Met geld van Bill Gates begon historicus David Christian zijn Big History Project. Met breed uitwaaierende, ‘alles omvattende’ lessen geschiedenis wil hij middelbareschoolstudenten de weg wijzen naar de zin van hun bestaan. ‘Hiermee kunnen we het creationisme en het obscurantisme stoppen.’
Op 27 juni 2008 trok Bill Gates, toen 52, de deur van zijn kantoor bij Microsoft achter zich dicht. Samen met zijn vrouw Melinda ging de rijkste man ter wereld zich fulltime bezighouden met liefdadigheid. De Bill & Melinda Gates Foundation zou van dan af miljoenen uitdelen aan gezondheids-, opvoedings- en ontwikkelingsprojecten. Bill trok na zijn ‘prepensioen’ ook ten strijde tegen een opkomend buikje. Een paar dagen per week trainde hij zich in het zweet in de fitnesszaal op zijn landgoed aan Lake Washington, Seattle. Op de loopband keek hij naar dvd’s van The Great Courses, een reeks waarin gerenommeerde professoren cursussen geven over hun vakgebied.
Een van die Great Courses-professoren was de historicus David Christian. Gates raakte in de ban van zijn geanimeerde uiteenzettingen. Met veel armgezwaai nam de professor Russische geschiedenis zijn kijkers mee op een reis doorheen de menselijke geschiedenis. Christians dvd-reeks heette Big history, en die titel leek juist gekozen, want hij had het niet over één welbepaald aspect van de geschiedenis, maar begon 13,8 miljard jaar geleden bij het allereerste begin, met de big bang. Vervolgens schetste hij het ontstaan van het heelal en van de planeet aarde, beschreef hoe het ontluikende leven evolueerde tot de diersoort mens, en vertelde in geuren en kleuren hoe de mensheid is geworden tot wat ze nu is.
Geschiedenis is voor David Christian veel meer dan de opsomming van data van belangrijke veldslagen. Zo waaierde zijn lezing over de big bang uit in een geschiedenis van de kosmologie. Hij startte zijn verhaal bij het geocentrisme uit de oudheid en de middeleeuwen, toen de aarde beschouwd werd als centrum van het universum, en kwam via revolutionaire geleerden als Copernicus en Galilei tot de theorie van het uitdijende heelal. Als hij het over de vorming van de sterren had, legde hij meteen ook een link met Albert Einstein en met de waterstofbom. In zijn les over de evolutie van het leven maakte hij een zijsprongetje naar leven en werk van de legendarische primatenonderzoeksters Jane Goodall en Dian Fossey. Christian noemde zich een volgeling van de Franse Annales-school, naar het gelijknamige tijdschrift dat in 1929 door de historici Lucien Febvre en Marc Bloch werd opgericht. Febvre en Bloch meenden dat hun collega’s oogkleppen droegen omdat ze alleen geïnteresseerd waren in de avonturen van de elite en van de veroveraars. Zij wilden ook de vergeten en verborgen geschiedenis van de gewone mens voor het voetlicht brengen. Febvre en Bloch verweten hun collega-historici ook navelstaarderij. Alleen door over het muurtje naar andere wetenschappelijke disciplines te kijken, konden volgens hen verbanden ontdekt worden en nieuwe inzichten ontstaan.
‘Dit moet iedereen zien’
Bill Gates beleefde de tijd van zijn leven toen hij hardlopend naar Big history keek. De vanzelfsprekende manier waarop professor Christian in 48 sessies van telkens een half uur complexe concepten met elkaar verbond, blies Gates bijna van zijn sokken. ‘De dvd’s waren zo verhelderend’, vertelde hij aan The New York Times Magazine. ‘Ik dacht meteen: dit moet iedereen zien.’ Zijn honger naar levendige kennis had Gates midden jaren zeventig van Harvard University weggejaagd. Naar eigen zeggen knapte hij af op de verouderde technologische infrastructuur van de universiteit en op het gebrek aan interactiviteit tussen docenten en studenten. Als student snakte hij ernaar om zelf voluit met technologie te experimenteren. ‘Ik wou ontdekken hoe de digitale wereld werkte.’
Tegen 2008 had de Bill & Melinda Gates Foundation al miljoenen geschonken aan allerlei onderwijsprojecten, waarvan de meeste aangesloten waren bij het officiële overheidsbeleid. Maar een project dat ook de verbeelding van de studenten prikkelde, zat er niet bij. Toen Gates Big history helemaal uitgekeken had, belde hij een assistent: ‘Kun je een ontmoeting met David Christian voor me regelen?’
