Op 25 mei stemmen we tegelijkertijd voor het Vlaamse en het federale parlement. Daardoor staat er voor de partijen veel geld op het spel. Heel veel geld. Professor Bart Maddens van de KU Leuven becijferde wat winst en verlies voor de Vlaamse partijen kunnen betekenen – in miljoenen euro’s.
Het koude zweet breekt heel wat penningmeesters uit als ze aan de verkiezingen van 25 mei denken. ‘Ik heb eerlijk gezegd nog niet durven uit te rekenen wat de financiële gevolgen voor onze partij zouden zijn als de peilingen bewaarheid worden’, bekent een van hen – die liever anoniem blijft. Een paar procenten erbij op 25 mei staat gelijk met het winnen van de jackpot, een paar procenten eraf kan de partijwerking in het gedrang brengen en ontslagen tot gevolg hebben. Professor Bart Maddens, specialist partijfinanciering aan de KU Leuven, rekende het samen met zijn medewerker Jef Smulders uit: ‘Onder de Vlaamse partijen valt er na 25 mei zo’n 36 miljoen euro opnieuw te verdelen, nu de Vlaamse en federale verkiezingen samenvallen. De inzet is dus ongemeen groot.’
Affaires
Vijfentwintig jaar geleden kregen de politieke partijen nauwelijks geld van de overheid. Ze haalden hun inkomsten grotendeels uit giften van de bedrijfswereld en al dan niet schimmige mecenassen. Na corruptieschandalen zoals de Uniop- en de Agusta-affaire kwam daar verandering in. Vandaag is het vooral de overheid – lees: de belastingbetaler – die de politieke partijen financiert. Tenminste, als die voldoende stemmen en zetels behalen. De PVDA bijvoorbeeld kreeg tot nu toe geen dotatie en moet het alleen doen met de bijdragen van haar mandatarissen (116.000 euro vorig jaar), lidgelden (655.000 euro) en dan nog wat andere inkomsten (140.000 euro), zoals de opbrengsten van het blad Solidair (zie infografiek: de inkomsten van de partijen).
Bij de Vlaamse partijen schommelt de bijdrage van de mandatarissen erg van partij tot partij. Gemiddeld staat een parlementslid net geen tien procent van zijn wedde af. Veel levert dat de partijen overigens niet op: bij Open VLD slechts 42.000 euro, bij SP.A toch 1,3 miljoen. De inkomsten via de lidgelden zijn ook mager en dalen jaar na jaar. De N-VA haalde in 2012 zo bijvoorbeeld 221.000 euro binnen. En dan zijn er nog de giften, opbrengsten van feestjes en publicaties enzovoorts, maar ook dat is geen vetpot.
De overheidsdotaties en fractietoelagen vertegenwoordigen 80 à 90 procent van de inkomsten van de partijen. De N-VA kreeg in 2012 meer dan 8 miljoen euro, het meest van alle Vlaamse partijen, Groen met 2,5 miljoen het minst. ‘Dankzij die hoge overheidsdotaties zijn de politieke partijen slapend rijk geworden’, zegt Maddens. ‘Ze hoeven geen leden te werven en niet op zoek te gaan naar giften. Er is geen enkele stimulans om steun te zoeken in de samenleving, er is geen democratische toetsing tussen de verkiezingen. De partijen zijn semioverheidsinstellingen.’
Arm en rijk
De partijen zwemmen vandaag in de euro’s, zo blijkt uit hun laatste goedgekeurde geconsolideerde jaarrekeningen, die over 2012. SP.A is met 13,41 miljoen euro de rijkste partij, gevolgd door N-VA (13,19 miljoen), Vlaams Belang (11,28 miljoen), CD&V (11,12 miljoen) en Open VLD (11,05 miljoen). Dat een relatief kleine partij als Vlaams Belang zo rijk is, komt ‘omdat we nauwelijks personeelskosten hebben’, zegt nationaal penningmeester Patsy Vatlet. Vlaams Belang zette vooral het fractiepersoneel dat op de loonlijsten van de parlementen staat in voor partijwerking.
Groen is met 2,63 miljoen heel wat minder rijk. ‘We zijn een kleinere partij die altijd wat minder heeft gespaard en meer heeft ingezet op onze werking en personeel’, zegt partijsecretaris Truus Roesems. De PvdA heeft nog nooit een geconsolideerde jaarrekening opgesteld en heeft naar eigen zeggen geen idee hoeveel alle afdelingen samen hebben. LDD, dat bij deze verkiezingen alleen maar in West-Vlaanderen meedoet, is 1 miljoen euro rijk. Als die partij er ooit helemaal mee stopt, valt er dus wel wat te verdelen. In Franstalig België is de PS het rijkst met 15,3 miljoen, gevolgd door MR (8 miljoen) en CDH (3,4 miljoen).
Beleggingsfonds
Wat doen de partijen met het geld dat ze opzij kunnen zetten? Storten ze dat op een spaarrekening, of beleggen ze het in de hoop op een hogere opbrengst? De N-VA haalt van alle partijen het hoogste rendement uit haar spaargeld. ‘We hebben momenteel 10 miljoen euro op zicht-, spaar- en termijnrekeningen staan’, zegt algemeen directeur Piet De Zaeger. ‘We belegden ook 5 miljoen euro in een fonds dat wordt beheerd door KBC Institutional Asset Management. In dat fonds zitten 70 procent overheids- en bedrijfsobligaties en 30 procent aandelen. Zo konden we profiteren van de recente beurshausse.’ In 2011 en 2013 groeide die portefeuille een dikke 3 procent, in 2012 zelfs 9 procent, aldus De Zaeger.
