Aanvankelijk werd hij verketterd door de elektronica- en filmindustrie, maar nu is de digitale videodisk of dvd bezig aan een wereldwijde veroveringstocht. De woelige geschiedenis van Hollywoods nieuwste troetelkind.
Sneeuwwitje gedateerd? Vergeet het maar. Sinds de release in 1937 van Sneeuwwitje en de zeven dwergen heeft Disney al 50 miljard frank (1,23 miljard euro) aan het sprookje verdiend. De film werd acht keer in roulatie gebracht en er zijn zowat 800 miljoen videotapes van verkocht. En nu, op haar 64ste, plant Sneeuwwitje een zoveelste comeback : op 9 oktober brengt Disney haar verhaal uit op dvd. Op de hoofdzetel van Disney hopen ze heimelijk dat het succes van de Sneeuwwitje-dvd flops als Pearl Harbor zal doen vergeten. Twee jaar heeft het geduurd om de dvd-versie van het oude sprookje te maken. En het resultaat mag er zijn: 15 uur digitaal verpakt entertainment in vier verschillende talen, een ‘making of-documentaire’, een interactief Dopey-spel, de soundtrack van Barbra Streisand, een virtuele rondrit in het kasteel van de boze koningin en de originele tekst van de gebroeders Grimm, allemaal geperst op één dubbelzijdig zilveren schijfje. Volgens de makers wordt het een voorlopig hoogtepunt in de nog prille geschiedenis van de dvd-video.
Geen enkel elektronisch apparaat heeft zo snel de Amerikaanse huiskamers veroverd als de dvd-video. Vorig jaar alleen al spendeerden Amerikaanse consumenten meer dan 190 miljard frank (4,70 miljard euro) aan dvd’s. Niet alleen klassiekers als The Lion King en Tarzan – waarvan de oude videotapes aan vervanging toe waren – pieken. Ook nieuwe titels als Gladiator en Crouching Tiger, Hidden Dragon doen de kassa’s rinkelen. Toch is het succes van het medium niet verwonderlijk: dvd’s zijn makkelijk reproduceerbaar en daardoor behoorlijk winstgevend. ‘Hollywood verdient zowat 450 tot 580 frank (11,1 tot 14,3 euro) op elke kopie’, vertelt John Antioco, baas van de Amerikaanse filmdistributeur Blockbuster. Vorig jaar zorgde de enorme vraag naar dvd’s ervoor dat Hollywood voor het eerst sinds lang weer eens grote winsten maakt. Hoewel zijn films vorig jaar in de bioscoop en op video minder opbrachten, steeg de omzet van Hollywood met 150 miljard frank (3,71 miljard euro) tot bijna 1350 miljard frank (33,4 miljard euro). De dvd nam 60 procent van die stijging voor zijn rekening.
VEELZIJDIG SCHIJFJE
Een dvd maakt gebruik van dezelfde optische opslagtechnologie als zijn audio-broertje, de cd. Toch kan het nieuwe medium 14 keer meer opslaan. Ruimte genoeg dus voor een volledige bioscoopfilm, tracks in verschillende talen en ‘bonusmateriaal’ zoals extra scènes en biografietjes van acteurs. Bovendien heeft een digitale videodisk een merkelijk scherper beeld en beter geluid dan videotapes. Geluid, tekst, muziek: alles wordt digitaal opgeslagen op miljarden microscopisch kleine kuiltjes in plastic, die gelezen worden door een laserstraal. Dvd staat eigenlijk voor ‘digital versatile disc’ (veelzijdig dus). Ook andere media gebruiken tegenwoordig dvd’s: zo hebben Sony’s PlayStation 2 en de op stapel staande Xbox van Microsoft dvd-drives, net zoals bijna elk pc-merk. Maar de succesvolste dvd-variant is en blijft toch de dvd-video.
De impact van het nieuwe medium is enorm. Eigenzinnige filmregisseurs laten tegenwoordig clausules in hun contract opnemen die stipuleren dat de originele director’s cut op de dvd moet komen. Zo kunnen ze tonen wat die grote, stoute filmstudio’s allemaal weggeknipt hebben. En ze gebruiken de dvd ook om acteurs te sussen die een scène zien sneuvelen. Het komt wel op de dvd, krijgen die dan te horen. In tegenstelling tot de klassieke koopvideo is de dvd-video vaak een totaal nieuw product. Tijdens het draaien van Tim Burtons Planet of the Apes bijvoorbeeld, had Fox een aparte crew op de set laten aanrukken om materiaal voor de dvd-video op te nemen. En voor de dvd van Eddie Murphy’s Nutty Professor II: The Klumps, maakte de regisseur een volledig nieuw gemonteerde, ongecensureerde versie.
