2%, SP.A 12,7%, CD&V 10,9%, PVDA 10,2%, Open-VLD 7,4% en Groen 7%. Ook deze resultaten werden volop gedeeld op Twitter, onder andere door parlementsleden als Sam van Rooy (Vlaams Belang). Eén probleem: een bron voor de resultaten ontbreekt. Ze lijken zelfs volledig verzonnen.
‘NieuwsBlog – brekend’ maakt deel uit van een ecosysteem aan Twitter-accounts waarvan de naam steeds begint met ‘NieuwsBlog’, vervolgens aangevuld met ‘EU’, ‘België’, ‘Vlaanderen’, ‘Economie’, ‘Sport’, enzovoort – stuk voor stuk met enkele honderden of duizenden volgers. Hun berichtgeving bestaat louter uit commentaren en geselecteerde retweets van artikels uit de reguliere media. Die commentaren hebben bovendien een opvallende ideologische insteek. Verschillende NieuwsBlog-accounts stellen begin september dat er in ons land een ‘staatsgreep’ bezig is: ‘De laatste officiële poll in België toont dat de Vlaams-nationalistische familie de grootste is, maar tevens ook een meerderheid heeft om de Vlaamse onafhankelijkheid uit te roepen. Momenteel is er een #staatsgreep aan de gang van Belgicistische kleine partijen als verzet.’ Op 21 september komt NieuwsBlog dan op de proppen met bovenstaande peilingresultaten: ‘De Belgische koning Filip accepteert geen nieuwe verkiezingen. De reden daarvoor zie je hieronder. […] Als er nu verkiezingen waren, zou België zeker opsplitsen.’
Volgens NieuwsBlog komen de cijfers van een ‘enquete door peilingbureau’ (sic) in de tweede week van september. Herhaalde vragen over de precieze herkomst van de percentages, die nergens anders terug te vinden zijn, blijven onbeantwoord. Een rondvraag bij peilingbureaus levert ook geen informatie op. De cijfers, die opgeteld tot een som van 99,9% leiden, zijn naar alle waarschijnlijkheid gewoon verzonnen.
Zelfs bij professionele peilingen weigeren politologen om grote conclusies te trekken zonder zicht op de foutenmarge en de achterliggende methodologie. Wanneer zelfverklaarde ‘hobbyjournalisten’ of commentaaraccounts op Twitter schimmige peilingresultaten delen, kun je die dus het best met een korreltje zout nemen.
De resultaten van de peiling van NieuwsBlog lijken volledig verzonnen.
