Door haar boek over Chinese opvoedmethodes werd Amy Chua bekend als de meest meedogenloze moeder van Amerika. Nu schreef ze samen met haar man De Drieslag, waarin ze zich afvragen waar maatschappelijk succes vandaan komt en waarom sommige culturele groepen in de VS het beter doen dan andere. Een onderwerp dat in Amerika nog gevoeliger ligt dan opvoeding. ‘Dat het boek racistisch wordt genoemd voelt zo oneerlijk.’

Tijgermoeder Amy Chua kreeg een pakketje, met de post. Leuk, dacht ze, cadeautje. Ze ritste het open: flarden papier.

‘Bovenop lag een kaart: ‘Uw boek over de Tiger Mom verdient geen plek op de boekenplank. Hier is mijn exemplaar.’

Ontsteld: ‘Verscheurd!’

Haar man Jed Rubenfeld, nog steeds vol ongeloof: ‘Een verscheurd boek. Daar zit iets agressiefs in. Zeer agressief.’

Amy Chua: ‘Afgelopen week gebeurd.’

Hoe reageerde u?

Zij: ‘Mijn bloed werd koud. Ik voelde me verschrikkelijk. Maar ik herstel altijd snel.’

Hij: ‘Ik denk echt dat sommige reacties op ons nieuwe boek zijn gebaseerd op het anti-Tiger Mom-venijn. Dat boek riep zo veel vijandigheid op, bij zo veel mensen die het nooit hebben gelezen. Ze wachtten gewoon af tot Amy weer met iets zou komen. Dat zie je nu. Nog voordat The Triple Package was verschenen, stond er overal al op internet: “Racistisch.”‘

Zij: ‘Ik zou willen dat ik meer op mijn vader leek. Hij is een briljant wetenschapper, die zich niks aantrekt van wat anderen over hem roepen. Ik was zo van slag. Maar na een paar dagen zei ik tegen mezelf: wie zijn die lui? Ik probeer er kracht uit te putten. Dat is niet gemakkelijk, maar ik probeer het.’

De twee Yale-professoren zitten naast elkaar, op een gebloemd bankje in de zonnige woonkamer van hun New Yorkse pied-à-terre. Zij in jurk, op glanzende hoge hakken, hij in scherp gesneden grijs pak met lichtblauw overhemd. Zij charmant lachend en druk bewegend; hij op zijn hoede, met ironische glimlach. Het powerkoppel is net terug van een hectische promotietour in Groot-Brittannië, vechtend tegen een jetlag, maar ziet er opmerkelijk fris uit: de schmink van alweer een televisieoptreden, voorafgaand aan dit gesprek.

‘Laten we efficiënt zijn’, zegt Chua, innemend en dwingend tegelijkertijd. ‘Het spijt me zo dat we weinig tijd hebben.’ Iedereen wil ze spreken. Eerlijker gezegd: iedereen wil vooral Amy Chua spreken, die na haar relaas over de Chinese opvoedmethode bekend kwam te staan als de meest meedogenloze moeder ter wereld. Die dreigde de knuffelbeesten van haar dochters te verbranden als ze niet dagelijks drie uur zwoegden op de piano en viool (inclusief vakanties) en de speciaal voor haar getekende verjaardagskaarten beledigd weigerde omdat de meisjes er niet genoeg hun best op hadden gedaan.

Geen half werk. Geen flauwekul. RESULTATEN. Zoals ze haar dochters voorhield: ‘Mijn doel als ouder is om jullie voor te bereiden op de toekomst, niet om ervoor te zorgen dat jullie me mogen.’

Gelukkig – deze zwaarwichtige boodschap van haar Strijdlied van de Tijgermoeder werd gebracht met een lichtvoetige ondertoon, en zelfspot. Op het omslag van de Amerikaanse uitgave legt Chua uit dat ze eigenlijk een verhaal had willen schrijven waarom Chinese ouders beter zijn in het opvoeden van kinderen dan westerse ouders. Alleen: toen sloeg het echte leven toe. ‘In plaats daarvan gaat het over een bittere clash van culturen, een kort moment van glorie, en hoe ik werd vernederd door een dertienjarige.’