Ironisch genoeg leek de dvd in 1997 – het jaar waarin het kleinood voor het eerst op de markt kwam – een doodgeboren kindje. Niemand had nog een cent over voor het nieuwe medium toen het werd verketterd door Hollywood en de elektronicagiganten. Alleen Warren Lieberfarb zag iets in de dvd. De 57-jarige Lieberfarb is niet meteen een techneut, maar als directeur van Warner Home Video (tegenwoordig een onderdeel van de mediagroep Time Warner) had hij zijn strepen ruimschoots verdiend. Medewerkers omschreven hem als ‘een vrijbuiter’, iemand die zijn ideeën altijd wou doordrukken, desnoods tegen alles en iedereen in. In tegenstelling tot de pioniers van de videofilm, die jarenlang bakkeleiden over Betamax en VHS-formaten, kreeg Lieberfarb de industrie zo ver om zich achter één dvd-standaard te scharen. En daarmee was de basis voor het grote succes van de dvd gelegd.
Lieberfarb mag dan al de ‘peetvader van de dvd’ genoemd worden, films op digitale schijfjes zetten, was eigenlijk zijn idee niet. In de jaren zeventig waren er al een aantal experimenten geweest. Een poging van IBM en MCA (nu Vivendi-Universal), die een dure laserdisk van elpeeformaat produceerden, draaide op niets uit. Ook een tweede poging van Pionier mislukte. Midden de jaren ’80 concipieerde Lieberfarb een kleinere, meer consumentvriendelijke digitale disk op cd-formaat. Hij geloofde dat de filmdisk een antwoord kon bieden op de bedreiging die de digitale televisie – met zijn groot aanbod aan kanalen en beter beeld – vormde voor de video. In de late jaren ’80 werkte Warner Bros aan de technologie van de digitale disk met Philips, de Nederlandse elektronica-gigant die met Sony de technologie voor audio-cd’s in handen had. Zonder succes evenwel.
TAZMANIAANSE DUIVEL
Beginjaren ’90 hengelde Lieberfarb naar een nieuwe investeerder-partner. Die vond hij in Kohji Hase van de Toshiba Corp, die op dat moment onderzoek deed naar opneembare optische disks. ‘Iedereen was ervan overtuigd dat het verbond niks voorstelde’, vertelt Gerald Levin, toentertijd baas van Time Warner. Onderzoeksteams onder leiding van Lieberfarb en Toshiba verfijnden het project en gaven het de codenaam ‘TAZ’, naar het Tazmaniaanse duivelse cartoonfiguurtje van Warner Bros. In 1994 kwamen ze op de proppen met een gebruiksklaar prototype.
En toen brak er oorlog uit in elektronicaland. Sony and Philips kwamen op de markt met een concurrent voor de dvd. De Toshiba-Warnerpartners probeerden Sony en Philips nog te overhalen, maar tevergeefs. Aan de basis van het conflict lag een royalty-kwestie. Sony en Philips controleerden de technologie achter de cd – een essentiële component van de dvd – en kregen daarvoor heel wat royalty’s (zo’n 31 miljard frank (780 miljoen euro) alleen al voor Sony). Het lag dan ook voor de hand dat Sony en Philips de dvd een cd wilden noemen om zo aanspraak te kunnen blijven maken op de royalty-inkomsten.
Ondertussen had ook de computerindustrie interesse gekregen voor de dvd. Vooral IBM wou het onderzoek naar de optische disk integreren in zijn plannen om zakcomputers uit te brengen. Lieberfarb vond zo een nieuwe bondgenoot in IBM-baas Dan Sullivan. De twee waren ervan overtuigd dat er een grote markt was voor een disk die zowel films als computergegevens kon opslaan. De grote vraag zou de productiekosten snel doen dalen. ‘Warren kreeg de prijs van dvd-spelers snel naar beneden’, zegt Sullivan. En de deal met IBM had nog een ander voordeel: het elektronicabedrijf had goede contacten met Japanse giganten en Philips en kon zo een compromis uit de brand slepen.
In de winterdagen van ’95 sloegen de twee kampen de handen in elkaar en begonnen hun beider technologieën te combineren. ‘Lieberfarb werkte heel doeltreffend en efficiënt. Zijn geestdrift zette zich ook over op anderen’, zegt Sullivan. Bij zijn eigen studio, Warner, vielen Lieberfarbs pogingen echter niet in goede aarde. Warner maakte toentertijd vooral cd’s en dat leverde heel wat geld op. Lieberfarb had technische hulp en vooral geld nodig om de productie van de dvd draaiende te houden. Maar dat zag Warner niet echt zitten. ‘Het management van Warner Bros vertrouwde Warren gewoon niet,’ zegt Levin, ‘eigenlijk begrepen ze er niets van.’ Gerald Levin van AOL Time Warner (dat Warner overkoepelt) keurde Lieberfarbs onderzoeksbudget wél goed en gaf Warner de raad om Lieberfarb te helpen.
