De Turkse premier Erdogan, deze week te gast in Brussel, is een koele minnaar van de Europese Unie. Hoe komt dat?

Vijf jaar was het intussen geleden dat de Turkse premier Tayyip Erdogan op officieel bezoek was in de Europese hoofdstad: opmerkelijk lang voor de leider van een land dat kandidaat-lidstaat is van de Europese Unie, en dat de laatste jaren duidelijk de ambitie vertoonde om een leidende rol te spelen in een ruime regio.

Erdogan gaat nog liever naar de tandarts dan naar de Europese instellingen. Zelfs uit zijn lichaamstaal valt op te maken dat hij zich daar niet thuis voelt, en dat heeft alles te maken met de klei waaruit hij getrokken is. Erdogan werd geboren in de arbeiderswijk Kasimpasa in hartje Istanbul. De wijk ligt vlakbij Taksim, waar Istanbul zich traditioneel van zijn meest kleurrijke, uitbundige, kosmopolitische en Europese kant laat zien. De gespannen verhouding tussen Kasimpasa en Taksim bleek ook afgelopen zomer tijdens de straatprotesten tegen de conservatieve regering- Erdogan. Terwijl op het Taksimplein het Gezi-park wekenlang bezet werd in een sfeer die het midden hield tussen een jamboree en de camping van Rock Werchter, bezwoer de premier op televisie dat hij zijn achterban met moeite in bedwang kon houden.

Erdogan voerde de afgelopen jaren steeds duidelijker een beleid van te nemen of te laten, gebaseerd op de idee dat wie als overwinnaar uit de stembusgang komt, een mandaat heeft om het land naar zijn hand te zetten. Die rechtlijnigheid is ook een weerspiegeling van zijn persoonlijkheid. Die werd gevormd door de spartaanse opvoeding door zijn autoritaire vader, die maakte dat Erdogan zelf ook een man van de harde hand werd. Zijn religieuze vorming kreeg hij aan de imam hatipschool, zijn politieke overtuiging heeft hij van de Milli Görüs-beweging (‘Gemeenschappelijke Visie’) van zijn leermeester (wijlen) Necmettin Erbakan. Volgens de filosofie van de Milli Görüs-beweging is het Westen een poel van verderf die alleen maar via islamisering te redden is, en dienen moslims zich politiek te organiseren. De klachten dat Turkije islamiseert onder Erdogan zijn geen verzinsel. Erdogan meent oprecht dat ‘meer islam’ de oplossing is.

‘Jihadi’

Ook in zijn publieke optredens legt hij steeds vaker religieuze accenten. Erdogan aarzelt niet om in het gebed voor te gaan bij massamanifestaties, en ziet in het geval van de oorlog in Syrië het standpunt van Turkije gemotiveerd als een heilige plicht – het helpen van ‘kardesler’, ‘broeders’. Wie doof blijft voor de hulpkreten van het Syrische volk, hoort hier niet thuis, vertelde hij een gehoor van AK-partijleden in mei 2013. Dat gaat crescendo, waarbij spreekkoren hem als ‘jihadi’ toejuichen.

Voor zijn buitenlandse politieke contacten vloog Erdogan de afgelopen jaren vooral oostwaarts. Op een persconferentie met de Russische president Vladimir Poetin op 22 november in Sint-Petersburg hengelde hij naar lidmaatschap van de Shanghai Cooperation Organisation, een Euraziatisch samenwerkingsverband onder leiding van China en Rusland. Ook richtte de premier zich de voorbije jaren tijdens een aantal publieke optredens tot de inwoners van Sarajevo, Gaza, Caïro, Skopje, Damascus en Kirkuk. Stuk voor stuk steden waar ooit de Ottomanen de plak zwaaiden, en waar het Turkije van Tayyip Erdogan voor zichzelf een leidende rol weggelegd ziet.

De EU ziet Erdogan als een tandeloos monster, niet bij machte om vat te krijgen op de internationale ontwikkelingen. De dramatische afloop van de Arabische Lente was voor Erdogan de druppel die de emmer deed overlopen. Erdogan neemt het Europa kwalijk dat het niet actiever optrad, en ziet daarin het definitieve bewijs dat de ware missie van Turkije niet in het Westen ligt. Ook de aanslepende onderhandelingen over toetreding tot de Europese Unie, die in november na drieënhalf jaar werden hervat, zullen hem in die overtuiging sterken.

Maar zelfs Tayyip Erdogan beseft dat de EU en Turkije gedoemd zijn om met elkaar verder te gaan. Meer dan 50 procent van de Turkse handel is met EU-landen, en 85 procent van de buitenlandse investeringen komt uit dezelfde hoek.

DOOR DIRK VERMEIREN

Erdogan ziet de EU als een tandeloos monster, niet bij machte om vat te krijgen op de internationale ontwikkelingen.