‘Ik ontmoette Bill Gates in een hotel’, herinnert David Christian zich. ‘Hij was vooral onder de indruk van de manier waarop ik er in mijn dvd-reeks in slaagde alles met elkaar te verbinden. Hij vond mijn concept van big history geknipt voor de middelbare school. Hij stelde voor om online een gratis cursus te bouwen die vrij toegankelijk moest zijn voor leerlingen en leerkrachten. En dat zou hij financieren. Twee jaar later begonnen we bighistoryproject.com uit te bouwen. Vandaag is de site volledig af. Ze wordt door honderden scholen gebruikt. Bighistoryproject.com is een compleet interactief handboek voor het vak big history in de middelbare school. Iedereen die zich registreert, mag het materiaal gratis gebruiken. Aan de hand van de website kan elke leerkracht een cursus big history op zijn school beginnen te geven.’
Sinds de start van de Bill & Melinda Gates Foundation in 2000 schonk Gates wereldwijd meer dan 30 miljard dollar aan ontwikkelingsorganisaties. Daarvan vloeide een half miljard naar opvoedkundige projecten. Voor het Big HistoryProject legde hij 10 miljoen dollar op tafel. ‘Bill Gates beschouwt ons project als iets heel persoonlijks’, zegt Christian. ‘Hij liet me weten dat hij heel tevreden is over onze scaling up – hij gebruikt graag ondernemersjargon. Drie jaar geleden boden vijf scholen in de VS en twee in Australië het vak big history aan. Nu zijn dat er al meer dan driehonderd Amerikaanse en honderd Australische. Op wereldschaal stelt dat misschien niet zo veel voor, maar het laat wel zien dat het project groeit als kool.’
En die term? David Christian staat officieel te boek als de uitvinder van het begrip big history. ‘Ik gebruikte het als eerste in een artikel in 1991’, vertelt hij. ‘Op dat moment waren er wel al heel wat collega-historici aan het experimenteren met verschillende varianten op hetzelfde thema. Het vak big history doceren, is niet meer of niet minder dan de geschiedenis van het universum onderwijzen. Het ultieme doel is: de menselijke geschiedenis binnen een groter kader plaatsen. Het is meteen ook een fantastische manier om aan studenten te wijzen op de verbanden tussen verschillende wetenschappen.’
Zin zoeken
Big history is voor Christian veel meer dan louter kennis overbrengen. Met het vak wil hij bij jongeren ook een leegte opvullen, want volgens hem is hun hunkering naar zin nog nooit zo groot geweest. ‘In het verleden hadden alle samenlevingen hun eigen scheppingsverhaal. Zo leerden Europese studenten driehonderd jaar geleden het christelijke genesisverhaal. Die mythische verhalen werkten verbindend, en gaven meteen ook zin aan het leven op aarde. In onze moderne wereld zijn we dat kwijtgeraakt. Nu geven we onze leerlingen verhakkelde brokken informatie en laten we hen nooit de eenheid zien die er in al onze wetenschappelijke kennis zit. Ik maak me daar grote zorgen over, want aan onze scholen en universiteiten studeren op dit moment studenten af met een gefragmenteerde visie op de werkelijkheid. Daardoor is het voor hen moeilijk om complexe bedreigingen zoals de klimaatverandering te begrijpen.’
Volgens Christian zit het obscurantisme bij jongeren in de lift omdat het onderwijs te veel in hokjes denkt. ‘Veel jonge mensen snakken naar een samenhangend verhaal over het ontstaan van het heelal en van het leven. Op school krijgen ze dat niet te horen. Chemie is strikt gescheiden van aardrijkskunde, wat dan weer apart staat van geschiedenis, waardoor alles versnipperd is. Dat is een ramp, want jonge mensen zijn net op zoek naar een algemeen, zinvol verhaal. Als de school hen dat niet geeft, zullen ze het wel in een of andere kerk vinden. Dat is ook dé reden waarom het creationisme in de Verenigde Staten bij jongeren zo sterk aan populariteit wint. We kunnen die evolutie alleen een halt toeroepen door op een coherente manier wetenschap te onderwijzen. We moeten scholieren een zinvol en goed onderbouwd groter verhaal aanbieden over de wereld waarin ze leven. Big history helpt studenten de werkelijkheid beter te begrijpen, en helpt hen ook makkelijker verbanden te leggen tussen conventionele cursussen. Door big history bekijken ze die oude vakken met andere ogen. Big history is er geen bedreiging voor, maar zorgt voor een alles verbindend weefsel.’
