Info : De auteur is hoogleraar sociologie aan de Vrije Universiteit Brussel.
Uitgerekend iemand uit CD&V, de partij die altijd de mond vol heeft van rechten én p-l-i-c-h-t-e-n, pleit nu voor het afschaffen van de meest elementaire burgerschapsplicht, de stemplicht. Is er nu een betere en duidelijker manier om mensen te zeggen: kijk, samen met je politieke rechten als burger, komen ook plichten. Het gaat niet enkel om rechten, het gaat om rechten en plichten.
Johan Sauwens, een recente bekeerling tot de christendemocratie, wil van de stemplicht af. Volgens hem laat ze een grote groep ‘foertstemmers’ groeien, die daarenboven verantwoordelijk zijn voor de verspreiding van populisme. Het kan Johan Sauwens niet ontgaan zijn dat het overgrote deel van die foertstemmers gewoon foert zegt, niet gaat stemmen of blanco of gewild ongeldig stemt. Dat is nu precies ook de groep waaraan politici hun standpunten en de wijze waarop ze die verdedigen, het minst aanpassen. Het is de groep waarvan wordt aangenomen dat zij kan worden verwaarloosd en in feite niet in de democratie is opgenomen. Waar zitten dan die foertstemmers waarover Sauwens het heeft? Zijn het de mensen die in de opiniepeilingen CD&V belonen omdat die partij in de oppositie niets en in de Vlaamse regering weinig doet? Dat is mogelijk, maar mij is geen wetenschappelijk onderzoek bekend waaruit dat zou blijken. Op de mensen die voor het Vlaams Belang stemmen, kan het etiket foertstemmer allerminst worden geplakt. Er is heel wat wetenschappelijk onderzoek dat aantoont dat het hier om zeer trouwe kiezers gaat, die daarenboven heel goed weten waarom ze voor het Vlaams Belang stemmen. Het VB-electoraat is van alle electoraten waarschijnlijk het ideologisch meest geprofileerde, met de duidelijkste opvattingen over hoe de maatschappij moet worden ingericht. De VB-kiezers stemmen niet voor die partij omdat zij ontevreden zijn met hun leven, maar omdat zij misnoegd zijn over de (vermeende) gang van zaken in de samenleving. Zij zijn overigens de enigen die voor hun opvattingen kunnen worden vervolgd. Dat schept een hechte band in een electoraat, geeft een aura van heroïek en een sterk wij-tegen-zijgevoel. Dat alles maakt dat het hier minst van al om foertkiezers gaat. De foertkiezer is de afwezige kiezer die de politiek en de wijze waarop hij wordt bedreven weinig of niet beïnvloedt.
Men zou overigens nooit aan een kiesstelsel mogen prutsen vanuit partijpolitieke berekening. Geldige en fundamentele overwegingen zijn van tweeërlei aard. Ten eerste, geloven we echt in het verhaal van rechten en plichten en willen we dat in het kiesstelsel ook meteen duidelijk maken? Ten tweede, willen we dat het effectieve electoraat zo representatief mogelijk is voor de bevolking? Alle degelijke studies wijzen uit dat die representativiteit veel groter is bij opkomstplicht dan bij de afwezigheid van zo’n plicht en dat het uitgerekend de sociaal zwakkeren zijn, de laagopgeleiden, die disproportioneel afwezig blijven als er geen opkomstplicht geldt. Het afschaffen van de opkomstplicht zou in Vlaanderen waarschijnlijk neerkomen op een terugkeer naar een soort cijnskiesstelsel, waarbij men hooggeschoolden twee of meer en laaggeschoolden hooguit één stem geeft. Iedereen weet dat inmiddels. Laat de pleitbezorgers van de afschaffing dan toch a.u.b. openlijk en eerlijk zeggen waar het hen om te doen is. En laat CD&V deze onzin snel rechtzetten, vooraleer we telkens in lachen moeten uitbarsten als een christendemocraat ons nog eens over plichten komt onderhouden.
Mark Elchardus