Dat is dochter Lulu, die na een jeugd onder dwang vioolspelen haar eigen haar verknipt en in een vol restaurant een glas kapot gooit, schreeuwend tegen haar extremistische moeder: ‘Ik haat je!’ Bijzonder on-Aziatisch, een kind dat in opstand komt tegen haar moeder – en dan ook nog in het openbaar. Chua zwicht, eindelijk. ‘Jij wint. Het is voorbij. We stoppen met de viool.’

Evengoed leek Chua de Amerikanen in een identiteitscrisis te storten: voeden we onze kinderen wel streng genoeg op? Zijn we te soft voor ze en zullen de Aziaten ons daarom overvleugelen?

Zuivere kindermishandeling ter meerdere eer en glorie van zichzelf, oordeelden andere ouders en psychologen over Chua’s driltechnieken, in opgewonden televisiedebatten en opiniestukken. In 2011 was ze de meest geciteerde opvoedkundige in de Nederlandse media, volgens het tijdschrift J/M. De ironie in het boek werd niet door iedereen begrepen – als het al was ingekeken door het slag dat dreigmails stuurt.

U ontving akelige teksten: ‘Uw dochters zullen uitgroeien tot geesteszieke robots die zelfmoord plegen. Zie u op de begrafenis.’

Hij: ‘O, we kregen van alles.’

Zij: ‘Er zijn momenten geweest dat mijn dochters moesten huilen. Terwijl ze zo sterk zijn.’

Een van de meest hilarische scènes in het boek is Chua’s beschrijving van een hooglopende ruzie met haar echtgenoot Jed over de kinderen. Hij verwijt haar dat ze te hoge eisen stelt aan haar dochters, dat ze Lulu en Sophia te veel onder druk zet, dat de sfeer in huis zo gespannen is. Jij bent alleen maar bezig met jezelf en je boeken, verwijt Chua hem. ‘Wat voor dromen heb jij voor Sophia, voor Lulu? Denk je daar weleens aan? Wat zijn je dromen voor Coco?’ Voor de goede orde: Coco is hun hond.

Zij: ‘Alles in het boek is half serieus. Wat ik schrijf over de hond is waar. Ik ben zo bezig geweest die te trainen, om ‘m verder te brengen.’

Hij: ‘Het werkte niet.’

Zij: ‘We hebben nu een hond die de woonkamer als wc gebruikt.’

Deze keer geen lichtvoetigheid, in het populairwetenschappelijke werk dat Chua samen met haar man heeft geschreven. Hij is net als zij auteur en professor rechten aan Yale, een van de belangrijkste Amerikaanse universiteiten, in bebost Connecticut. Het boek, dat in Nederland verschijnt onder de titel De Drieslag, ligt in het verlengde van Tiger Mom. Waar komt maatschappelijk succes vandaan? Het onderwerp is zo mogelijk nóg gevoeliger dan het opvoeden van kinderen: waarom doen sommige bevolkingsgroepen in Amerika het zo veel beter dan andere?

U hebt een provocerende inslag?

Hij, vrolijk: ‘Ik ben het ermee eens dat daar goede bewijzen voor zijn.’ Ineens ernstig: ‘Ik ben een vrijgestelde professor, die de vrijheid heeft gekregen om te onderzoeken wat hij wil. Zo’n vrijstelling verdien je niet als je geen dingen durft te schrijven die tegendraads zijn. Dat zou ook slecht zijn voor mijn zelfrespect. Ik wist dat een hoop mensen het niet met me eens zouden zijn, dat gebeurt de hele tijd. Maar ik heb dit boek niet geschreven vanuit de motivatie om te provoceren.’

Zij: ‘We zijn bijna als advocaten te werk gegaan, zo zorgvuldig. Tachtig pagina’s voetnoten.’

Hij: ‘Nu lees je overal: “Amy is weer aan het provoceren, want ze wil boeken verkopen.” Idioot.’

En er bestaat niet zoiets als slechte publiciteit, wordt erbij gezegd.

