Op het 67e filmfestival van Cannes heeft de Turkse regisseur Nuri Bilge Ceylan zijn favorietenrol waargemaakt. Met het epische drama Winter Sleep won hij verdiend de Gouden Palm. De gebroeders Dardenne vielen met hun Deux Jours, Une Nuit buiten de prijzen.
Net als de voorbije twee jaar, toen respectievelijk Michael Hanekes Amour en Abdellatif Kechiches La Vie d’Adèle ’s werelds meest prestigieuze filmprijs wonnen, keken ook afgelopen zaterdag weinigen verbaasd op toen juryvoorzitter Jane Campion de Gouden Palm van het 67e Festival van Cannes uitreikte aan Winter Sleep van de Turkse regisseur Nuri Bilge Ceylan. Het dik drie uur durende drama over een Turks koppel intellectuelen in crisis had hoofdzakelijk lovende kritieken gekregen, al gewaagde een enkeling van een uitputtingsslag. Bovendien beschikte Ceylan al voor de start van het festival over goeie papieren: de 55-jarige Turk was in Cannes al meermaals in de prijzen gevallen. Hij won eerder de Grand Prix voor Uzak (2002) en Once upon a Time in Anatolia (2011), en kreeg de regieprijs voor Three Monkeys (2008). Maar de hoofdprijs, die had hij nog niet.
Bedaard maar gedecideerd droeg Ceylan zijn overwinning op aan de jonge betogers die vorig jaar omkwamen bij de straatprotesten in Istanbul en aan de 300 arbeiders die het leven lieten bij de recente mijnramp in Soma. Daardoor kreeg de Gouden Palm ook nu weer een politiek tintje. Nochtans schuwt Ceylan in zijn films de directe politieke statements – in tegenstelling tot Yilmaz Güney, die in 1982 de eerste Turkse Gouden Palm won voor Yol. Dat kritische en controversiële drama over de Turkse militaire coup was tot in 1999 verboden in Turkije en leverde Güney zelfs een gevangenisstraf op.
Toch hoef je niet al te veel moeite te doen om Ceylans psychologische drama (over een gepensioneerde acteur die samen met zijn jongere vrouw een hotel uitbaat in Anatolië) te lezen als een analyse van de fricties in Turkije. Met vaak minutenlang durende gesprekken tussen man en vrouw schetst Ceylan niet alleen een huwelijk in verval. Ook het falende patriarchaat passeert de revue, en de lethargie van de intellectuele elite die door de repressieve en conservatieve koers van de regering-Erdogan bang is van politiek engagement en zowel moreel als ideologisch ingedommeld lijkt.
Schuld van de ander
‘De titel is natuurlijk niet toevallig gekozen’, aldus Ceylan, die vanwege zijn metafysische vertellingen en slepende stijl weleens ‘de Turkse Antonioni’ wordt genoemd. ‘Ik heb de indruk dat veel Turken van mijn generatie een winterslaap houden. Niet alleen intellectuelen. Mijn personages zijn gewone mensen met gewone problemen. In die zin kun je het hotel uit de film bekijken als een microkosmos voor heel Turkije – of voor Europa. Want Turkse problemen zijn ook Europese problemen. Alleen hebben veel politici dat niet door. Of ze doen alsof ze het niet doorhebben, net als mijn personages.’
Ondanks zijn triomf in Cannes ziet Ceylan de toekomst niet rooskleurig in. ‘Wat in Turkije gebeurt, is vreselijk. Als er een somberte in de film zit, dan komt dat door mijn angst en woede over de recente gebeurtenissen. Maar wat kun je als filmmaker doen tegen repressie, tegen het aan banden leggen van rechten en vrijheden? Ik geloof dat het slimmer is om die dingen niet rechtstreeks aan te kaarten. In plaats van ideeën op te dringen, kun je beter een gevoel van schaamte en medeverantwoordelijkheid creëren. Door gewone verhalen te vertellen over gewone mensen die dezelfde angsten en dromen delen als zo veel andere jonge of progressieve Turken’, aldus de regisseur. ‘De Turkse cultuur is kampioen in het afschuiven van verantwoordelijkheden. Het is altijd de schuld van de ander. Als ik één ding duidelijk wil maken, dan is het dat we allemaal – mannen en vrouwen, jongeren en ouderen – in hetzelfde schuitje zitten. We moeten allemaal onze verantwoordelijkheid nemen. Onze problemen zijn niet bepaald door het lot. Het lot bepalen we zelf.’
Dat laatste kan premier Erdogan alvast in zijn zak steken.
DOOR DAVE MESTDACH IN CANNES
‘In plaats van ideeën op te dringen, kun je beter een gevoel van schaamte creëren.’
