Slechte timing was het wel, geeft hij nu toe. Nauwelijks drie weken na ‘9/11’ trok Murat Kurnaz naar Islamabad om Koranlessen te gaan volgen. Hij zou het bekopen met vijf jaar gevangenschap in de hel van Guantanamo. ‘Ja, ik vind dat de schuldigen bestraft moeten worden: George W. Bush, Dick Cheney en Donald Rumsfeld.’
Murat Kurnaz vertrok op 3 oktober 2001 vanuit zijn woonplaats Bremen naar Pakistan, amper drie weken na de aanslagen van elf september en enkele dagen vóór het uitbreken van de Afghaanse oorlog. Op 1 december 2001 werd Kurnaz in Paki-stan gearresteerd. Na een kort verblijf in een Amerikaanse geheime gevangenis in het Afghaanse Kandahar werd hij overgebracht naar de Amerikaanse basis Guantanamo (Cuba), waar hij tot 24 augustus 2006 opgesloten bleef. Over zijn ervaringen in dat Amerikaanse gevangeniskamp schreef Murat Kurnaz het boek In de hel van Guantanamo. Vijf jaar in de beruchtste gevangenis ter wereld. Een gesprek.
De nieuwe Amerikaanse president Barack Obama heeft besloten Guantanamo te sluiten. Wat vindt u daarvan?
MURAT KURNAZ: Het doet natuurlijk deugd te horen dat het kamp gesloten wordt. Maar dat kan je niet doen vergeten dat een aantal gevangenen er zeven jaar van hun leven opgesloten zaten en er al die tijd gefolterd werden. Wie als 14-jarige in het kamp belandde en er nog altijd zit, is nu 21 jaar. Ik was 19 jaar toen ik werd opgesloten en 24 toen ik ontslagen werd, en dat allemaal zonder dat ik voor een rechtbank werd gedaagd of veroordeeld werd. Intussen zegt Obama dat het ongeveer een jaar zal duren voor Guantanamo echt gesloten kan worden. Sommige gevangenen zullen er nog een jaar vertoeven. Bovendien is er alleen sprake van de sluiting van het kamp, en niet van een schadeloosstelling voor de gevangenen.
Bovendien zijn een aantal gevangenen door de folteringen verminkt, schrijft u.
KURNAZ: Enkele gevangenen zijn voor altijd verminkt. Hun armen, benen en vingers werden geamputeerd. In Guantanamo zijn beroepsfolteraars aan het werk. Ze worden door artsen begeleid. Een Marokkaan had een bevroren pink. Ze brachten hem naar de ziekenboeg en bij zijn terugkeer hadden ze al zijn vingers afgesneden. Hij had alleen zijn duim nog. Als je één rotte kies had, riskeerde je dat ze al je gezonde tanden trokken. Dat zijn vormen van foltering die geen sporen nalaten. Botbreuken werden nooit behandeld. Ik heb in Guantanamo nooit iemand in het gips gezien. Tijdens de jaren van mijn gevangenschap had ik vaak kiespijn en andere gezondheidsproblemen, maar ik wilde voor geen geld van de wereld naar de ziekenboeg, want ik wilde dat mijn tanden, vingers en ledematen intact bleven.
Waarom ging u kort na de aanslagen van elf september 2001 naar Pakistan? Hoe bent u in Amerikaanse gevangenschap geraakt?
KURNAZ: Ik was op het verkeerde moment op de verkeerde plaats. Ik was in 2001 in Islamabad omdat ik daar een paar weken Koranlessen wilde volgen. Achteraf beschouwd was het geen al te best idee om dat in die periode te doen. Toen ik naar huis wilde terugkeren, werd ik in de buurt van Peshawar op weg naar de luchthaven gearresteerd door een politieman. Ik moest uit de bus stappen, waarschijnlijk omdat ik opviel door mijn lichtere huidskleur. Ik werd overgedragen aan Amerikaanse militairen. Ik was ervan overtuigd dat het om een misverstand ging en dat ze me zouden laten gaan. Maar ze bleven me vasthouden en brachten me over naar een geheim Amerikaans militair kamp in het Afghaanse Kandahar.
Later werd het me duidelijk dat ik in Pakistan voor 3000 dollar aan de Amerikanen verkocht was. Je moet weten dat de Amerikanen destijds premies uitloofden voor het vatten van verdachte buitenlanders. Van alle verdachten die later in Guantanamo terechtkwamen, werd slechts vijf procent door de Amerikanen zelf opgepakt, de andere verdachten werden allemaal gearresteerd op basis van verklikking door arme mensen die de premie goed konden gebruiken. Drieduizend dollar is een bom geld in een arm land als Pakistan. Daardoor zijn heel wat onschuldigen opgepakt, daklozen en andere mensen zonder familie waar niemand naar vraagt als ze verdwijnen.
