Een nieuwe opname van de Matthäus-passion door Philippe Herreweghe.
Midden deze kerstperiode komt er een nieuwe versie op de markt van de Matthäuspassie van Bach. Het lijkt wel een beetje het verkeerde tijdstip, maar waarschijnlijk wilde men de grote Bachslag van volgend jaar voor zijn. In het jaar 2000 is het namelijk 250 jaar geleden dat Bach overleed. En bij die gelegenheid komen de grote platenmaatschappijen voor de dag met allerlei integralen. Van onder andere de cantates. Bij die gelegenheid verschijnt opnieuw de pioniersversie die Gustav Leonhardt en Nikolaus Harnoncourt voor Teldec maakten. Met het Gentse Collegium Vocale als koor, een studentenkoor dat bijna dertig jaar geleden bij zijn aantreden al onmiddellijk muziekgeschiedenis schreef.
De nieuwe Matthäus-Passion werd opgenomen na een lange serie concerten vorig jaar. Het is al de tweede opname door Philippe Herreweghe van dit werk en de evolutie is duidelijk te horen.
Muzikanten geraken echt nooit klaar met de sleutelwerken van hun repertoire. Oneerbiedig zou men kunnen zeggen dat de dirigent geëvolueerd is van een briljant, oplettend en snugger muzikant tot een volwassen en rijp maar vooral doorleefd mens. De vorige opname schitterde nog door lichtvoetigheid en doorzichtigheid, dit tegenover een zekere traditie. In de hele oude opnamen was de Matthäus het barok pendant van Wagner. De luisteraar werd vermorzeld door de diepste treurnis. Die eerste opname is ondertussen gedateerd, onder andere door de keuze van de solisten.
De nieuwe opname kent een vreemde dualiteit. Aan de ene kant hebben de koren – ten minste waar ze commentaar leveren – en de solo-aria’s een bijna opgewekt karakter. Het blijft wel over droevige zaken gaan, maar er zit zoveel aanvaarding, zoveel hoop op een goede afloop in, dat dit lijdensverhaal hier een tot nu toe ongekende dimensie krijgt. Waarschijnlijk ligt dit ook dichter bij de leefwereld van Bach zelf. Zelfs de solo-aria Erbarme dich, die zich per definitie zou moeten wentelen in somberheid, klinkt bij Herreweghe stralend en open. Dat heeft te maken met de prachtige stem en de sublieme beheersing van contratenor Andreas Scholl. Maar in de eerste plaats komt het door het ongewoon licht haastende tempo van deze aria. Dat is het werk van de dirigent.
DE RAUWE REALITEIT
Tegenover die commentaren door solisten en koor, die bijna angelieke interpretatie, staat natuurlijk de rauwe realiteit, het lijdensverhaal zelf. We krijgen verslag van een heftig bewogen verteller, de evangelist, de tenor Ian Bostridge. Het timbre van zijn stem kent in andere repertoires heftige voor- maar ook tegenstanders. Een ding is duidelijk: het gaat hier niet om een oud en veel verteld verhaal. Bij iedere wending van het verhaal, dat we toch al zolang zouden moeten kennen, worden we wakker gemaakt door scherpe en hyperemotionele uithalen; tot op de rand van de goede smaak, en met over de rand zelfs vervaarlijke, niet gepermitteerde maar wel effectieve glissandi.
En daarmee komen we bij de essentie van deze opname. Herreweghe focust snel over en weer van voorgrond naar achtergrond, van een empathische, zelfs geshockeerde vertelling naar een reine en afstandelijke, hoopvolle interpretatie. Met als derde optie het gezang van het kerkvolk in de koralen. De solozangers krijgen ook die twee gewaden, van handelende personen en van de commentatoren die de stralende boodschap brengen. Misschien is dit geen echt nieuwe visie, maar niemand is in de Matthäus ooit zo ver gegaan als hij.
Daarmee benadert hij in de muziek – ondanks de Vlaamse primitief Roger van der Weyden die de hoes van deze cd siert – zeer dicht het chiaroscuro, het ideaal van barokschilders. In plaats van een tegenstelling tussen licht en donker krijgen we hier een tegenstelling tussen de bekommernis om het directe, actuele leed en een visie op een beter leven. Daardoor klinkt Franz-Jozef Selig als Jezus ook veel menselijker en dramatischer dan gewoonlijk en krijgt Sibylla Rubens als sopraan een meer etherisch tintje.
Bij deze opname hoort ook een cd-rom die, eens in de computer gestoken, de begrippen als de Passion, de figuur van Bach, toelicht; die toelaat om de tekst te lezen samen met de muziek en die de cultuurhistorische elementen van het kunstwerk op tafel legt.
Johann Sebastian Bach, “Matthäus-Passion”, Philippe Herreweghe & solisten Collegium Vocale, Harmonia Mundi France, HMC 951676.78.
Het Collegium begint een concertreeks in Gent “Hemelse klanken in het Begijnhof”. Inlichtingen: 09/265.90.50.
Lukas Huybrechts