Maar dreigen de details dan niet verloren te gaan door te focussen op dat grote geheel? ‘Elke vorm van kennis heeft nood aan zowel het geheel als aan het detail’, doceert Christian. ‘Wie zijn eigen land wil leren kennen, moet niet alleen naar zijn eigen straat kijken, maar ook naar plattegronden van de gemeente waarin hij leeft, van de provincie, de regio en vervolgens het hele land. Naast een grote kaart heb je ook detailkaarten nodig. Daarom zal het vak big history nooit in de plaats komen van “traditionele” vormen van onderwijs. Het is er wel een onmisbare aanvulling op.’
Christian is zelf een brok geschiedenis. ‘Ik ben geboren in New York. Mijn moeder was een Amerikaanse die werd geboren in Peking, en mijn vader had de Engelse nationaliteit’, legt hij uit. ‘Ik groeide op in Nigeria en werd daar naar Engelse scholen gestuurd, waardoor ik met een Britse tongval spreek. Ik ontmoette mijn vrouw in Canada, zij is van Servisch-Amerikaanse komaf. Ik woon nu in Australië en heb drie paspoorten. Als mensen me naar mijn nationaliteit vragen, weet ik nooit wat ik moet antwoorden. Ik hou niet van nationalisme; mijn kleurrijke achtergrond helpt me globaal te denken.’
Proefland Nederland
Big history moet wereldwijd big worden. En dat zal wat kosten. David Christian: ‘Bill Gates heeft ons de centen gegeven om te kunnen opstarten, maar we kunnen niet op hem blijven steunen. We zijn van plan om nu land per land op zoek te gaan naar plaatselijke financiers.’
Het enige land in Europa waar een paar middelbare scholen het vak big history aanbieden, is Nederland. ‘Van daaruit palmen we langzaam maar zeker de rest van het oude continent in’, voorspelt Christian. Hij wordt daarbij geholpen door Esther Quaedackers, docent big history aan de universiteit van Amsterdam. ‘Het vak big history wordt bij ons al twintig jaar op academisch niveau gedoceerd’, zegt ze. ‘Onze cursussen zijn bij studenten zeer populair. We werken nu samen met het team van bighistoryproject.com aan de introductie van big history op de middelbare scholen. In 2012 startte het Roland Holst College in Hilversum als eerste middelbare school in Europa met het vak. De cursus wordt er onderwezen door twee leraars: een met een natuurwetenschappelijke achtergrond en een met een geschiedenisachtergrond. Ze hebben de oorspronkelijke cursus van David Christian zo aangepast dat hij perfect past in een Nederlandse klas. Vandaag bieden ongeveer 25 Nederlandse middelbare scholen big history aan hun leerlingen aan en er zullen er nog volgen. Aan de vele mails die we krijgen, merken we dat de belangstelling bij leerkrachten groot is.’
Steun van het Nederlandse ministerie van Onderwijs is er nog niet. Quaedackers: ‘Big history is nog altijd een grassroots-initiatief: het groeit aan de basis en de overheid is er nog niet bij betrokken. We zijn wel van plan om later dit jaar te overleggen met het ministerie van Onderwijs.’ Contacten met Belgische universiteiten of scholen zijn er nog niet. ‘Voorlopig is Nederland in Europa de enige pionier.’
Pedagoog Raf Feys, hoofdredacteur van het vakblad Onderwijskrant, vindt big history een interessante aanvulling op het klassieke geschiedenisonderwijs. ‘Maar het kan dat nooit vervangen. Over hoe waardevol deze cursus is, durf ik nog geen oordeel te vellen. Veel hangt af van hoe het inhoudelijk uitgewerkt zal worden. Oké, op het internet vind je vooral enthousiaste reacties op het BigHistory Project van Gates en Christian, al weerklinkt er af en toe ook een kritische noot.’
Een van die kritische stemmen is de Britse geschiedenisleerkracht Katherine Edwards. Onlangs uitte ze haar bezorgdheid in een opiniestuk in de Britse krant The Guardian. Veel vernieuwends vindt Edwards niet in Christians lessenreeks, en ze is bang dat de Britse scholen de Amerikaanse klakkeloos zullen volgen. ‘Een door niemand verkozen miljardair zonder enige historische achtergrond kan op een ochtend op zijn loopband plots beslissen om de opvoeding van duizenden kinderen te verstoren’, aldus Edwards. ‘Dat is alarmerend.’
DOOR JAN STEVENS
‘Bighistoryproject.com is een compleet interactief handboek voor het vak big history in de middelbare school. Gratis.’
300 Amerikaanse en 100 Australische scholen gebruiken Christians geschiedenis-lessen al.