Na de lectuur van uw boek had ik de indruk dat u geen gevaarlijke gevangenen of terroristen in Guantanamo hebt ontmoet.
KURNAZ: De terroristen die tot Al-Qaeda behoorden, waren destijds niet in Guantanamo. Ik heb in Kandahar zelf gezien hoe de gevangenen die de Amerikanen gevaarlijk vonden, werden verpakt in kisten die eruitzagen als doodkisten, met gaten erin om te kunnen ademen. Ze werden door zogenaamde escortteams van gemaskerde Amerikanen naar andere geheime gevangenissen getransporteerd, maar zeker niet naar Guantanamo. In Kandahar heb ik een zevental mensen op die manier zien afvoeren. Maar ze waren nooit in Guantanamo. Niemand weet wat er daarna met hen gebeurd is. Ze waren totaal rechteloos.
U beschuldigt de toenmalige Duitse regering van bondskanselier Gerhard Schröder ervan dat ze uw terugkeer naar Duitsland verhinderd heeft toen de Amerikanen u eind 2002 wilden vrijlaten.
KURNAZ: Dat klopt. In september 2002 liet de Duitse binnenlandse veiligheidsdienst aan Berlijn weten dat de Verenigde Staten mijn onschuld bewezen achtten. Op basis van de informatie had ik een paar weken later vrij moeten komen. Maar de Duitse regering wilde me niet terug hebben, tot ontsteltenis van de Amerikanen en de CIA, die niet begrepen wat er aan de hand was. Er kwam een echte lastercampagne tegen me op gang. De toenmalige minister van Binnenlandse Zaken Otto Schily (SPD) beweerde dat ik in strijdlaarzen en gevechtstenue vanuit Bremen naar Pakistan was gereisd. Dat was een leugen, want ik droeg een outdoorbroek en kangarooboots. De huidige minister van Buitenlandse Zaken, Frank-Walter Steinmeier, die in de regering-Schröder chef van het departement van de bondskanselier was, speelde een cruciale rol in de weigering om me naar Duitsland te laten terugkeren. Daarmee was mijn lot bezegeld. Ik bleef nog vier jaar, tot 24 augustus 2006, in Guantanamo. Nog begin 2007 verklaarde Steinmeier, die toen al minister van Buitenlandse Zaken in de nieuwe regering van Angela Merkel was, dat er reden bestond te vermoeden dat ik aan de zijde van de taliban in Afghanistan tegen de Verenigde Staten had gestreden. Dat ik in de zomer van 2006 uiteindelijk toch uit het kamp van Guantanamo ontslagen werd, heb ik te danken aan de nieuwe bondskanselier Angela Merkel (CDU), die zich tijdens haar eerste bezoek aan George W. Bush in januari 2006 inzette voor mijn vrijlating. Een paar dagen eerder had ze in een interview openlijk kritiek geleverd op de manier waarop er met de gevangenen in Guantanamo werd omgegaan.
Vindt u het redelijk dat president Barack Obama de Europese landen nu vraagt om gevangenen uit Guantanamo op te nemen?
KURNAZ: Zeker. Ook Duitsland behoort tot de landen die gevangenen zouden moeten opnemen. Onder bondskanselierGerhard Schröder werd Amerika ook wat betreft Guantanamo door Duitsland gesteund. Daarom kan Duitsland nu niet zeggen dat het lot van de Guantanamogevangenen een exclusief Amerikaans probleem is.
In uw boek noemt u de namen van enkele Amerikaanse militairen die het nogal bont maakten in Guantanamo. Er is sprake van een militair die Gail Holford heet. Verder hebt u het ook over de komst van generaal Geoffrey Miller, onder wiens beleid de toestand in Guantanamo dramatisch verslechterde. Hoopt u dat de schuldigen bestraft worden?
KURNAZ: In dit verband is het misschien interessant te vermelden dat de namen van die Amerikaanse militairen in de Amerikaanse editie van mijn boek zijn geschrapt. De Amerikaanse uitgever was bang dat hij problemen zou krijgen. En ja, ik vind dat de schuldigen bestraft moeten worden: George W. Bush, Dick Cheney en Donald Rumsfeld. Het zal een hele tijd duren voor Barack Obama erin zal slagen de Amerikaanse vlag te zuiveren van de drek die Bush en consorten erin hebben gesmeerd.
Wat was uw ergste ervaring in Guantanamo?
KURNAZ: Het was allemaal erg genoeg. Maar ik zal nooit vergeten hoe in Guantanamo een negenjarig kind geslagen werd. Met de kinderen die op Guantanamo vastgehouden werden, had ik vreselijk te doen.
IN DE HEL VAN GUANTANAMO. VIJF JAAR IN DE BERUCHTSTE GEVANGENIS TER WERELD DOOR MURAT KURNAZ. FORUM, AMSTERDAM. 270 BLZ., 18,95 EURO.
DOOR PIET DE MOOR