Hij: ‘Nou geloof me…’ Toch iets verlegens in zijn uitdagende glimlach: ‘Ik zou heel blij zijn met wat goeie publiciteit.’

In De Drieslag benoemt het echtpaar de culturele groepen die veel beter presteren dan andere. Dat zijn Joden, mormonen, Chinezen, Cubaanse ballingen, Indiërs, Libanese Amerikanen, Iraniërs en Nigerianen. Joden winnen veel Nobelprijzen, mormonen doen het goed in het bedrijfsleven en Chinese kinderen blinken uit op school. Volgens Chua (van Chinese afkomst) en Rubenfeld (Joods) komt dat door drie factoren, die ze omschrijven als de Triple Package: een superioriteitscomplex, een gevoel van onzekerheid en sterke zelfdiscipline. Hun uitleg: de succesvolle groepen in Amerika hebben het gevoel dat ze exceptioneel of uitverkoren zijn. Aan de andere kant denken ze de hele tijd dat ze tekortschieten en vinden ze dat ze daarom tot het uiterste moeten gaan om zich te bewijzen.

Wat is frustrerender: dat het boek gemengde recensies heeft gekregen of dat het racistisch wordt genoemd?

Hij, meteen: ‘Racistisch.’

Zij: ‘Dat het racistisch wordt genoemd voelt zo oneerlijk. Om razend van te worden.’

Hij: ‘Dit is dus de stand van zaken in Amerika. Als wij schrijven dat Aziatische kinderen harder werken dan andere kinderen, wordt er geroepen: “Cultureel racisme. Dat hoor je niet te zeggen.”‘ Bozig: ‘Wát?’

Zij: ‘We laten zien dat een van de meest geslaagde groepen zwart is, dat succes niks te maken heeft met ras, of huidskleur.’

Ze zucht.

Uw dochter Sophia relativeerde in The New Yorker: ‘Succes is niet het enige wat belangrijk is. De nazi’s waren een klassieke Triple Package-cultuur.’

Zij: ‘Jajajajaha.’

Als u kon kiezen, wat zou u het liefst zien: dat uw dochter een gelukkige huisvrouw is, of een minder gelukkige hersenchirurg?

Hij: ‘Ik weet niet of ik wel wil ingaan op die vraag.’

Zij, charmant dit plooitje rechtstrijkend: ‘Als het zo simpel zou liggen, zou ik voor geluk kiezen. Altijd.’

Hij, dan toch: ‘Die huisvrouw… Ik ken ze. Zijn die echt gelukkig? Ik ken veel huisvrouwen die dachten: ik hoef geen carrière, ik ga me richten op wat me gelukkig maakt, op de kinderen, op een hecht gezin. Prachtig. Maar na een paar jaar voelen ze toch wel vaak dat ze iets missen.’

Zij: ‘Ik vind het lastig om te zeggen: mijn doel is om mijn kinderen gelukkig te maken. Ik vind het gemakkelijker om te zeggen: ik ga mijn dochters voorbereiden op de toekomst, zodat ze kunnen kiezen. Sophia zit nu op Harvard en doet het erg goed, maar haar keuzes zijn totaal niet de mijne. Tja. Sanskriet en filosofie.’

Hij: ‘Nou, ik zie dat wel zitten. Filosofie.’

Zij: ‘Maar Sanskriet… En ze is geïnteresseerd in het leger. Ze wil rechten gaan studeren en seksuele intimidatie in het leger van binnenuit aanpakken. Absoluut niet mijn keus, maar ik geloof dat ze zeer gelukkig is.’

Hij: ‘Sophia heeft zelf besloten wat voor haar het meest bevredigende leven is. Ze moet vier dagen per week om vijf uur op om te trainen voor het leger. Ik zou het niet kunnen. Maar ik denk dat Sophia het kan door de manier waarop Amy haar heeft opgevoed.’

Ik geloof niet dat u dat niet zou kunnen.

Hij, resoluut: ‘Nee.’

Zij: ‘Niet om vijf uur opstaan.’

U bent nogal verschillend.

Zij: ‘Totaal.’

