Geneesmiddelen op voorschrift kopen of verkopen via het internet is verboden. Toch boomt de virtuele zwarte geneesmiddelenmarkt meer dan ooit. Zeventig tot tachtig procent van de geneesmiddelen die je er koopt, is een vervalsing of een minderwaardige imitatie.

De nieuwsgierigheid voor geneesmiddelenwebsites wordt meestal gewekt via spam, de ongevraagde elektronische reclameboodschappen die vrijwel dagelijks de mailboxen bevuilen. Volgens de enen afgeleid van ‘SPiced hAM’, goedkope, ingeblikte ham zonder smaak of voedingswaarde, volgens anderen de afkorting van ‘Sending People Annoying Messages’. Bijna de helft (44 procent) van deze spam handelt over de verkoop van geneesmiddelen, dat is vier keer zoveel als die over pornografie. Het geeft een idee van het succes van de zwarte geneesmiddelenmarkt, waar deze spam onmiddellijke toegang toe verschaft. Officieel telt het internet zo’n 80 miljoen websites, maar het is allicht een veelvoud daarvan. Stel dat 0,1 procent ervan geneesmiddelen als onderwerp heeft, dan gaat het nog om minimum 80.000.

Johan Van Calster, directeur-generaal van het Directoraat Generaal Geneesmiddelen (DGG), de vroegere Farmaceutische Inspectie: ‘De internetverkoop van geneesmiddelen in Europa, en in België in het bijzonder, is wettelijk goed gereglementeerd. De afspraken tussen de diverse lidstaten zijn duidelijk. Het probleem is de zwarte parallelmarkt, die grotendeels van buiten Europa opereert. Wij raden de aankoop van geneesmiddelen via dubieuze websites ten stelligste af: veiligheid en kwaliteit kunnen niet gegarandeerd worden. Niet alleen de overheid en de zorgverstrekkers dragen hierin een verantwoordelijkheid, ook de burger zelf.’

Geneesmiddelen waarvoor een voorschrift nodig is, mogen op geen enkele manier verhandeld worden via het internet. Nochtans zijn het vaak deze middelen die er aangeboden worden, met een voorkeur voor slaap- en kalmeringsmiddelen, hormonen, pepmiddelen, vermageringsproducten en erectiepillen. Het zijn zogenaamde lifestyledrugs, die niet meteen genezing tot doel hebben en waarmee veel geld verdiend wordt in het recreatieve circuit, als doping of bij de onzekere gebruiker die zijn probleem liever niet met een arts bespreekt.

GRENSOVERSCHRIJDEND

België kan alleen controle uitoefenen op websites van eigen bodem. Veel internetsites die medicijnen te koop aanbieden, worden echter van buiten onze grenzen gedirigeerd. Van Calster: ‘Voor buitenlandse websites gelden niet alleen de regels van dat land, maar ook die van de landen waarop ze hun diensten richten. Maar daar trekken velen zich niets van aan.’ Als het DGG een website ontdekt die de Belgische regels met de voeten treedt, wordt het land van herkomst op de hoogte gebracht. Inspecteur RVC (die liever anoniem blijft) van de fraudebestrijdingscel van het DGG benadrukt dat er een onderscheid gemaakt moet worden tussen landen binnen en buiten Europa.

– Buiten Europa

‘Wanneer iemand medicijnen (via een dubieuze website) buiten Europa bestelt, dan worden die pakjes in ons land gecentraliseerd in Brussel X. De mensen van De Post leggen verdachte pakjes aan de kant en verwittigen de douane. De douane opent de verdachte enveloppes en roept de farmaceutische directeurs van het DGG erbij als ze geneesmiddelen aantreffen die onderzocht moeten worden, zoals hormonen.’

De inspecteurs hebben meestal snel door wanneer het om illegale transacties gaat. Een pak met duizend tabletten hormoonpreparaten bijvoorbeeld, een begeerd product in de wereld van bodybuilders, komt zelden voor in een gewone arts-patiëntrelatie of in een behandeling voor eigen gebruik. De producten worden in beslag genomen, er volgt een proces-verbaal en de inspecteur start samen met de politie een opsporingsonderzoek om na te gaan of het om zwarte handel gaat. En wat doet de douane als hij een pakje onderschept met zes doosjes viagra-achtige producten die duidelijk bestemd zijn voor eigen gebruik, maar op een niet-gewettigde manier buiten Europa gekocht zijn? RVC: ‘Dan worden de producten voorzichtigheidshalve ook in beslag genomen. Als de bron onbekend is, kan het gaan om neppillen, namaak dus van dubieuze kwaliteit. De douane onderschept vaak pakjes ‘Viagra’, die niets met producent Pfizer te maken hebben en waarbij de intellectuele eigendomsrechten van het farmaceutische bedrijf duidelijk geschonden worden. Reden genoeg voor verder onderzoek en een analyse van het in beslag genomen middel om eventueel te gebruiken in een gerechtelijke procedure.’ De middelen ontbreken echter om alle onderschepte medicijnen te analyseren (met een kostprijs van ca. 375 euro per analyse). Toch kan uit de beschikbare gegevens worden afgeleid dat 70 tot 80 procent van de zogenaamde lifestyledrugs die via dubieuze websites verhandeld worden, vervalst of namaak is. Vanuit China en India worden veel neppillen de wereld ingestuurd. Op het eerste gezicht lijken het generische medicijnen (degelijke witte producten van het merkmedicijn), maar in werkelijkheid zijn het zogenaamde ‘lookalikes’ van bedenkelijke kwaliteit. Een nog groter gevaar vormen de echte namaakmedicijnen of counterfeits waarin geen enkel actief bestanddeel zit en waarachter de georganiseerde misdaad schuilgaat. Die beschikt over de meest geavanceerde technologieën om haar rotzooi via het internet aan de man te brengen.

