Québec is het vaderland van Leonard Cohen, Le Cirque du Soleil, Céline Dion. In het raam van een uitwisselingsproject tussen Knack en de Quebecse krant Le Devoir: een overzicht van A tot Z van de contemporaine Quebecse cultuur.

Vertaling Christine Albers

Van 24 april tot 10 mei vindt in Montréal ‘Vooruit danse en avant’ plaats, een dansfestival georganiseerd door Vooruit (Gent) en enkele Quebecse partners. Zie Knack 14 van 2/4/03.

A- Amerika, Noord-

Québec is een van de tien Canadese provincies, en de enige met een in meerderheid Franstalige bevolking. Zeer uitgestrekt (ca. 1.540.000 km2, meer dan 50 maal België), maar dunbevolkt (ca. 7,6 miljoen inwoners); bijna 80 procent van de bevolking bewoont het laagland langs de Sint-Laurensrivier, op minder dan 250 kilometer van de Amerikaanse grens.

B- Borduas, Paul-Émile

Schilder (1905- 1960), boegbeeld van de moderne kunst in Québec, voorman van de aan het surrealisme verwante beweging der Automatistes. Schreef het manifest Refus Global (1948), medeondertekend door onder meer Jean-Paul Riopelle. ‘Weg met kwispel en kalot! De heerschappij van de veelvormige angst is voorbij’, aldus de tekst die de grote sociale en culturele omslag van de jaren ’60 (de ‘Stille Revolutie’ of Révolution tranquille) voorspelde.

C- CCA

Centre Canadien d’Architecture in Montréal, opgericht door Phyllis Lambert (erfgename van de familie Bronfman, in het bezit van het wereldwijde alcoholimperium Seagram, tegenwoordig gefuseerd met Vivendi Universal), herbergt een van de belangrijkste architectuurmusea ter wereld en een belangrijk onderzoekscentrum. Zijn collecties tellen meer dan 160.000 werken, 50.000 foto’s en 60 archiefbestanden.

D- Dion, Céline

Mag bekend worden verondersteld, toch? De mondiaal beminde diva, thuis soms gehoond voor haar gebrek aan ontwikkeling en haar mierzoete sentimentaliteit, begint aan een reeks optredens van drie jaar in Las Vegas, in een amfitheater dat plaats biedt aan 4000 mensen en speciaal voor haar is ontworpen (kosten: 100 miljoen dollar).

E- Édouard Lock

‘Door de snelheid van de bewegingen en het spel van licht en schaduw wordt het lichaam plastischer, spiritueler, en kunnen impressies uit de kindertijd worden teruggevonden’, zegt de man die de fysieke grenzen van zijn vertolkers steeds weer verlegt. Zijn recente, herziene en gecorrigeerde versie van de Boréades, het meesterwerk van Jean-Baptiste Rameau, verdeelde het publiek in de Opéra Garnier in Parijs. Een teken van esthetische gezondheid?

F- Festival

Na de wilde creatieve vrijheid van de jaren ’80 is ook in Québec cultuur een industrie geworden die bepaald wordt door de cijfers, de toeschouwersaantallen en vooral de festivals. Montréal is van die laatste tegenwoordig de Noord-Amerikaanse hoofdstad, met niet minder dan 200 festivaldagen per jaar: FrancoFolies, Festival international de jazz, Festival Juste pour rire/Just for Laughs, Festival international de nouvelle danse, Festival des films du monde, Fringe, Festival de théâtre des Amériques, Blue Métropolis Bleu, Montréal/Nouvelles Musiques, Présences Autochtones, Mutek, Elektra, de biënnale van Montréal, enzovoort.

G – Godspeed You Black Emperor!

