Op 15 oktober stemt Irak bij referendum over de nieuwe grondwet. Zal die kunnen voorkomen dat het land uiteenvalt? ‘Irak was nooit meer dan een los verband van stammen.’

Meer dan tien jaar lang dreef Abu Sajad zijn winkeltje in een industriële wijk in het zuiden van Bagdad. Soennieten, sjiieten en christenen uit de buurt sloegen bij hem hun dagelijkse portie rijst, thee en sigaretten in. Enkele weken geleden werd hij aangetroffen in een grote plas bloed. Soennitische opstandelingen schoten elf kogels uit een AK-47 in zijn lichaam. Zijn weduwe en vier kinderen verhuisden snel naar Kerbala, een sjiitische stad in het zuiden van het land. Zijn broer Abu Naseer trok naar een sjiitische wijk in Oost-Bagdad. Het winkeltje is gesloten. ‘Ik weet niet waarom ze hem hebben doodgeschoten’, zegt Abu Naseer. ‘Behalve dat hij een sjiiet was.’

In het hele land vrezen Irakezen dat hun land uit elkaar valt. Mensen die niet lang geleden nog zaken met elkaar deden, schieten elkaar nu overhoop. Soennieten proberen aan de dominantie van de sjiitische meerderheid te ontsnappen door die bevolkingsgroep massaal te vermoorden. Sjiitische milities en doodseskaders komen daartegen in het verweer. Gewone burgers wachten niet tot ze het slachtoffer worden van al die haat en verhuizen naar wijken waar ze zich veiliger voelen – maar ze brengen op die manier ook een grote, interne vluchtelingenstroom op gang. Dat zijn niet alleen sjiieten. Honderden soennitische families hebben de voorbije maanden Basra verlaten, omdat ze bang zijn van de sjiitische milities die de stad controleren. ‘Het land is in burgeroorlog, maar er is niemand die dat met zoveel woorden durft te zeggen’, stelt Hoessein Ali Kamal, het hoofd van de inlichtingendienst van het Iraakse ministerie van Binnenlandse Zaken, vast.

Een confidentieel rapport van de Verenigde Naties waarschuwde er midden september nog voor dat de nieuwe grondwet een model is voor de territoriale opdeling van het land. Ook als de grondwet wordt aanvaard, wat vooral de Amerikanen goed zou uitkomen, dreigt de desintegratie van Irak verder te gaan. De drie verschillende regio’s krijgen namelijk controle over water en oliebronnen, ze mogen een eigen belastingpolitiek voeren en met eigen veiligheidstroepen voor interne rust zorgen. De nieuwe grondwet kan tot gevolg hebben dat de VS langer in Irak moeten blijven, liet generaal George Casey, de opperbevelhebber van de coalitietroepen, het Amerikaanse Congres vorige week weten.

Het nieuwe Iraakse leger telt nog altijd maar één bataljon van zo’n 500 man dat volledig autonoom kan functioneren. Het mag dan ook niet verbazen dat milities en krijgsheren allerhande het land in feite hebben overgenomen. De ambitie van de Amerikaanse bestuurder L. Paul Bremer om de grote milities tot een nieuw Iraaks leger aan elkaar te smeden, is mislukt. Ammar al-Mayiahi, de chef van de Badr Brigades in Basra, die banden hebben met de sjiitische SCIRI-partij en met Iran, bevestigt dat in de zuidelijke provincies verschillende grote milities de dienst uitmaken. Ondertussen waagt geen enkele Iraakse Arabier zich vrijwillig in het Koerdische noorden van het land, waar 75.000 tot de tanden gewapende peshmerga de baas zijn op straat. Symbolen van de Iraakse staat zijn daar niet te zien.

Sjiitische superregio

Wil dat zeggen dat Irak straks helemaal uiteenvalt? Volgens sommigen kan het land best als een losse federatie bestaan. Irak heeft maar een korte geschiedenis als eenheidsstaat achter de rug, en die was dan nog bijzonder onprettig. Ze begon met een periode van Brits koloniaal bestuur en eindigde met dertig jaar dictatuur onder Saddam Hoessein. Het land keert nu terug naar het zeer gedecentraliseerde Mesopotamië, dat niet meer was dan een los verband van stammen rond de drie grote steden Basra, Bagdad en Mosul. ‘Irak zou zoiets kunnen worden als de Arabische Emiraten,’ zegt zelfs vice-president Adel Abdel Mehdi, ‘die ook op een groot aantal terreinen hun eigen politiek voeren.’

Dat neemt niet weg dat de Amerikanen nog fors schrokken, toen de machtige sjiitische politicus Abdul Aziz al-Hakim in augustus dezelfde rechten als de Koerden eiste om in het zuiden een sjiitische superregio uit te bouwen. Dat zou een sterke bondgenoot van Iran kunnen worden – zelfs een satellietstaat van Teheran. De Britten beschuldigden er Iran vorige week nog van dat het sjiitische milities in Basra van bommen voorziet. De Amerikanen zijn er in ieder geval van overtuigd dat Iran tot op het hoogste niveau in de Iraakse regering is geïnfiltreerd.

Maar de enige reactie op die opbouw van sjiitische macht is nog meer verzet van de soennieten. De stemming op een briefing van hoge Amerikaanse militairen in het Witte Huis eind september was dan ook ronduit somber. Toch hebben George W. Bush en zijn vice-president Dick Cheney geen andere keuze dan de strijd voort te zetten. Misschien wel tot op de dag dat het land dat ze wilden bevrijden helemaal niet meer bestaat.

© Newsweek/H.v.H.

Copyright Newsweek/H.v.H.