Op wat voor manier?

Zij: ‘Jed is intens van nature, hij kan zich heel goed en lang concentreren. Ik ben gedisciplineerd op een suffe, saaie manier. Ik sta elke ochtend heel vroeg op, laat de honden uit, doe de was, maak schoon, stel de lijsten op met wat er allemaal moet gebeuren. Jed is de diepe denker.’

Hij, pokerface: ‘Ik ben niet gedisciplineerd. I don’t have the Triple Package. Was dat maar zo, dan had ik echt iemand kunnen worden.’

Is het gezin veranderd, na de verschijning van Tijgermoeder? Dichter bij elkaar gekomen misschien?

Zij: ‘Ja.’

Hij: ‘Ik weet het niet. Nou ja, we zaten ineens in de wereld van beroemdheden. We gaan naar diners met acteurs.’

Zij: ‘Niet zo leuk.’

Nee?

Zij: ‘Ik heb een paar mensen ontmoet die ik interessant vond. Zoals de Chinese kunstenaar die de vuurwerkshow voor de Olympische Spelen in Peking heeft ontworpen. Soooo interesting. Maar ik vind er niet veel aan om de hand van een actrice te schudden, die dan een foto neemt voor op haar Facebookpagina. Ik praat liever met mijn vrienden.’

Hij: ‘Na die diners gaan we gewoon terug naar ons huis in New Haven, een nothing town. We zijn gewoon professoren.’

Zij: ‘Volgens mij zijn we dichter bij elkaar gekomen. Toen we al die ellende over ons heen kregen, was ik toch wel bezorgd over mijn dochters. Sophia had zich net aangemeld voor de universiteit, en Lulu was pas 15. Maar Sophia schreef een stuk voor The New York Post waarin ze me vurig verdedigde en Lulu reageerde geweldig, onvoorwaardelijk loyaal. Daar was ik zo dankbaar voor. En verrast, wat een opluchting.’

Denkt u nooit: ik ben te ver gegaan met het schrijven over ons gezinsleven?

Zij: ‘Ik ben heel positief ingesteld. Ik leer mijn kinderen ook: heb nooit spijt van wat je hebt gedaan, maar corrigeer je fouten. Misschien is dat de Tiger Mom in me: niet klagen, jullie hebben er ook een hoop leuke dingen voor teruggekregen. Ze hebben acteur Mark Wahlberg ontmoet. Ik denk dat hun leven interessanter is geworden.’ Opgewekt: ‘Helaas hebben ze daar niet helemaal zelf voor gekozen, maar…’

En hoe denkt u erover?

Hij: ‘Het is soms moeilijk geweest. Sophia werd tijdens de introductiedagen op de universiteit geconfronteerd met een act van een groepje studenten over de Tijgermoeder en wat die haar dochters allemaal aandeed. Ze wisten niet dat Sophia in de zaal zat. Die schrok: dit gaat over mij. Onaangenaam voor haar.’ Hij kijkt even opzij, naar zijn vrouw: ‘Ik weet niet of je met zulke dingen genoeg rekening hebt gehouden, toen je het boek schreef. Nou moet ik wel zeggen: Amy was erg voorzichtig. De meisjes kregen elke zin van tevoren te lezen en Amy publiceerde pas toen ze akkoord gingen.’

Zij onderbreekt: ‘Als je het goed leest, zie je dat mijn dochters de heldinnen zijn. Zij hebben altijd de beste teksten: “Mam, je bent gek.” Eigenlijk denk ik dat het boek Jed het meeste onrecht doet. De kinderen zijn het bangst voor hem. Hij verheft nooit zijn stem, terwijl ik kan staan krijsen, aaaarrhh. Maar als ze iets verkeerds hebben gedaan, vrezen ze zijn oordeel pas echt. Jed is erg privé. Hij wilde geen personage in Tiger Mom zijn. Dus heb ik veel over hem eruit gelaten. Waarop hij allerlei kritiek kreeg: “Waar is de vader?” Dat was irritant.’

Bent u zo privé? En nu dit allemaal.

Hij schiet in de lach.