‘Open VLD belegt niet met overheidsgeld’, stelt Mark Vanleeuw, verantwoordelijk voor het financieel beheer. Of toch niet meer sinds de partij een zestal jaar geleden daarbij een ‘beperkt’ verlies opliep. ‘We hebben nog wel 1,4 miljoen euro zitten in een fonds waar de kapitaalsinleg gegarandeerd is en we een hogere rente kunnen vangen. We zijn erin gestapt net voor de bankencrisis. Vandaag vind je zo’n product jammer genoeg niet meer.’ De Vlaamse liberalen hebben meer dan 9 miljoen op zicht- en termijnrekeningen geparkeerd. ‘Ik weet het’, zegt Vanleeuw, ‘dat brengt nauwelijks iets op’.
Een eender verhaal hoor je bij CD&V. ‘We zitten met bijna 1,5 miljoen in klikfondsen’, aldus woordvoerder Steffen Van Roosbroeck. Een klikfonds is een beleggingsfonds dat je winst op bepaalde momenten vastklikt, zodat je die niet meer kunt verliezen. Verder heeft CD&V bij grootbanken nog eens 1,5 miljoen op termijnrekeningen staan, plus 6 miljoen euro die onmiddellijk beschikbaar is.
De SP.A was enkele jaren geleden nog de partij die het meest belegde, ‘maar we hebben om principiële redenen beslist dat niet meer te doen’, aldus haar boekhouder Luc Hooylaerts. De socialistische partij heeft voor bijna 6,5 miljoen aan beleggingen en nog eens zo veel aan liquide middelen in de boeken staan. ‘Al dat geld staat op termijn- en spaarrekeningen en ja, de opbrengst is gering, met de inflatie maken we misschien zelfs verlies’, weet Hooylaerts. Ook het spaargeld van Vlaams Belang, bijna 9 miljoen dat onmiddellijk beschikbaar is en 3 miljoen dat vastligt, ‘staat op spaar- en termijnrekeningen’, zegt Patsy Vatlet. Het Vlaams Belang is klant bij Argenta, Crelan en ING – maar dat laatste wordt nu afgebouwd ‘omdat ze daar te hoge kosten aanrekenen’.
Groen heeft geen beleggingen en zette 2 miljoen op een spaarrekening bij Triodosbank, ‘de meest ethische bank’, aldus Truus Roesems. En wat doet de PVDA met haar spaargeld? In haar partijprogramma stelt ze dat ze geen ethiek verwacht van privéspelers (de banken) ‘die alleen op profijt uit zijn’. De PVDA, die zichzelf omschrijft als ‘een partij die er iets aan doet’, heeft haar geld ‘op spaarrekeningen bij BNP Paribas Fortis en Rabobank staan’, bekent Lydie Neufcourt, financieel verantwoordelijke. Ze laat wel meteen weten dat ze dat niet graag vermeld ziet, want ‘de partij ziet haar naam liever niet verbonden met bepaalde banken’.
Stemmen en zetels
Op 25 mei beslist de kiezer bij welke partij de kraan van de voornaamste inkomstenbron meer open of dicht gaat. ‘De overheid geeft op twee manieren geld aan de Vlaamse partijen’, zegt Maddens. ‘Ze keert dotaties uit op basis van het aantal stemmen en fractietoelagen op basis van het aantal zetels. Dat zowel voor het Vlaamse als het federale parlement. En er zijn ook nog fractietoelagen voor het Brussels Hoofdstedelijk Parlement en de Raad van de Vlaamse Gemeenschapscommissie.’ Op verzoek van Knack gingen Maddens en Smulders na wat stemmenwinst en -verlies op 25 mei voor elke Vlaamse partij in euro’s betekent, op basis van simulaties van de zetelverdeling.
De berekeningen van Maddens en Smulders wijzen op de grote inzet van deze ‘moeder aller verkiezingen’. Als bijvoorbeeld de N-VA 30 procent van de stemmen haalt, zoals sommige peilingen voorspellen, zal ze 11,5 miljoen aan overheidsdotaties ontvangen. Dat is bijna 3,5 miljoen of bijna 45 procent meer dan wat ze dit jaar zou krijgen zonder verkiezingen en zonder hervorming van de Senaat. En dat mogelijk vijf jaar lang. Aan de andere kant, als het Vlaams Belang onder de 9 procent zakt, zal het financieel bloeden: het riskeert dan jaarlijks meer dan 1 miljoen minder aan overheidsgeld te ontvangen. Bovendien krijgt het dan ook minder fractiepersoneel, zodat het zelf meer personeel op de loonlijst zal moeten zetten om de werking van de partij te garanderen (zie kaders voor bespreking partij per partij).
Maddens: ‘Uit onze berekeningen blijkt ook hoeveel je stem waard is. Voor elke stem die een partij krijgt voor het Vlaams Parlement ontvangt ze gemiddeld 3 euro. En voor elke stem die ze daar verliest, gaat er 3 euro af. Voor elke stem die een partij wint of verliest voor de Kamer, komt er liefst 6 euro bij of gaat er 6 euro af. Dat een stem voor de Kamer dubbel zo veel waard is als een stem voor het Vlaams Parlement, komt omdat de Senaat werd afgeschaft: de dotaties die vroeger aan de Senaat waren gekoppeld zijn gewoon overgeheveld naar de Kamer, zodat die nu twee keer zoveel waard zijn. Uw twee stemmen – voor het Vlaamse en het federale niveau – zijn samen dus 9 euro waard. En als die regeringen vijf jaar aan de macht blijven, wordt dat 45 euro. De kleinste verschuiving op 25 mei kan dan ook ingrijpende gevolgen hebben voor de financiering en toekomst van een partij.’
DOOR EWALD PIRONET