De alternatieve, bij wijze van spreken ‘anti-Céline Dion’-scene groeit onstuimig, met tientallen formaties die zich in alle genres manifesteren, van punk over nieuw Franstalig chanson tot techno. Je hebt het mythische Godspeed You Black Emperor!, dat afgelopen winter in Europa aan het werk is geweest, maar er zijn nog andere namen het onthouden waard: Akufen, Les Vulgaires Machins, Muzion, Les Cowboys fringants…

H- (Un) Homme et son péché

Historische film van Charles Binamé, gebaseerd op een heimatroman uit het begin van de 20e eeuw, kreeg zes bekroningen (op tien nominaties) op het jongste Gala du cinéma québécois, en bovendien het billet d’or voor zijn recette van 7 miljoen dollar (ca. 5 miljoen euro), een absoluut record in de geschiedenis van Québec. Door deze éne film steeg in 2002 het marktaandeel van de eigen bioscoopproductie tot 12,5 procent.

I- I Musici de Montréal

Precies twintig jaar geleden opgericht kamerorkest, nog steeds onder leiding van cellist Yuli Turovsky, maakt zich op voor zijn 42e en 43e plaat bij Chandos.

J- Jana Sterbak

Kunstenares van Tsjechische afkomst. Stelt steeds meer tentoon in Europa (Barcelona, München, Luxemburg…), officiële vertegenwoordigster van Canada op de komende Biënnale van Venetië. Multitalent, artistieke duizendpoot (sculpturen, foto’s, installaties, films en performances), met een voorliefde voor ongebruikelijke materialen, zoals vlees…

K- KINO

Groep videasten, organiseert nu voor het vijfde jaar drukbezochte voorstellingen van zijn werk, dat een sneeuwbaleffect schijnt te hebben en steeds weer nieuwe kunstroepingen voortbrengt. ‘Na Cirque du Soleil en Robert Lepage is Kino misschien het volgende Quebecse culturele exportsucces’, meent een criticus.

L- Leonard Cohen

Dichter, romanschrijver, grootmeester van het chanson, Vergilius van Montréal, zijn geboortestad. De film The Favourite Game, naar een van zijn romans, opende in februari de jongste editie van de Rendez-vous du cinéma québécois.

M- Marleau, Denis

Stichter van het Théâtre UBU, artistiek directeur van het Théâtre français in het Nationaal Centrum voor de Kunst in Ottawa, eerste Canadees die werd uitgenodigd in Weimar en op de Cour d’honneur van het Palais des Papes in Avignon. Gepassioneerd door de beeldende kunst, gefascineerd door de grote Duitse stukken (Büchners Woyzeck, Wedekinds Lulu, Lessings Nathan de wijze, Goethes Urfaust…), stelt hij al zijn nauwgezetheid en intelligentie ten dienste van een briljant en gevoelig uitdrukkingsapparaat.

N- Nationalisme

De onafhankelijkheidsbeweging, politiek georganiseerd vanaf de jaren ’60, had grote invloed op de culturele productie in de twee daaropvolgende decennia. Is ondertussen overvleugeld door individualistischer of universalistischer stromingen.

O- Orchestre Symphonique de Montréal (OSM)

Een van de eminentste instellingen van de stad: het OSM, vaak het beste francofone orkest ter wereld genoemd, blijft een van de belangrijkste ensembles van Noord-Amerika. Het orkest, dat sinds het ontslag van Charles Dutoit vorig jaar zonder directeur zit, verhuist tegen het jaar 2005 naar een nieuwe zaal. Dat wordt een van de belangrijkste culturele werkplaatsen van Montréal, samen met de Grande Bibliothèque et het toekomstig Maison de la danse.

P- Plateau Mont-Royal

De wijk ‘waar het allemaal gebeurt’ in Montréal: veel theaters, kunstgalerieën en de Agora de la danse zijn er gevestigd, en voorts is het de plaats waar het nachtleven van de stad zich afspeelt. Door het alternatieve Amerikaanse magazine Utne Reader beschreven als een van de vijf coolste wijken van Noord-Amerika.