Wat vindt u ervan, al die aandacht?

Hij: ‘Als ik minder privé was, zou ik je vraag beantwoorden. Maar je begint het punt te bereiken waarop ik geen vragen meer beantwoord.’

Zij, snel, verontschuldigend: ‘Hij haat praten over zichzelf.’

Toch: u komt wel degelijk voor, in zo’n persoonlijk boek, van uw vrouw. Een opmerkelijk echtpaar. Waarom viel u op elkaar? Of ga ik nu te ver?

Hij: ‘Nee, dat is een leuk verhaal. Ik was verliefd op haar vanaf de allereerste minuut dat ik haar zag. Ik weet niet of ze ooit verliefd is geweest op mij.’

Zij: ‘Nooit had ik me kunnen voorstellen dat ik met iemand als Jed zou trouwen. Hij heeft een tijdje een opleiding voor acteur gevolgd, kun je nagaan. Jed was zo cool, toen ik hem leerde kennen. Terwijl ik de typische immigrantendochter ben: ik ga dit allemaal doen op school, ik ga dat bereiken. Hij was erg links. We ontmoetten elkaar als studenten bij het tijdschrift Harvard Law Review, waar het ontzettend moeilijk is om binnen te komen. Toen ik werd toegelaten tot de redactie was ik zo blij: jajaja! Terwijl Jed grote moeite had met het instituut. Hij wilde de toelatingseisen veranderen: geen strenge selectie meer, maar een loting.’

Hij: ‘Om het open te breken.’

Zij, plagerig: ‘Vanwege zoiets als gelijkheid, pfff.’

En dat was niets voor u.

Zij: ‘Yeah. Jed is altijd bezig met morele vragen en ik wil mezelf vooral bewijzen; mijn ouders blij en trots maken. Hij is natuurlijk wel de slimste mens die ik ooit heb ontmoet.’

Hij: ‘Dat is niet waar.’

Waarom werd u verliefd op haar?

Hij: ‘Nou, behalve dat ze heel mooi is, is Amy erg interessant. Ze is gewoon…’

Zij: ‘Weird.’

Hij: ‘Ze is nogal ongewoon in haar besef wat anders is aan haar en kan dat ook nog grappig verwoorden. Maar… Kijk, ik hou niet van feesten. Ik ben niet goed in etentjes bij ons thuis. Maar als Amy er is, heeft iedereen plezier. Ik weet nog van onze studententijd, dat we met vrienden een avond uitgingen en ze allemaal na afloop zeiden: we hebben nog nooit zo gelachen. Amy is van nature een gelukkig iemand. Ik niet.’

Kunt u dat uitleggen?

Hij: ‘Ik ben zo geboren, ik weet het niet. Als Freud hier in de kamer stond, kon hij misschien een verklaring geven.’

Zij grijpt in: ‘Jed is een perfectionist. Het zal je misschien verbazen na die laatste twee boeken, maar ik ben geen perfectionist. Als er bij ons thuis een diner voor vrienden is, en Jed maakt het eten, moet alles tot in detail kloppen. Ook de tafel moet er mooi uitzien. Terwijl ik razendsnel kook. Brandt het aan, jammer, koop ik gewoon iets anders. Over de tafel maak ik me niet druk. Zolang er maar veel wijn en genoeg te eten is.’

In Tiger Mom zegt u toch zelf: ‘Ik ben niet goed in genieten van het leven.’

Zij: ‘Ik bedoel eigenlijk: een massage is niks voor mij.’

Net zo min als een Caribische strandvakantie.

Zij: ‘Inderdaad.’

Hoe ironisch het boek soms ook is: er staan zeer pijnlijke scènes in. Dat Lulu zegt: ‘Je wilt met ons kunnen pronken. Het draait alleen maar om jezelf.’

Zij: ‘Da’s waar. Dat heeft Lulu helemaal zo gezegd. Volgens mij klopt het niet, maar dat ze het dacht was pijnlijk genoeg. Ik denk trouwens niet dat ze er nu nog zo over denkt.’

