Moeten er nog prijzen zijn? De ABN Amro Bank dacht van wel en riep vorig jaar de gelijknamige prijs voor het beste Vlaamse non-fictieboek in het leven. Op 7 mei wordt er voor de tweede keer gekozen tussen vijf genomineerden. Een overzicht van het kwintet kanshebbers.
De ABN Amro Bank Prijs voor het beste non-fictieboek is geen overbodige onderscheiding. Financiële lauweren voor literaire fictie worden er haast elke week uitgereikt, terwijl er voor het betere documentaire boek nauwelijks een onderscheiding bestond. Uitgerekend in die sector viel er de laatste jaren echter heel wat opwindends te beleven. Geert Mak werd in Nederland met De eeuw van mijn vader en In Europa de vaandeldrager van de reality-literatuur. In Vlaanderen kreeg David Van Reybrouck voor De plaag, een onderzoeks- reportage over de plagiaataffaire rond Maurice Maeterlinck en de Zuid-Afrikaan Eugène Marais, diverse kleinere onderscheidingen. Maar voor het echte grote geld rest er slechts de Nederlandse Ako Literatuurprijs die niet alleen fictie maar ook goed geschreven non-fictie bekroont en zo ooit Dik van der Meulen met zijn biografie over Multatuli en Frits van Oostrom met zijn worp over Jacob van Maerlant onderscheidde. Waar is de tijd dat De Gouden Uil-jury Jeroen Brouwers in het zonnetje zette voor Vlaamse leeuwen, zijn prikkelende polemische en literatuurhistorische essays, of Joris van Parys voor diens biografie over de plastische kunstenaar Frans Masereel?
Het tijdstip om verleden jaar, naast de prestigieuze Ako, ook een specifieke en substantiële prijs voor het betere Vlaamse non-fictieboek te creëren, was dus goed gekozen. En laat nu net dit jaar Joris van Parys, met zijn biografie over Cyriel Buysse, ook weer van de partij zijn. Het leven, niets dan het leven is de grote kanshebber voor de 12.500 euro van de ABN Amro Bank Prijs omdat Van Parys in Vlaanderen de auteursbiografie met zijn werk over Buysse zonder meer op de kaart heeft gezet, nog voordat er sprake was van subsidiërende instanties om het genre de wind in de zeilen te geven. Toen Van Parys aan het werk toog om zijn verhaal over Buysse te vertellen, kreeg hij een kleine werkbeurs van de Vlaamse overheid. Meer dan tien jaar vijlde hij aan zijn magnum opus dat het leven van Buysse tegen de maatschappelijke geschiedenis van zijn tijd projecteert en daarbij eveneens oog heeft voor de petite histoire. Ondertussen citeert Van Parys gul uit het werk van deze bevlogen sociaal-realist, zodat allicht ook de niet met Buysse vertrouwde lezer zin krijgt in diens sensueel, beeldrijk proza over een Vlaanderen dat nu niet meer bestaat. Daar komt bij dat de kosmopoliet Buysse met een rijke Haagse was getrouwd en als autoliefhebber in Frankrijk rondtufte om er zijn vriend Maurice Maeterlinck of Louis Couperus op te zoeken. Ook die meer mondaine wereld wordt treffend in beeld gebracht, samen met la Flandre profonde dat Buysse met veel empathie in zijn werk presenteerde.
Van het diepe Vlaanderen van een eeuw geleden naar het Waalse binnenland vandaag is een kleine stap voor Pascal Verbeken, die in Arm Walloniëook aardig op dreef is. Met Arm Vlaanderen van August De Winne in het achterhoofd doorkruiste hij op de motorfiets het huidige Wallonië in verval. Verbeken heeft een soepele stijl en een duidelijke moraal. Het zou van een kort geheugen getuigen wanneer de Vlaming vandaag geen begrip meer opbrengt vóór en solidariteit betoont mét de Waalse volksmens die het nu even moeilijk heeft als de Vlaamse verschoppelingen in Buysses of De Winnes tijd, aldus Verbeken. Empathie voor de maatschappelijke underdog is eveneens de rode draad in het fotoboek Belgicum van Stephan Vanfleteren, de derde genomineerde. Met zijn onverbiddelijke zwart-witfoto’s verheerlijkt hij bijna het Belgische miserabilisme, zoals dat te zien is in de gegroefde gezichten van de Brusselse Marolliens. David Van Reybrouck schreef enkele korte lyrische impressies bij Vanfleterens Belgische marginalia: van de lofzang op een Brussels rendez-vous- hotel tot een reconstructie van de boottocht die Leopold I in 1831 van Dover naar België ondernam om hier tot koning te worden gekroond.
Ook Jan Leyers breekt op zijn manier in De weg naar Mekka een lans voor de outcast in de moslimwereld die hij al interviewend aan het woord laat. Leyers schreef dit boek als spin-off bij de gelijknamige tv-serie en dat is er soms te veel aan te zien. Hij brengt zichzelf in het gezelschap van zijn tv-crew ietsje te gretig in beeld waardoor dit journaal de allures krijgt van een vriendenalbum vol dialogen, dat de lezer als voyeur ook een inkijkje gunt. Dan is het Congoboek van Guy Vanthemsche de absolute tegenpool van Leyers’ Kuifjesuitstap. Vanthemsche schreef met Congo een eerder academisch traktaat over de manier waarop de Congolese oud-kolonie de agenda van de Belgische politiek en economie heeft bepaald. Vanthemsche is geen vlotte verteller maar heeft wel de verdienste dat hij de eerste historicus is die zo helder de gevolgen van het Congolese avontuur voor de Belgische economie en buitenlandse politiek in kaart brengt. Wedden dat Jan Leyers de publieksprijs van 2500 euro krijgt en dat óf Van Parys óf Verbeken de opvolger wordt van Luc Huyse, die vorig jaar de eerste laureaat was van de ABN Amro Bank Prijs?
JORIS VAN PARYS, HET LEVEN, NIETS DAN HET LEVEN. CYRIEL BUYSSE & ZIJN TIJD, HOUTEKIET/ATLAS, 956 BLZ., 49,90 EURO
PASCAL VERBEKEN, ARM WALLONIë. EEN REIS DOOR HET BELOOFDE LAND, MEULENHOFF/MANTEAU, 294 BLZ., 19,95 EURO
STEPHAN VANFLETEREN EN DAVID VAN REYBROUCK, BELGICUM, LANNOO, 212 BLZ., 45 EURO
JAN LEYERS, DE WEG NAAR MEKKA. EEN ONTDEKKINGSREIS DOOR DE MOSLIMWERELD, VAN HALEWYCK, 472 BLZ., 25 EURO
GUY VANTHEMSCHE, CONGO. DE IMPACT VAN DE KOLONIE OP BELGIë, LANNOO, 328 BLZ., 22,50 EURO
DOOR FRANK HELLEMANS
