Met Boris Jeltsin verkozen de Russen een erg onzekere toekomst boven het bekende verleden, waarvoor Gennadi Zjoeganov stond.
DE verkiezingsoverwinning van de zetelende Russische president Boris Jeltsin in de tweede stemronde, woensdag 3 juli, was sinds de opkomst van generaal Aleksandr Lebed wel min of meer te voorzien. Nochtans bleef er enige twijfel mogelijk, omdat het nu rechtstreeks ging tussen Jeltsin en de hardleerse communist Gennadi Zjoeganov en het Jeltsin-kamp geredelijk kon vrezen dat zeer veel Russen vatbaar zouden blijken voor de sirenenzang van de communisten. Tientallen miljoenen Russen hebben het momenteel, na vier jaar Jeltsin, immers aantoonbaar slechter dan voorheen, en de demagogie van Zjoeganov speelde daar schaamteloos op in. Jeltsin, van zijn kant, ging tijdens de campagne ook de veelbelovende toer op (voor tien miljard dollar beloften, volgens waarnemers die het becijferden), maar had concreet gezien ook geen écht programma om achter te staan. Het gevolg is dat de tweede stemronde voor veel Russen neerkwam op een keuze tussen twee kwalen, of alleszins tussen twee onduidelijke en waarschijnlijk onrealistische programma’s, die aangevoerd werden door niet al te ernstige figuren.
Het verschil was natuurlijk, vanuit het standpunt van die Russen, dat ze van één kandidaat, Gennadi Zjoeganov, perfect wisten wat ze van hem, in geval van winst, te verwachten zouden hebben, terwijl voortgaan met Boris Jeltsin voor zowat iedereen een nieuwe sprong vooruit in het onbekende betekende. De ietwat theatrale steun die Jeltsin tussen de stemronden kreeg van de als derde uit de verkiezingen gekomen Aleksandr Lebed, kon al bij al zowel in zijn nadeel als in zijn voordeel uitdraaien.
En de Russen hebben nog onverwacht massaal hun keuze gemaakt : Boris Jeltsin, die in de eerste ronde 35,1 procent behaalde, wint de race met 53,7 procent van de stemmen, tegen Gennadi Zjoeganov, die hem met 32 procent bijna evenaarde, maar die nu met 40,4 procent duidelijk het onderspit delft. Daarmee hadden de Russen, ondanks of dankzij generaal Lebed, voor een onbekende toekomst gekozen, en tegen het al te bekende verleden. Iedereen was tevreden.
ONGEZOND.
Dat, dus, wat het verleden betreft. Nu de toekomst. Het minste dat men daarvan kan zeggen, is wel dat de dageraad niet zo rozig meer is. Om te beginnen voor Boris Jeltsin zelf. De president, die in het afgelopen jaar twee hartaanvallen te verduren kreeg, moest de laatste dagen van zijn campagne afhaken en was niet meer te zien, zogenaamd omdat hij ?geen stem meer had?. Geen stem inderdaad : hij was zelfs niet in staat om te gaan stemmen in het bucolische plekje waar hij dat de laatste tijd graag deed (tevoren was daar minder gelegenheid voor), en was verplicht zijn burgerplicht te vervullen in het Kremlin zelf. Wat het ook was, dat wegvallen van die stem, het was iets ernstigs. Zodat de vraag aan de orde is : wat als Boris Jeltsin zou sterven tijdens zijn ambtstermijn ? De stemmende Russen hebben zich daar weinig aan gelegen gelaten, in hoofdzaak omdat ze er bitter weinig van afwisten, dankzij de terzake zeer discrete media. Maar wie zou dan die termijn volmaken ? En hoe is de opvolging geregeld ? De vraag stellen, is ze beantwoorden.
Er is momenteel niemand in zicht, politicus, economist of intellectueel, die als duidelijke ?opvolger? van Jeltsin bestempeld zou kunnen worden. Generaal Lebed beschouwt zichzelf duidelijk als eerste op de lijst, maar daar moet men misschien eerst nog een tweede opinie over inwinnen. Natuurlijk heeft die ambitie op korte termijn om vice-president te worden, of toch ten minste vice-premier, en het zal nog te bezien staan wat Jeltsin daarmee gaat doen. Hij heeft tussen de stemrondes een soort operette-staatsgreeppoging helpen ontmantelen (maar hoe ernstig was die poging, en hoeveel ervan was opgeklopt ten bate van generaal Lebed ?), en dat kan bij Jeltsin in zijn voordeel pleiten, maar ook heeft hij openlijk verklaard dat hij zich binnen de twee jaar best als president van de Russische federatie ziet. En aangezien er tussen nu en dan geen verkiezingen voor die post gepland zijn, kan men zich afvragen hoe hij dat wil doen.
