‘Als de Britten vertrekken, zijn de Europese Unie en de Europese gedachte fundamenteel mislukt’, zei oud-Europees commissaris en topdiplomaat Etienne Davignon een half jaar geleden in Knack. De Britten hebben beslist om uit de EU te stappen en als ze de daad bij het woord voegen, verlaat de op vier na grootste economische macht, het op drie na belangrijkste lid van de IMF en een van de belangrijkste financiers van de EU deze club. De economische gevolgen zullen al bij al wel meevallen: het Verenigd Koninkrijk en het Europese vasteland zijn nu eenmaal veroordeeld om met elkaar handel te drijven. Politiek en maatschappelijk zijn de uitdagingen veel groter.

Europa werd de voorbije decennia vaak met de vinger gewezen wanneer er iets fout liep of als er onpopulaire maatregelen moesten worden genomen. Dat was lang niet altijd terecht. Nationale regeringen, ook de Belgische, verscholen zich graag achter de EU om hun eigen verantwoordelijkheid te ontlopen. Dat neemt niet weg dat de EU op een aantal cruciale fronten jammerlijk heeft gefaald.

De manier waarop de EU de eurocrisis en het vluchtelingenprobleem aanpakte, was chaotisch. Hoe ze de Griekse bevolking naar honger en armoede dreef, was misdadig. Haar botte besparingspolitiek na 2008 was desastreus. Er ging te weinig aandacht naar armoede, (jeugd)werkloosheid, onderwijs en andere sociale thema’s. Europa werd een kil cijferverhaal, zonder menselijk gelaat. De EU was ‘kleingeestigheid in 28 verschillende schakeringen’, zoals The New York Times ooit schreef. Ze raakte ‘uitgeput’, zei professor Herman Daems (KU Leuven) onlangs in dit blad. Het vormt een ideale voedingsbodem voor massale onvrede.

In alle lidstaten buiten politici die onvrede uit – sommigen schrikken er niet voor terug om de onrust nog op te poken. In het Verenigd Koninkrijk werd in de aanloop naar het brexitreferendum een amalgaam gemaakt van de migratie- en vluchtelingenproblematiek. Het is ook geen toeval dat vooral extreemrechtse partijen de anti-Europese trom roeren, met xenofobe uitspraken als paukenslagen. Het gebeurt in Nederland met Geert Wilders (PVV) en in Frankrijk met Marine Le Pen (Front National). In ons land was er lange tijd geen anti-EU-partij, maar het Vlaams Belang slaat die weg nu vol enthousiasme in. Gelijktijdig knoopt het weer aan bij zijn racistische verleden, zoals de recente tweet ‘Blij om in BLANKenberge te zijn, met de klemtoon op BLANK’ van Filip Dewinter illustreert.

Terwijl de andere Vlaamse partijen de Europese kaart blijven trekken, stelt de N-VA zich steeds meer EU-kritisch op. Lange tijd was de Europapolitiek van de grootste partij van Vlaanderen vrij wazig, maar na het brexitreferendum zegt ze duidelijker dan ooit dat ‘de huidige Europese structuur niet functioneert’. Daarbij trekt voorzitter Bart De Wever van leer tegen de liberale fractieleider Guy Verhofstadt, wiens idee van een ‘Europese superstaat’ wordt weggezet als ‘de kortste weg naar de vernietiging van Europa’. De N-VA blijft vaag over welke weg de EU op moet, maar vertolkt met haar kritiek wel de mening van een grote groep die de buik vol heeft van de Europese instellingen en hun bureaucratisch beleid, de Europese leiders en hun loze beloftes. Volgens een recente Ipsos-enquête vindt 29 procent van onze landgenoten dat België uit de EU moet stappen.

De onvrede over Europa zal wellicht nog toenemen, ook in ons land, ook na de brexit. Onder meer omdat het Verenigd Koninkrijk tot nu toe netto bijna 10 miljard euro per jaar bijdroeg aan de EU-begroting. Die bijdrage zal na de exit wegvallen. Tenzij de EU bespaart op de uitgaven zullen de andere rijke lidstaten meer moeten storten. EU-begrotingsexpert Herman Matthijs schat dat het de Belgische belastingbetaler zo’n 400 à 500 miljoen euro per jaar extra zal kosten. Daar wordt niemand vrolijker van.

Volgens Europaspecialist Ulrich Speck luidt de kernvraag vandaag of we een open of een gesloten samenleving willen. Gaat de deur voor iedereen open? Doen we er alles voor opdat uiteenlopende standpunten vreedzaam kunnen samenleven? Of kiezen we voor een maatschappij waar de deuren gesloten blijven en die angstvallig terugplooit op zichzelf? Er moet een antwoord worden geformuleerd op de vraag wat we nog samen willen doen, en er moet opnieuw een perspectief worden geboden aan al die ontgoochelden en ontevredenen in de EU. Anders zullen de haatzaaiers die zich ontpoppen tot de nieuwe rattenvangers van Hamelen de bevolking meeslepen in een heilloos verhaal. Dan dreigt een kladderadatsch, een totale ineenstorting. De eerste tekenen van xenofobie zijn vandaag al zichtbaar in de straten van Londen.

EWALD PIRONET is senior writer van Knack.

De brexit zal de Belgen zo’n 500 miljoen euro per jaar kosten.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content