De campagne voor de Amerikaanse presidentsverkiezingen draait allang op volle toeren. Volgende week dinsdag krijgen ook de kiezers tijdens de ‘primary’ in New Hampshire het woord.

Na de opwarming in Iowa wordt op 1 februari in New Hampshire het officiële startschot gegeven voor de race naar het Witte Huis. Bij de Democraten neemt ex-basketbalspeler Bill Bradley het op tegen vice-president Al Gore. Aan Republikeinse zijde is Vietnamveteraan John McCain de belangrijkste uitdager van George Bush jr., zoon van de voormalige president George Bush sr. De peilingen voorspellen in beide kampen een nek-aan-nekrace. Een gesprek over Campaign 2000 met de Nederlandse historicus en journalist Willem Post, die net een boek uit heeft over de Amerikaanse verkiezingen.

Waarom zijn de voorverkiezingen in het dunbevolkte New Hampshire zo belangrijk? Erg veel stemmen vallen er niet te halen.

Willem Post: De kiezers in New Hampshire hebben de naam heel onafhankelijk te zijn. Het percentage politiek daklozen is er redelijk groot. De uitslag van de voorverkiezingen hier zegt daarom heel wat over het politieke talent en de wervingskracht van de kandidaten.

Als je bij deze eerste voorverkiezing goed scoort, krijg je bovendien een big momentum, zoals ze dat noemen: dan komt er vaart in je campagne. Als de uitdagers John McCain en Bill Bradley het hier goed doen, dan wordt het volle licht van de schijnwerpers op hen gericht. Het kan hen tien tot vijftien procent winst in de opiniepeilingen opleveren.

Wat als de twee uitdagers hier niet goed scoren? Is het dan afgelopen voor hen?

Post: Als ze in New Hampshire geen overwinning behalen, wordt het voor beiden een erg moeilijke zaak. Want landelijk hebben de establishment-kandidaten Bush en Gore een grote voorsprong. Dat is ook de reden waarom sommige kandidaten al meer dan honderd keer in New Hampshire zijn geweest. Ze laten werkelijk in ieder dorpje hun gezicht zien.

Slagen zogenaamde underdog-kandidaten er vaak in de kandidaten van het establishment uit te schakelen en de nominatie van hun partij in de wacht te slepen?

Post: Een nieuwigheid in de campagne van 2000 is dat de voorverkiezingen sterk geconcentreerd zijn. Vroeger duurden die van eind januari tot juni. Om meer invloed te hebben op het gehele verkiezingsproces, hebben verschillende staten hun primaries vervroegd. In maart is het al zo goed als afgelopen. Dat speelt in het voordeel van de establishment-kandidaten. Bradley en McCain hebben minder naamsbekendheid. Zij moeten nu in heel korte tijd scoren. Een campagne langzaamaan opbouwen, kan niet meer.

Daarom denk ik dat Gore en Bush zullen komen bovendrijven. Zij kunnen de apparaten van hun respectieve partijen mobiliseren, zij hebben de steun van de gouverneurs in de vijftig staten. Zij hebben ook meer geld om de media te bespelen. Maar het zou spannender zijn als het anders uitdraaide.

Wat zijn de grote thema’s van de Campagne 2000?

Post: Omdat het met de Amerikaanse economie zo geweldig goed gaat, kun je niet zeggen dat er nou ongelooflijk belangrijke issues zijn, die het volk splijten. Maar de belastingen zijn heel erg hoog op de agenda geplaatst, zowel door Bush als door McCain. Bush belooft een verlaging van 500 miljoen dollar; McCain houdt het op de helft en wil de rest gebruiken om de sociale zekerheid overeind te houden. Bij de Democraten wordt weer veel geld vrijgemaakt voor onderwijs, en ook voor het behoud van de sociale zekerheid.

Maar daarnaast is, vanwege alle schandalen rond Bill Clinton, karakter ook erg belangrijk in deze campagne. Daarom doen Bradley en McCain het tot nu toe zo goed.

De ene is een sportheld, de andere een oorlogsheld. Daar moeten de Amerikanen toch gevoelig voor zijn?

Post: Jazeker. Het campagneteam van Bradley maakt gretig gebruik van zijn sportverleden als sterbasketballer bij de New York Knicks. Collega’s van vroeger vertellen aan de lopende band dat Bradley ook tijdens zijn sportcarrière een heel bijzonder mens was, bescheiden en wijs, die opkwam voor zijn zwarte medespelers.

