Liever dan de oorzaken van sociale ongelijkheid te bestrijden, nemen onze politici steeds meer hun toevlucht tot bestraffen, betoogt filosoof en politoloog Bleri Lleshi. ‘Ga je seksisme bij migrantenjongens echt met GAS-boetes de kop indrukken?’
Leer hem de realiteit van het leven in Brussel kennen. Als linkse intellectueel van allochtone afkomst vertolkt Bleri Lleshi wat leeft in de arme migrantenwijken. Daarbij put hij uit zijn ervaring als jongerenwerker. Lleshi ziet de armoede in de hoofdstad – waar een derde van de bevolking jonger is dan 25 en ongeveer 60 procent buitenlander of van buitenlandse afkomst – hand over hand toenemen. Maar de meeste politici laten de zaak betijen, vindt hij, of zetten vooral repressieve wapens in om te voorkomen dat de ketel overkookt. In zijn nieuwe boek fileert Lleshi een nieuw samenlevingsmodel dat hij ziet ontstaan: ‘de neoliberale strafstaat’.
Wat bedoelt u precies met die neoliberale strafstaat?
BLERI LLESHI: De onzalige combinatie van een rauw vrijemarktkapitalisme zoals economen als Friedrich von Hayek en Milton Friedman dat voorstonden, en een repressief staatsapparaat dat alleen de symptomen van sociaaleconomische problemen bestrijdt. Met Ronald Reagan in de Verenigde Staten en Margaret Thatcher in het Verenigd Koninkrijk begon de zegetocht van het neoliberalisme. Dereguleringen, privatiseringen, de afbouw van de welvaartsstaat, en een belastingstelsel op maat van multinationals hebben geleid tot ongekende armoede en sociale ongelijkheid. 1,3 miljard mensen moeten het doen met 1 euro per dag, 2,5 miljard met 2 euro per dag, en 1 miljard mensen is chronisch ondervoed.
Multinationals hebben vandaag meer macht dan staten. De ceo van Apple ging op zijn dooie gemak naar de Amerikaanse Senaat vanwege 30 miljard dollar aan niet-betaalde belastingen met de boodschap: ik heb niets illegaals gedaan. De rijke elite wordt ongemoeid gelaten. Het inkomen van de rijkste honderd mensen ter wereld bedraagt 240 miljard dollar, dat is genoeg om de extreme armoede in de wereld vier keer uit te roeien.
In het geval van de Verenigde Staten en hun gigantische gevangenisbevolking kunnen we ons wel wat voorstellen bij het concept ‘strafstaat’. Maar de situatie hier is toch niet te vergelijken?
LLESHI: Het is niet zo erg als in de VS of in Groot-Brittannië, maar we gaan wel die richting uit. Er zaten nog nooit zoveel mensen in onze gevangenissen. Gevangenen zitten soms met z’n drieën in een eenpersoonscel. We moeten zelfs cellen huren in Nederland. Een strafstaat is bovendien meer dan volle gevangenissen. Wat was het antwoord van minister Annemie Turtelboom (Open VLD) op de zogenaamde rellen in Molenbeek? De grootste politieactie in Brussel ooit, die de indruk moest wekken dat de situatie onder controle is.
Een ander kenmerk van de strafstaat is de wildgroei aan GAS-boetes en veiligheidscamera’s. Denk ook aan de commercialisering van justitie, en aan privatiseringen bij de politie. Het Britse veiligheidsbedrijf G4S, een machtige multinational, staat ook hier klaar om taken van de politie over te nemen. Mensen beseffen wel dat GAS-boetes en bewakingscamera’s geen echte oplossingen bieden voor maatschappelijke problemen, maar omdat we in onzekere tijden leven, zijn ze bereid een en ander te aanvaarden. Ze hebben het gevoel dat op z’n minst hun veiligheid wordt gegarandeerd. Onze politici spelen daar handig op in.
U bent in uw boek ook niet mals voor de media.
LLESHI: De media berichten veel te sensationeel over criminaliteit. Neem die schietpartij in Molenbeek, enkele maanden geleden. Natuurlijk was dat geen fait divers, maar moesten daar nu echt dagenlang hele krantenkaternen aan worden besteed?
Is er dan geen reden tot bezorgdheid in Brussel?