– Binnen Europa

Websites die binnen de Europese Unie opereren, versturen de geneesmiddelen doorgaans via koeriersdiensten naar de ontvanger. Ze zijn daardoor minder onderhevig aan controle, al kan in principe iedere bestelwagen van DHL, TNT of een ander pakjesbedrijf door de douane aan een wegcontrole onderworpen worden. In de praktijk gebeurt dat echter zelden. Sinds de openstelling van interne grenzen is men zogoed als blind geworden voor het intracommunautaire goederenverkeer. De grootste koeriersdiensten houden echter zelf een oogje in het zeil en verwittigen de douane als ze verdachte zaken zien.

INTERNATIONAAL GEORGANISEERDE CRIMINALITEIT

Doorgaans betalen consumenten meer via het internet dan elders voor hetzelfde middel, dat blijkt uit een onderzoek van Test-Aankoop. Natuurlijk rolt het geld vooral achter de schermen van illegale websites, waar dubieuze figuren en criminele organisaties hun voordeel doen met de goedgelovigheid van sommige consumenten. RVC: ‘Een voorbeeld van een dubieuze website is Pharmagroup.com. Nergens op de site staan contactgegevens, alleen een faxnummer in de Amerikaanse staat Utah. De website zelf draait op een server in Belize, een kleine Midden-Amerikaanse staat. De Amerikanen die medicijnen via deze website bestelden, kregen ze toegestuurd vanuit België. Zo zijn er tal van voorbeelden. Er wordt vaak met postorderbedrijven als onderaannemers gewerkt die zelf geen zicht hebben op de globale structuur. De geneesmiddelen zelf volgen soms een ingewikkelde weg. Er werden in ons land al ‘hubs’ ontdekt: plaatsen waar geneesmiddelen uit Griekenland en Spanje werden binnengesmokkeld, in pakjes gestoken en weer verstuurd naar het buitenland. De douane nam er duizenden verpakkingen in beslag. De betalingen gebeurden op rekening van offshorebedrijven in Liechtenstein of de Britse Maagdeneilanden, waarvan het merendeel opereert in de illegaliteit.’ De Britse Maagdeneilanden tellen maar liefst 4000 banken. Je voelt uiteraard aan dat zulke complexe structuren een dekmantel vormen voor louche handel en soms witwaspraktijken, maar het is moeilijk concreet aan te tonen.

RVC: ‘De vindingrijkheid van criminele figuren gaat soms ver. Zo verkreeg een oud luchtafweerplatform uit de Tweede Wereldoorlog, zo’n kleine 10 kilometer buiten de Engelse kust, een onafhankelijk statuut, “The Principality of Sealand” met eigen vlag en eigen geld. Het platform werd volgepropt met servers vanwaar websites via satelliet de wereld ingaan. Juridisch valt hiertegen weinig te beginnen.’

GEEN TOPPRIORITEIT

Illegale netwerken oprollen vraagt nationale en internationale samenwerking. De illegale handel in geneesmiddelen is geen topprioriteit, er zijn andere problemen, zoals het opsporen van pedofilienetwerken. Het Directoraat Generaal Geneesmiddelen werkt in eigen land samen met de internetcel van Economische Zaken, met het ministerie van Justitie en met Politie en Douane.

Internationaal neemt het DGG deel aan drie internationale organisaties die de strijd tegen de farmaceutische criminaliteit, waarvan het illegaal verhandelen van geneesmiddelen deel uitmaakt, aanpakt: het PFIPC (Permanent Forum on International Pharmaceutical Crime) en de pas opgerichte EMEO (European Medicines Enforcement Officers Group). Een werkgroep Counterfeit binnen de Raad van Europa heeft eveneens het internet aangemerkt als te duchten uitdaging, waardoor ook binnen de Raad van Europa en de Verenigde Naties dringend werk gemaakt zou worden van een betere regelgeving voor elektronische geneesmiddelenhandel. Die kan bijdragen tot veiliger verkopen en bestellen via het internet. Johan Van Calster: ‘Kijk naar de banken. Ze hebben systemen uitgewerkt waardoor betalen via internet veilig geworden is. We bankieren tegenwoordig meer via het web dan ooit. Er kunnen systemen bedacht worden die de geneesmiddelenverkoop via internet transparanter en veiliger maakt.’

MARLEEN FINOULST