Maar McCain heeft natuurlijk het mooiste levensverhaal. Hij is een ongelooflijke Vietnam-held. Hij werd neergeschoten en zat meer dan vijf jaar gevangen. Hij werd herhaaldelijk gefolterd. Omdat hij de zoon van een beroemde viersterrenadmiraal was, wilden de Noord-Vietnamezen hem vrijlaten. McCain weigerde: hij vond dat degene die al het langst gevangen was, het eerst moest vrijkomen. Toen hij uiteindelijk in 1973 op krukken de Vietnamese gevangenis verliet, was dat voorpaginanieuws. Hij is natuurlijk dé kandidaat van de miljoenen oorlogsveteranen. Niet toevallig worden zijn lotgevallen nu verfilmd. Maar Vietnam is lang geleden en alleen met zijn heroïsche verleden redt McCain het niet.

Wat is inhoudelijk het profiel van deze ‘helden’?

Post: McCain valt vooral op door zijn onafhankelijkheid: als senator van Arizona volgde hij in zijn stemgedrag zeker niet altijd de Republikeinse partijlijn. Hij heeft bijvoorbeeld allerlei wetsvoorstellen ingediend om de tabaksindustrie aan banden te leggen. En ander stokpaardje van hem is de hervorming van de campagnefinanciering. Daarmee maak je je niet geliefd in Republikeinse kringen.

Bradley zet zich sterk in voor de minderheden, hij noemt de rassenrelaties het belangrijkste vraagstuk van het moderne Amerika. Hij wil ook de wapenhandel aanpakken en het grote geld uit de verkiezingscampagnes weren – al speelt hij in deze campagne zelf het spel wel mee: hij heeft de voorbije maanden meer fondsen weten te werven dan Al Gore! Bradley staat duidelijk links van het midden in het politieke spectrum.

Te links wellicht om in een land als de Verenigde Staten president te kunnen worden?

Post: Dat denk ik ook. Amerika is veel rechtser dan wij denken. De term liberal is nog altijd een scheldwoord. Gore noemt zich, net zoals Clinton, een New Democrat, een gematigde democraat. Clinton, Gore en ook Bradley zijn allemaal voor de doodstraf en voor een heel strenge criminaliteitsbestrijding. En als Clinton – daar kun je het echt aan zien – de (lage) benzineaccijnzen met een paar dollarcenten wil verhogen, breekt de opstand uit.

Is er na de ruk naar rechts van enkele jaren geleden, nu geen kentering? Rechtse Republikeinen als Newt Gingrich en Pat Buchanan zijn uitgerangeerd. En Bush jr. stelt zich op als een ‘New Republican’, een ‘conservative with compassion’.

Post: Als je naar zijn beleid als gouverneur van Texas kijkt, zie je dat Bush uiteindelijk absoluut een conservatief is. Nee, rechts van het midden, dat is de place to be. Kijk maar naar Clinton, die in zijn tweede ambtstermijn gewoon de Republikeinse agenda heeft ingepikt en daar veel succes mee heeft geboekt.

Zijn er nog fundamentele verschillen tussen de Democraten en de Republikeinen?

Post: Weinig. De marges zijn heel smal.

Tot dusver is de Amerikaanse verkiezingscampagne bijzonder schandaalarm. Is dat een positief gevolg van de Lewinsky-affaire?

Post: Ja, na de overdosis van Monicagate zijn de Amerikanen de schandalen zat. Als ik presidentskandidaat zou zijn, zou ik het onmiddellijk hebben over de financiële schandalen van George W. Bush in Texas: over oudere bedrijven die de milieuwetgeving overtreden, geld stoppen in Bush’ campagne en ongemoeid worden gelaten. Maar zodra McCain dat te berde brengt, klinkt er in de zaal boegeroep: men wil geen nieuwe schandalen.

Maar ik wil nog niet te vroeg juichen. De belangen zijn zo groot. Als alle andere middelen zijn uitgeput om de tegenstander aan te vallen, zullen dit soort trucs vroeg of laat toch weer worden uitgeprobeerd. De laatste operatie modder gooien was tenslotte het werk van George Bush senior, de vader van de huidige front runner, tegen Michael Dukakis. Wij zijn het als keurige Europeanen niet gewend, maar die lastercampagnes passen ook een beetje bij die Amerikaanse cultuur, bij de cowboymentaliteit. Eigenlijk is zo’n verkiezingscampagne ook een beetje een bokswedstrijd.

