Het drama van de 366 doden voor de kust van het Italiaanse eiland Lampedusa lijkt al verteerd. De Europese Unie heeft wat extra geld en middelen gegeven aan Frontex en aan de Italiaanse kustwacht, er werd een paar keer tijdig ingegrepen zodat er mensenlevens zijn gered. Dat is goed, vooral voor onze gemoedsrust. Dat er zich op 20 januari een Lampedusa-in-het-klein afspeelde bij het Griekse eiland Farmakonisi haalde nauwelijks nog de pers. De kustwacht nam een boot met Syrische vluchtelingen op sleeptouw, niet om ze naar Farmakonisi te brengen, maar om ze terug te voeren naar een Turkse haven. De boot kipte om, negen kinderen en drie vrouwen verdronken. Overlevenden vertelden dat ze aan boord van de patrouilleboten probeerden te raken maar teruggeduwd werden.
Wat een verschil met vroeger toen we zelf de migranten in het land van herkomst gingen ronselen. Zoals zopas te zien was op de Nederlandse televisie in de driedelige documentaire Het land van aankomst* over vijftig jaar immigratie naar West-Europa, gebaseerd op het gelijknamige boek van de Nederlandse publicist Paul Scheffer.
Immigratie verloopt volgens een vast stramien. We zien in de jaren zestig Marokkanen onderdanig voor een keuringsambtenaar verschijnen, we zien Italiaanse migranten in de trein op weg naar de vleespotten, niet van Egypte maar van België of Duitsland. We zien ze later, bij gebrek aan vrouwen, dansen met elkaar. Het is het eerste stadium, dat van isolement en vervreemding. Het tweede stadium is dat van conflict en geweld. Ruiten worden ingegooid, auto’s in brand gestoken in Rotterdam, in Brixton, in de Parijse voorsteden, bij ons in Molenbeek. Uit dat stadium zijn we nog niet helemaal uit, maar het derde en laatste gloort al aan de einder: het besef dat we met elkaar moeten samenleven, dat er misschien, heel langzaam, zoiets al een wij-gevoel groeit. We zien voorbeelden van ‘ideale’ migranten: de eerste burgemeester met Marokkaanse achtergrond van een grote West-Europese stad, Rotterdam, Stromae, Di Rupo had er ook bij gekund.
De serie heeft mij geleerd dat mijn politiek correcte manier van denken aan enige bijsturing toe was. Migratie is altijd een langdurig, vaak pijnlijk proces, pijnlijk zowel voor de migranten als voor de bewoners van de gastlanden. Allebei, nieuwkomers en autochtonen, kampen met hetzelfde probleem: hun vertrouwde wereld verandert té snel. Dat leidt tot wederzijds onbegrip, tot conflicten en geweld.
Intermezzo. Ik loop door de Ribaucourtstraat in Molenbeek en ga een Salon de thé binnen. Er zijn uitsluitend Marokkaanse mannen. De televisie staat op Al Jazeera, ik bestel een muntthee. De bediening is vriendelijk, maar ik blijf een buitenstaander, hoe zou het anders kunnen. Misschien zien ze mij als een rare kwibus die hier binnen komt waaien. Met welke buikgevoelens bekijken we elkaar? Wat zouden we leren, óver en ván elkaar, als we met elkaar in gesprek zouden gaan? Hoe solidair zou ik kunnen zijn met hun cultuur? Wat zouden ze denken over de fameuze kernwaarden van onze liberale democratie: tolerantie, vrijheid van mening, van godsdienst, gelijkheid tussen mannen en vrouwen?
Door Het land van aankomst heb ik al die vragen leren plaatsen in een historisch kader. Dat helpt om bij de les te blijven. Ten eerste, ik mag de ogen niet sluiten voor de ongemakken die immigratie meebrengt. Ik moet de onrustgevoelens van de anderen (die veel talrijker zijn) ernstig nemen. Ik mag niet te licht heenstappen over de diepe, culturele verschillen. Niet in de val trappen van de gratuite multiculti-adoratie. Ten tweede, met immigratie moeten we zorgvuldig omgaan. Het proces moet langzaam en geordend verlopen, strenge quota hanteren is niet per se inhumaan. We mogen lastige vragen stellen: over veiligheid, over de inrichting van ons stedelijk leven, over de draagkracht van de verzorgingsstaat. Ik mag kritiek hebben op hun cultuur, ik mag zelfs verlangen dat ze aan zelfkritiek doen. Ten derde, vroeg of laat komt het goed tussen ons. Zoals het met de Italianen en Spanjaarden is gelopen, zo loopt het straks met de migranten met moslimachtergrond. Ja toch? Of twijfel ik daaraan?
‘Er lijkt geen einde te komen aan de verwarring’, begint Paul Scheffer zijn documentaire. Voor mij mag dat ‘lijkt’ zelfs weg.
*Online te bekijken op www.ntr.nl/landvanaankomst
Nieuwkomers en autochtonen kampen met hetzelfde probleem: hun vertrouwde wereld verandert té snel.
