In de derivatenafdeling van het beurshuis Petercam gaapt een gat van vele tientallen miljoenen. Dat zegt helaas meer over de manier waarop afgeleide financiële producten worden gebruikt en gecontroleerd dan over het risico dat ze meedragen.
Of het om fraude gaat, dan wel om verkeerde keuzes bij NIB Petercam Derivates, was vorige week nog niet helemaal duidelijk, maar het beurshuis heeft intussen wel toegegeven dat er bij zijn derivatenafdeling zware verliezen zijn geleden, die volgens contract voor maximaal 25 miljoen euro op Petercam verhaald kunnen worden. Toen het nieuws over het gat in de kas aan het licht kwam, had de halve dochter van het beurshuis al een medewerker ontslagen en een manager op non-actief gezet. En ze werkte voluit aan de herstructurering – lees: het schrappen – van de joint venture met NIB Capital Bank in Nederland, dat in dit dossier wellicht de zwaarste klappen te verwerken zal krijgen.
Het zou makkelijk zijn om in deze zaak te schieten op de snel groeiende handel in derivaten, dat allegaartje van complexe en moeilijk te doorgronden financiële instrumenten. Derivaten staan al langer dan vandaag aan zware kritiek bloot. Warren Buffett, de flamboyante topman van het Amerikaanse investeringsfonds Berkshire Hathaway, noemde ze ooit ’tikkende tijdbommen en financiële massavernietigingswapens’. Maar hij overdrijft: futures of forwards (verbintenissen om bepaalde producten op een ander tijdstip tegen een vooraf vastgestelde prijs te kopen), opties (de rechten om later te kopen) of swaps (een techniek om bijvoorbeeld de factuur in een andere munt te betalen) zijn niet de boksballen, maar juist de stootkussens van de economie.
Sinds de Japanse rijsthandelaren ze begonnen te gebruiken in de zeventiende eeuw, zijn afgeleide financiële producten meer dan ooit werktuigen voor risicobeheer geworden. Derivaten kunnen de effecten van stijgende olieprijzen op de balans van luchtvaartmaatschappijen minimaliseren, de financiële gevolgen van sputterende sneeuwval in skistations beperken, of ze kunnen, in het geval van swaps, de contractanten behoeden voor, bijvoorbeeld, zware muntschommelingen of rentedalingen. In elk geval hebben ze de voorbije crisisjaren onmiskenbaar enkele banken uit het faillissement gehouden.
Soms loopt het evenwel mis: in Italië verdoezelden swaps een flink stuk van de staatsschuld, bij Berkshire en Petercam onttrokken ze handig zwarte gaten aan het gezicht. Dergelijke ontsporingen hebben complexe financiële instrumenten tot het belangrijkste zorgenkind van westerse bankiers gepromoveerd, concludeerde het Centre for the Study of Financial Innovation, een economische denktank in Londen, uit een recente enquête. Jammer genoeg is dat vooral hun eigen schuld. Er is niets mis met de afgeleide producten, wel met de controle erop. De vergeetputten kunnen perfect weer veiligheidssloten worden, als de internationale boekhoudnormen streng toezien op bedrijven die derivaten niet gebruiken om zich tegen risico’s in te dekken, maar om roulette te spelen.
Frank Demets
Er is niets mis met de afgeleide producten, wel met de controle erop.