Maar de rest van Hollywood was niet direct gewonnen voor de dvd. Disney, Fox en Paramount, allemaal weigerden ze om hun films op dvd te zetten. En die was zonder hen ten dode opgeschreven. Vooral de piraterij baarde de studio’s zorgen. Zonder beveiliging zouden dvd’s vervalsers voorzien van perfecte digitale kopieën van films – zowat de natte droom van elke valsemunter. ‘Lieberfarb was bereid de filmindustrie hetzelfde lot te laten ondergaan als dat van de muziekbusiness met Napster (een technologie die muziekliefhebbers in staat stelde om hun favoriete muziek te kopiëren van andere gebruikers van het net)’, zegt Bill Mechanic, een voormalig topman van Disney en Fox. De meeste filmstudio’s waren ook amper te overtuigen van de meerwaarde van de dvd. Ze dachten dat de consument tevreden was met zijn oude vertrouwde videocassette.
De studio’s waren nog om een andere reden achterdochtig. ‘Het was een technologie die door anderen was uitgevonden, en dus lagen ook de patenten bij derden’, zegt een voormalig werknemer van Disney. Warner Bros had verschillende patenten voor dvd-technologie gekregen en andere studio’s waren niet erg happig om geld te betalen voor elke disk die gedrukt werd.
KIJKER WORDT ACTEUR
Maar Lieberfarb gaf niet op. Warner maakte een watermerk (dat evenwel niet helemaal veilig was). En moedermaatschappij Time Warner deed concessies om andere maatschappijen te overhalen de dvd op de markt te brengen. Zo sloot ze een akkoord met filmbons Rupert Murdoch. Zijn Fox News Channel werd uitgezonden via het kabelsysteem van Time Warner in de Verenigde Staten, nadat Murdoch akkoord was gegaan om Fox’ films uit te geven op dvd. Time Warner gaf ook toe aan de eisen van filmdistributeur en huurvideogigant Blockbuster. Time Warner zou een hoeveelheid video’s van Warner Bros distribueren voor een voordelige prijs. In ruil stond Blockbuster Paramount Studio’s toe om films uit te brengen op dvd. Dat, gekoppeld aan Lieberfarbs vastberadenheid en onderhandelingstalent, bereidde de weg voor andere studio’s om ook dvd’s uit te brengen.
Zoals bij elke nieuwe technologie wordt ook bij de dvd flink geruzied over de rechten. Hollywood levert een bittere strijd over de te volgen prijsstrategie van de dvd. In de videobusiness hanteren de filmstudio’s een eigen prijssysteem. De eerste maanden, wanneer een videofilm alleen in de videotheek te huur is, bedraagt de aankoopprijs rond de 3000 frank (74,3 euro). Pas daarna, wanneer een film het in de videotheken niet meer zo goed doet, komt hij voor een 900 frank (22,3 euro) op de markt. Warner Bros wil die strategie veranderen en probeert dvd’s meteen tegen die ‘doorverkoopprijs’ op de markt te brengen. Door die strategie ligt moedermaatschappij Time Warner nu op ramkoers met Viacom’s Blockbuster. Blockbuster tracht immers zelf zijn detailhandel op te krikken door de populaire dvd er een grotere plaats in te geven. En terwijl de video-industrie klaagt dat dvd’s te laag geprijsd zijn, onderzoekt Europa’s commissaris voor het Concurrentiebeleid Mario Monti of Hollywood de prijs van dvd’s niet systematisch te hoog houdt.
Het wantrouwen tegenover de dvd is vandaag in elk geval allang verdwenen. Om nog meer munt uit zijn nieuwste troetelkind te slaan, probeert Hollywood de dvd steeds gesofisticeerder en interactiever te maken. In plaats van de gebruikelijke geschrapte scènes, regisseurscommentaar en filmtrailers die de meeste dvd’s vullen, krijgt de dvd van Shrek bijvoorbeeld – de meest winstgevende film in Amerika dit jaar – niet alleen een nieuw einde, maar brengt hij ook het eerste deel van de ‘Revoice Studio’ uit. Dat is een soort van karaokeprogramma waarin consumenten hun stemmen kunnen laten lijken op die van Mike Myers en Cameron Diaz. ‘De kijker wordt acteur’, roepen de marketingmensen van Dreamworks die Shrek moeten promoten. Wedden dat we binnenkort ook Sneeuwwitje kunnen spelen?
Copyright Knack/Newsweek. Bewerking: Stijn Tormans
