Rik Van Cauwelaert
Rik Van Cauwelaert Rik Van Cauwelaert is directeur van Knack.

Een amalgaam van liberalen, extreem-rechts en Spirit – de kartelpartner van SP.A – vormde in de Kamercommissie een wisselmeerderheid voor de organisatie van een niet-bindende volksraadpleging over de Europese grondwet. Er ging meteen een korte, angstige rilling door de Wetstraat. In een referendum, al dan niet bindend, is in de Belgische grondwet niet voorzien. Bovendien bewaart het land een erg pijnlijke herinnering aan de voorlopig laatste volksraadpleging in ons land, die over de mogelijke terugkeer van Leopold III op de troon.

Of het referendum er inderdaad komt, moet nog blijken. Het laat zich raden dat er de komende dagen vanuit de regering flink zal worden geijverd om de volksraadpleging te vermijden. Want de regering heeft de Europese grondwet al goedgekeurd. Een afwijzing door de Belgische bevolking – en dat scenario is reëel – zou bijzonder gênant zijn. Een werkgroep zal nu de technische haalbaarheid van de organisatie van zo een volksraadpleging onderzoeken. En zoals ze in de Wetstraat weten: geen probater middel om een storend initiatief in stilte te kelderen dan een werkgroep.

Het politieke establishment heeft het niet zo begrepen op het referendum als bestuurstechniek. Vooral bij ons, want de vorige poging – in volle koningskwestie – werd het land bijna fataal. Daarom werden de voorbije dagen alle kanonnen buiten gerold om de meerderheid achter het referendum uit het water te schieten.

Het is, vinden de tegenstanders, niet alleen gevaarlijk om met een referendum uit te pakken in een verdeeld en gecompliceerd land als het onze, het is bovendien ongrondwettelijk. Het zou ook een karikatuur van de democratie opleveren, want het leidt tot simplismen.

Er wordt ook altijd bij gezegd dat de parlementsleden precies worden gekozen om de grote en moeilijke beslissingen te nemen. Een referendum zou, zo luidt het, door de mediahysterie die daarmee gepaard zal gaan, geen ruimte meer laten voor een zorgvuldig, afgewogen debat.

Hoewel, dat laatste valt wel mee. In Zwitserland, ook een land dat is samengesteld uit verschillende taalgemeenschappen, werkt dat systeem al eeuwen. Volgens een van hun grondwetspecialisten gaan Zwitsers per jaar vaker naar de stembus dan anderen in hun hele leven.

Uitgerekend het proces van de Europese integratie heeft de idee van directe democratie en dus de herinvoering van het referendum bevorderd. De Denen, de Fransen, de Britten en de Ieren hebben op een aantal cruciale momenten de mening gevraagd van de bevolking. Terecht ook, want de verregaande overdracht van bevoegdheden aan Europa is een diepgaande wijziging van het contract met de burgers van het land.

Bij ons echter heeft de wetgever in artikel 34 van de grondwet voorzien dat bepaalde machten door een verdrag of door een wet kunnen worden opgedragen aan volkenrechtelijke instellingen, zoals in het geval van de NAVO of de Europese Unie.

Het federale parlement is daarmee perfect bevoegd en uitgerust om de nieuwe Europese grondwet te steunen of te verwerpen. Het valt alleen te betreuren dat de parlementsleden nooit een grondig debat hebben gevoerd over die Europese grondwet.

Toch is het moment voor een referendum over de Europese grondwet nogal ongelukkig gekozen. Want intussen dreigt ook de politieke gedachtewisseling, zeker in Vlaanderen, te worden verstoord en verziekt door campagnes tegen de toetreding van Turkije tot de Unie.

Op hun jongste congres al joegen de Vlaams Belang-kopstukken hun aanhang enthousiast uit de stoelen met de kreet: ‘Europa voor de Europeanen.’ Terwijl de Turkse kwestie helemaal niet aan de orde is in een debat over de Europese grondwet.

Nu is die oppositie van het Vlaams Belang tegen de toetreding van de Turken tot de Unie toch verwonderlijk. In het verleden heeft het VB, zeker in Brussel, meermaals toenadering gezocht tot de Grijze Wolven, een extreem-rechtse Turkse groepering. Bovendien kan niemand zich herinneren dat Philippe Dewinter en zijn medestanders ooit protesteerden omdat Turkse soldaten tijdens de Koude Oorlog de wacht liepen op de Atlantische muren van Europa.

Rik Van Cauwelaert

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content