dEUS-frontman Tom Barman presenteert op Canvas het filmprogramma Shot on Location. Hij doet verslag over de filmsteden die hij bezocht. ‘We kozen voor stadfilms. We bezochten de plek en praatten met de makers. En aan de hand van deze films raken we ook maatschappelijke en geschiedkundige thema’s aan.’ Deze week: Berlijn, het decor van de Stasi-prent Das Leben der Anderen.
Regisseur Britta Hosman had een taart meegenomen voor acteur Volkmar Kleinert, als kleine attentie voor zijn medewerking aan de aflevering over Das Leben der Anderen. Zijn vrouw nam ze in dank aan, stopte ze in de koelkast, en gaf ze na het interview netjes terug. Toch bedankt. Daar sta je dan met je idee om met betrokkenen te spreken op locaties waar een film gemaakt was. Wat als ze geen taart lusten?
Ik had Das Leben der Anderen in de aanloop naar ons bezoek aan Berlijn een keer of drie herbekeken. Toen ik me eenmaal in het Stasi-museum of in de Hohenschönhausen-gevangenis bevond – locaties van de film die nog altijd bestaan – kon die taart me gestolen worden. Geen prikkeldraad of lijkenhuizen hier, maar een hyperfunctionele, verinnerlijkte terreur was voelbaar. De geur van verraad, en de daaraan verbonden consequenties. Overgeorganiseerde netheid waar gezaghebbers nooit hun stem verheffen, waar gevangenen mentaal gekraakt worden of – dat was toen net in het nieuws – IKEA-meubelen fabriceerden voor het vrije Westen.
De Stasi. Ik zag zijn microfoons en hoofdtelefoons, zijn ondervraagkamers en zijn dossierbakken, en ik vroeg me af: hoe zou ik reageren?
Het voelde allemaal zo dichtbij. In tijd en in plaats. Al dat geleuter van kunstenaars die ‘op leven en dood’ werken, die zouden ‘sterven voor hun kunst’, al dat gepontificeer over compromisloosheid en overgave, het klonk plots allemaal zo hol. Want in Oost-Duitsland was het tot eind jaren tachtig écht zo. Je werkte mee of je vloog voor jaren de bak in. Monddood. Tegelijkertijd was de dictatuur voor de kunstenaars natuurlijk een bron van inspiratie, daar was geen plaats voor ‘l’art pour l’art’. Je was opstandig of Mitläufer. Het is eens wat anders dan hiphopper of rocker.
Nadat we de taart van Kleinert dan maar zelf hadden opgegeten, kwamen we bij een andere acteur terecht: Thomas Thieme – een legende in Duitsland. Hij zet in de film de klootzak Hemf neer, minister van Cultuur in de DDR. Ik vond het wel een aardig idee om hem te vragen nog één keer in zijn rol van Hemf te kruipen. Nauwelijks gechoqueerd door zo veel onbeschaamdheid hapte hij toe. Het was zijn beste rol geweest, vertelde hij, die van een ‘autentische Arschloch’. Kijk hoe hij me met zijn hautaine blik en zijn dubbelzinnige demagogie helemaal in de hoek van de Volksbühne drukt. Wat een eer!
Een dictatuur die voor de ene (Thieme) een afschuwelijke herinnering oproept, heeft voor de andere vooral het elan van een gemiste kans. Want het socialisme is eigenlijk verkloot door een stel paranoïde machtswellustelingen, zegt Kleinert ons als de camera niet meer draait. Wie ben ik om hem te veroordelen. Ik was er helemaal niet bij.
Shot on Location, zondag 30 juni, Canvas, 20.45 uur
Das Leben der Anderen, zondag 30 juni, Canvas, 21.15 uur
Tom Barman
Ik zag de Stasi-microfoons en -hoofdtelefoons, zijn ondervraagkamers en zijn dossierbakken, en ik vroeg me af: hoe zou ik reageren?