LLESHI: De criminaliteit in Brussel is de afgelopen tien jaar gedaald. Toch geloven veel mensen exact het tegenovergestelde. Dat komt door het onverantwoordelijke gedrag van sommige media en politici. Een groot probleem is de werking van de politie in Brussel: Brusselse jongeren voelen zich door de politie geviseerd. Omgekeerd klagen politieagenten over eengebrek aan respect. Maar dat mag ook niet verbazen: de politiechef van Molenbeek zei onlangs dat sommige rekruten bij de politie gaan om Arabieren in elkaar te kunnen slaan. Tja.
U schetst een treurig beeld van de sociaaleconomische situatie van Brusselse migrantenjongeren. Maar er zijn er toch ook heel wat die het goed doen?
LLESHI: Dat klopt, en gelukkig maar. Maar ook bij hooggeschoolde migrantenjongeren ligt de werkloosheid veel hoger dan bij autochtone Belgen met een vergelijkbaar opleidingsniveau, terwijl die kloof in andere landen veel kleiner is. België scoort daarmee het slechtst van heel Europa. En die hooggeschoolde migranten vormen veruit de meest gefrustreerde groep. Ze hebben namelijk alles gedaan wat er van ze werd gevraagd, en botsen dan nog op een muur van discriminatie en racisme.
Hoe kunnen we een toekomstperspectief bieden aan de grote groepen laaggeschoolde jongeren in de hoofdstad?
LLESHI: Mijn grootste bezorgdheid is de ongelijkheid binnen het onderwijs, die is catastrofaal voor kansarme jongeren en migrantenjongeren. Als je Mohammed heet, word je naar het technisch of het beroepsonderwijs geduwd. Als je Jan heet, ga je naar het aso. Dat soort institutioneel racisme is veel erger dan iemand voor vuile aap uitschelden.
Migrantenjongeren worden in de meeste scholen ook niet gemotiveerd, en zijn dus niet geïnteresseerd.Veel leerkrachten begrijpen hun leefwereld niet, vertrekken binnen de vijf jaar weer uit de Brusselse scholen en gaan in Vlaanderen werken. Rampzalig is dat. Voeg daarbij dat Brusselse jongeren, ook al zitten ze in het Nederlandstalige onderwijs, eigenlijk niets van het Nederlands willen weten. Zodra ze kunnen, schakelen ze over op een andere taal. Het Nederlands heeft een beroerd imago. Dat komt door het negatieve beeld dat in Vlaanderen van Brussel en Brusselse jongeren wordt opgehangen. Los daarvan moeten we in het Brusselse onderwijs meertaligheid centraal stellen en moeten we veel meer aandacht schenken aan de thuistaal van jongeren. Wetenschappelijk onderzoek toont aan dat dit veel beter is.
Het onbegrip is wederzijds. In de documentaire Femme de la rue zag je hoe allochtone jongens in de Anneessenswijk voortdurend seksistische opmerkingen naar meisjes riepen.
LLESHI: Je kunt niet ontkennen dat er dingen misgaan. Sommige jongeren sluiten zich op in hun eigen denken. Maar dat geldt ook voor blanke Vlamingen die nog nooit een moslim van dichtbij hebben gezien maar wel geloven dat moslims een bedreiging vormen. En ik vind het verschrikkelijk hoe dit soort gedrag steeds maar aan de cultuur of de religie van migrantenjongeren wordt toegeschreven, terwijl het veel meer met maatschappelijke uitsluiting en sociaaleconomische achterstelling te maken heeft.
De reacties op Femme de la rue zijn een goed voorbeeld van hoe onze politici liever bestraffen dan dat ze op zoek gaan naar de oorzaken van problemen. Ga je seksisme bij migrantenjongens echt met GAS-boetes de kop indrukken? Wat een onzin. In Brussel werden tot bij het te perse gaan van mijn boek 139 GAS-boetes wegens seksisme uitgeschreven. Daarvan werden er twéé betaald. Goed gedaan, hoor, minister Milquet. Ik heb in de Anneessenswijk gewerkt. Die jongeren daar hebben niets. We zullen dus veel ingrijpender te werk moeten gaan: investeren in onderwijs, in kansen op de arbeidsmarkt, in ruimte voor vrijetijdsbesteding en ga zo maar door.
Bleri Lleshi, De neoliberale strafstaat, EPO, 320 blz., 25 euro.
DOOR SIMON DEMEULEMEESTER EN HAN RENARD
‘Als je Mohammed heet, word je naar het beroepsonderwijs geduwd. Als je Jan heet, ga je naar het aso. Dat is veel erger dan iemand voor aap uitschelden.’