Q- Québec

Wieg van de Franse beschaving in Amerika. Québec, althans zijn historische stadsgedeelte, staat sinds 1985 op de lijst van het wereldpatrimonium van de Unesco – als enige stad ten noorden van Mexico.

R- Richler, Mordecaï

Snijdend polemist, in 2001 op 70-jarige leeftijd overleden, groot bestrijder van het Quebecse nationalisme en de Canadese ‘middelmatigheid’. Was vooral ook een buitengewone romanschrijver, met titels als The Apprenticeship of Duddy Kravitz (1959; De leerjaren van Duddy Kravitz) tot zijn recentste, Barney’s Vision (1997; De bekentenissen van Barney). Naar het oordeel van een criticus was ‘Richler de grootste Engelstalige schrijver die Montréal heeft voortgebracht’.

S- Société des arts technologiques

Laboratorium, centrum voor het onderzoek en de verbreiding van de digitale cultuur en voorstellingsclub in één. De SAT brengt beroepsontwerpers en academische onderzoekers samen en draagt zo bij tot de status van Montréal als een van de belangrijkste centra op dit gebied, naast San Francisco en Berlijn.

T- Tremblay, Michel

Romancier ( Les chroniques du Plateau Mont-Royal) en meer nog dramaturg ( LesBelles-s£urs, Albertine en cinq temps…). Een van de eerste schrijvers die zich, in literaire taal, bedienden van het joual, een variant van het Quebecse Frans vol anglicismen en klanken en woorden die als onjuist worden aangemerkt. Zijn £uvre schildert lucide, teder en met humor het volkse Franstalige milieu van Montréal.

U- Un gars, une fille

Het concept achter het tv-programma over de wederwaardigheden van een modern stel is uitgevoerd naar ruim vijftien landen, waaronder België. De Quebecse televisie, soms subversief en inventief, kan zich verheugen in een grote hoeveelheid talent en in een publiek waarvan de trouw nog vergroot wordt door zijn linguïstische en culturele bijzonderheid van klein Franstalig eilandje in een grote Angelsaksische zee.

V- Varekaï

Titel van de nieuwste voorstelling van het Cirque du Soleil, de veertiende productie van de circusmultinational, waarvan er zeven ergens ter wereld nog op het affiche staan. De show, vorig jaar gepresenteerd, reist in de VS tot in 2005.

W – Wajdi Mouawad

Auteur, regisseur, acteur, stichter van het Théâtre Parleur, directeur van het Théâtre de Quat’Sous, een jaar of twintig geleden geïmmigreerd uit Libanon. Polemist die de dingen graag zwart-wit voorstelt en oneerbiedig purist. Heeft net zijn eerste roman gepubliceerd: Visages retrouvés, uitgegeven bij Leméac/ Actes Sud.

X – eX Machina

Robert Lepage, stichter en artistiek directeur van de compagnie Ex Machina, is niet voor één gat te vangen. Zo houdt hij zich onledig met de verfilming van zijn stuk La Face cachée de la lune, met de mise-en-scène van de nieuwe show van Peter Gabriel en met de regie van de nieuwe voorstelling van het Cirque du Soleil in Las Vegas.

Y- Yann Martel

Voor het in het Engels geschreven Life of Pi, waarin hij de geschiedenis vertelt van een jonge Indiër die een reddingssloep deelt met een hyena, een tijger, een zebra en een orang-oetan, kreeg hij vorig jaar in Londen de prestigieuze Booker Prize, en de vermelding ‘boek van het jaar’ van de boekverkopers van Amazon.com.

Z- Zléa

De ‘Zone de libre-échange des Amériques’ streeft naar een steeds voortschrijdend slechten van handels- en investeringsbarrières tegen het jaar 2005. Sinds het begin van de jaren ’90 nemen 34 democratische landen van het Amerikaanse continent aan de onderhandelingen deel. Québec, net zoals Canada, strijdt ervoor de cultuur buiten dergelijke internationale akkoorden te houden.

Stéphane Baillargeon