Hij: ‘Ik was erbij toen Lulu voor het eerst een stuk op de piano probeerde te spelen, het hoofdstuk waarop Amy het meest is aangevallen. “Het lukt me niet, het lukt me niet”, riep Lulu. Amy verbood haar te stoppen. Ze begonnen steeds harder tegen elkaar te schreeuwen. Ik nam Amy apart: “Dit helpt allemaal niet. Je moet je realiseren dat Lulu het gewoon niet kan. Ophouden.” Amy weigerde: “Ze kan het wel.” Ik dacht: dit gaat te ver.

‘En toen, ineens, begon Lulu het stuk te spelen. En nog een keer, en nog een keer. Ik zag haar ogen oplichten. Als ik mijn zin had gekregen, was Lulu’s ervaring geweest dat ze was gestopt, omdat het haar toch niet zou lukken. Nu leerde ze: ik wist zeker dat ik het niet zou kunnen. Maar ik bleef doorgaan en ik kreeg het voor elkaar. Je zou kunnen zeggen: het draaide allemaal om Amy – die wilde niet opgeven. Maar Amy geloofde in haar dochter. Ze gaf Lulu een les voor de rest van haar leven.’

In wezen bevat uw laatste boek dezelfde boodschap als Tiger Mom, maar dan bedoeld voor de Amerikanen: mijn doel is jullie voor te bereiden op de toekomst.

Zij: ‘Dat is een interessante manier om ernaar te kijken. Het is waar. Wij laten zien: dit zijn de feiten, en we zouden het erover moeten hebben.’

Hij: ‘Nu wordt de hele discussie waarom sommige groepen het beter doen gedomineerd door de rechtse zender Fox. We horen zo vaak: “Wat zijn we blij dat jullie dit boek hebben geschreven. Het is tijd dat we als progressieve Amerikanen dit onderwerp eens gaan bespreken.” Maar dat zijn niet de mensen die tekeergaan op internet.’

Zij: ‘En de gevestigde media moeten headlines maken. Bij die televisieoptredens word ik altijd zo verrast. Sommige presentatoren zijn erg beroemd, hebben veel bereikt. Voor de show vertellen ze: “Jullie beschrijven precies hoe ik me voel: ik ben erg onzeker, denk altijd dat ik me nog meer moet bewijzen.” Et cetera. Geweldige gesprekken. Dan gaat de camera draaien en zeggen ze: “People call you a racist.” Frustrerend.’

Hij kijkt op zijn horloge: ‘We moeten naar New Haven.’

Zij: ‘Jed moet nog een lezing geven voor veertig man. Ik ga inpakken.’ Ze dribbelt de kamer uit op haar hoge hakken, tiktiktik, op de parketvloer.

Kan afgunst ook een rol spelen in de vileine reacties? Dat u wordt gezien als het perfecte stel, met de perfecte kinderen, zelfs de perfecte sneeuwwitte rashonden?

Hij, vermoeid: ‘Ze zouden die honden eens in het echt moeten zien.’

Zij, teruggekeerd op Uggs: ‘Er zijn mensen die dat zeggen. Ik weet het niet. Ik hoor ook wel: het is opmerkelijk dat vrouwen altijd meer over zich heen krijgen. Er is meer haat tegen vrouwen. Kijk eens naar al die harde sportvaders. De vader van Venus en Serena Williams is geweldig. Hij heeft ze gemaakt. Maar hij was nog veel strenger dan ik. Richard Williams drilde zijn dochters soms twaalf uur achter elkaar.’

Ze sjezen het toonzaalachtige appartement uit, door de steriele eetkamer, met het behangpapier van kersenbloesem. Hij voorop, kledingzak over zijn schouder, zij zoef erachteraan op de bruine Uggs, een oud donsjack over de televisiejurk. ‘Ik haat politieke correctheid’, zei ze even daarvoor. ‘Ik zie mezelf niet als iemand die wil provoceren, maar politieke correctheid heb ik altijd gehaat. Mij te laf.’

DOOR STEFFIE KOUTERS

‘Als wij schrijven dat Aziatische kinderen harder werken dan andere kinderen, wordt er geroepen: cultureel racisme!’