Kunnen de media een kandidaat maken of breken?

Post: Vooral de televisie is ontzettend belangrijk. Het is een prachtig medium, natuurlijk. Vroeger kon je in één dag maximaal 40.000 mensen bereiken, als je met een trein door het landschap reed en de mensen vanaf het treinbalkon toesprak. Nu komen de kandidaten in miljoenen huiskamers. Wie op het scherm onvoldoende charisma uitstraalt, kan onmogelijk president worden. Dat kan een probleem zijn voor Al Gore, die o zo degelijk maar o zo saai overkomt – hoewel, ik vind hem minder boring dan altijd wordt beweerd. Hij moet alleen eens ophouden zichzelf altijd als Wooden Al voor te stellen.

Maar een behendige politicus in Amerika weet zelf de media te bespelen, in plaats van er het slachtoffer van te worden. John F. Kennedy was daar een meester in. Bill Clinton ook. Hoe Clinton bijvoorbeeld het cynische journaille in Washington vaak links laat liggen, en zich via de lokale televisiestations en de tabloids rechtstreeks tot de American people richt – ik regeer over Washington heen, ik heb een warme band met de gewone mensen, is zijn boodschap. Hij beseft zeer goed dat de Amerikaanse burger veel meer geïnteresseerd is in de president als societyfiguur, als ersatzkoning, dan in de politiek an sich.

Als je weet dat Bush meer geld heeft verzameld dan de twee Democratische kandidaten samen, maakt Gore dan nog kans om te winnen in november?

Post: De macht van het geld is onvoorstelbaar. Zonder vijftig tot zestig miljoen dollar red je het als kandidaat niet. In Amerika heeft het bedrijfsleven alles te vertellen. Ik sprak iemand die Bush een paar miljoen dollar had geschonken. Nou ja, die man vindt het wel logisch dat ie ambassadeur in Londen wordt. Die koopt dus invloed. Kun je je voorstellen dat Clinton een kamer in het Witte Huis, de Lincoln Room, per nacht ‘verhuurt’ aan grote geldschieters?

Kan Gore dan winnen?

Post: Het zuiden zal wel voor Bush zijn. Gore moet absoluut de twee kusten winnen: het noordoosten en Californië. Dat is nog steeds een haalbaar scenario. Dan zal de definitieve beslissing waarschijnlijk vallen in de Upper Midwest: geïndustrialiseerde, dichtbevolkte staten met steden als Chicago en Detroit.

Gore kan als vice-president natuurlijk een mooi palmares voorleggen, zeker wat de economie en de werkgelegenheid aangaat. Maar hij heeft af te rekenen met de Clinton-moeheid van de Amerikanen. Het is verstandig van hem dat hij nu afstand neemt van de president en van Washington. De overplaatsing van zijn campagnehoofdkwartier naar Nashville, Tennessee was een goede zet.

Bush heeft natuurlijk al heel vroeg gepiekt in de campagne, hij is al in een heel vroeg stadium de duidelijke koploper. Maar ik voorspel nog een titanengevecht deze herfst. Gore wordt zwaar onderschat. Hij kan nog het meeste groeien tijdens de campagne. Ik zou mijn geld op hem zetten.

Hij zou volgens u ook een betere president zijn.

Post: Bush heeft charisma, dat zeker wel. Maar dat mag toch niet voldoende zijn? Inhoudelijk staat Gore veel sterker. Het lijkt mij in het belang van Europa dat hij het haalt. In een gevaarlijke wereld vol terrorisme en plotseling opduikende buitenlandcrises kunnen we het ons niet permitteren om geen getalenteerde deskundige in de buitenlandse politiek in het Witte Huis te hebben. Een paar maanden geleden zei Bush nog dat hij alleen maar iets over Noord-Amerika, en ook een klein beetje over Zuid-Amerika wist. De tijd van Ronald Reagan, wiens politieke inzichten op één bierviltje konden en met wie Bush jr. zich graag vergelijkt, is allang voorbij.

Willem Post, Dollars, macht en idealen. Het Amerikaanse presidentschap en de verkiezingen van 2000, Uitgeverij Aspekt, 1999, 384 p.

Christine Albers