Momenteel heeft hij Jeltsin met zijn stemmen aan een gemakkelijke verkiezingsoverwinning geholpen, en met zijn nogal primitieve ?wet en orde?-ideologie kan hij misschien zijn steentje bijdragen tot het opruimen van de uit de hand lopende chaos in Rusland in de civiele maatschappij en in het leger. De vraag met Lebed is voorts niet slechts hoeveel kans zijn bonapartistische ambities maken in het Kremlin, maar ook hoe lang hij bruikbaar zal blijken.
In dat leger is er wel werk aan de winkel. De aanslepende oorlog in Tsjetsjenië die de Federatie handenvol geld kost die ze elders broodnodig heeft heeft ten overvloede geïllustreerd hoe erg dat leger er aan toe is, zowel qua uitrusting als qua opleiding, moreel en discipline. (Zelfs toen Jeltsin zijn parlement in Moskou wou laten bestormen, vond hij daar serieus opgeleide en uitgeruste troepen voor, afgezien nog van de vraag of ze zijn bevelen wel wilden opvolgen.) De oorlog in Tsjetsjenië moet stopgezet worden, als allereerste prioriteit (er is een begin mee gemaakt, en de Russische opperbevelhebber voor de oorlog is ontslagen en vervangen), en dat leger moet gereorganiseerd worden. Zodat het geloofwaardiger wordt als militair instrument, en minder gevaarlijk als bende gewapende mannen.
WERK.
Maar voor de rest van het werk moet men eerst en vooral naar Viktor Tsjernomyrdin kijken. De Russische eerste-minister is door de nieuwe president immers onmiddellijk opnieuw als eerste-minister aangesteld, en moet een regering samenstellen die het grote, vuile werk aanpakt. Dat komt hier op neer, dat de draad van de hervormingen, economische en maatschappelijke, weer opgenomen moet worden. De tijd van de ingrijpende, revolutionaire hervormingen à la Igor Gaidar lijkt al een tijdje voorbij te zijn, maar feitelijk zit Jeltsin daardoor met zoiets als een half afgebouwd bouwwerk : hij kan niet echt terug, hij kan alleen maar vooruit. Maar eigenlijk is hij stilgevallen omdat hij niet verder vooruit durfde. Nu al heeft men het over miljoenen Russen die al een half jaar geen loon meer gezien hebben, en die stilaan kwaad aan het worden zijn. En in plaats van zijn campagnebeloften te houden, zal de president lees, zijn eerste-minister wellicht verplicht zijn nog méér besparingen te doen. Zodat het volk het nog erger te verduren zal krijgen, en de georganiseerde misdaad nog méér haar rijkdom zal kunnen uitstallen (tenzij Lebed woord houdt en de maffia aanpakt wat, gezien de invloed van de sector, gevaarlijk en onwaarschijnlijk lijkt).
Op die weg en op het verdere pad van de hervormingen, zoals in de landbouw, het grondbezit, de privatisering, de belastingen, de oude industriële monopolies en wat dies meer zij zal Jeltsin een oude tegenstander tegenkomen : de Doema, de opvolger van het parlement dat hij heeft laten wegschieten, en die consequent de strijd tegen de hervormingen heeft aangebonden. Omdat ze grote blokken van communisten en radicale nationalisten herbergt, wordt die vergadering wel afgedaan als een ?zwartrood blok?, maar aangezien ze verkozen is volgens Jeltsins eigen systeem, moet hij er een minimum aan respect voor tonen. Misschien komt het dit keer dus niet tot een militair treffen tussen de twee ?machten? in Moskou, maar het lijkt wel denkbaar dat Jeltsin, drijvend op zijn toch aanzienlijke succes in de presidentsverkiezingen, als het hem nog een beetje meezit nieuwe Doema-verkiezingen uitschrijft.
Maar dit alles veronderstelt een Boris Jeltsin die blijft functioneren en niet, op de manier van Leonid Brezjnev of Konstantin Tsjernenko, voortgeduwd wordt door anderen die in zijn plaats functioneren. Dat is niet evident want, zoals een waarnemer schreef, we zijn in feite de ?post-Jeltsin-era? ingetreden. De aandacht zal in het vervolg veel minder gaan naar wat hij doet of wat hij niét doet , dan naar wie zich waar aan het opstellen is om zijn opvolging in de wacht te slepen. Voor de Russen, die met hun keuze vorige week bewezen hebben dat ook zij een politiek geheugen hebben, is dat een bij uitstek onrechtvaardige situatie.
Sus van Elzen
Jeltsin contra Zjoeganov : de Russen kozen voor de minste van twee kwalen.
