De vakbonden lusten het plan van gedelegeerd bestuurder Karel Vinck voor de redding van de spoorwegmaatschappij niet. Tienduizend afvloeiingen! De overheid moet haar schuld aan de NMBS aflossen, vinden ze. Het wordt een hete zomer.

Karel Vinck (65) is nu zowat een jaar gedelegeerd bestuurder van de Nationale Maatschappij van Belgische Spoorwegen. De man die eerder met succes Eternit, Bekaert en Umicore heeft geherstructureerd, is ervan overtuigd met zijn reddingsplan ‘Move 2007’ de NMBS in vijf jaar weer springlevend te krijgen. Vinck gooit met zijn herstructureringsplan – hij hoort liever ondernemingsplan – evenwel een zware steen in de politieke en sociale kikkerpoel. In het formatieberaad haperen de vriendelijkheden tussen de liberale en socialistische onderhandelaars als het over de NMBS gaat. De spoorwegbaas legt de komende regering een factuur van niet minder dan 7,2 miljard euro voor: de historische schuld.

De christelijke en socialistische vakbonden bereiden, onder druk van geëmotioneerde spoorwegmannen, al stakingen voor. Het ondernemingsplan voorziet in een bedankje voor 10.000 werknemers, een vierde van het personeelsbestand. De vakbondsleiders Michel Bovy, voorzitter van de Christelijke Vakbond van Communicatiemiddelen en Cultuur (ACV) en Roger Van Hove, algemeen secretaris van de Algemene Centrale der Openbare Diensten (ABVV), staan voor hete vu-ren.

De toestand van de NMBS lijkt catastrofaal. Vinck zegt dat de spoorwegmaatschappij verdwijnt als niet kracht- dadig wordt ingegrepen.

MICHEL BOVY: Vinck heeft gelijk, de NMBS is doodziek. Dat is niet aan de spoorwegen te wijten, maar aan de overheid. Ruim tien jaar hebben de regeringen die financieel misbruikt. De historische schuld moest uit de staatsbegroting blijven. De subsidies voor de openbare dienstverlening – tariefcompensaties voor het reizigersvervoer en bijdragen voor het beheer van het netwerk en het onderhoud van het spoorwegnet – bleven onder de afspraken. Ze veroorzaakten tekorten van jaarlijks meer dan drie miljard frank. De politici hadden maar één doel: het begrotingstekort binnen de Maastricht-norm krijgen, opdat België tot de eurozone zou kunnen toetreden. Daar kwam dan nog de bouw van het ho- gesnelheidsnet bij. Dat creëerde een gigan- tische schuld. De schuld van de NMBS is een schuld van de overheid die in de boeken staat van de NMBS.

ROGER VAN HOVE: Het HST-net is de grootste schuldige. Het is gebouwd met eigen fondsen. Dat is in geen enkel ander land gebeurd. De NMBS moest dan ook grote leningen aangaan, met trucs als die lease-and-sale-back, om zijn net te onderhouden en nieuw rollend materieel te kopen.

De vorige gedelegeerd bestuurder Etienne Schouppe speelde dat spel mee. Blunderde hij?

BOVY: Hij was een kompaan van de politiek. Hij heeft Jean-Luc Dehaene (CVP) flink geholpen om de Maastricht-norm te halen. Hij kon ook niet anders. Zo is die kanker gestart die vandaag alle essentiële organen van de maatschappij aantast.

In de politieke wereld klinkt een ander verhaal. Schouppe zou met het avontuur van het logistieke bedrijf ABX de spoorwegmaatschappij in het moeras hebben geduwd.

VAN HOVE: De verliezen van ABX zijn enorm groot. Maar de logistieke dochter heeft de NMBS niet kapotgemaakt.

BOVY: Het is niet fair Schouppe met alle zonden van Israël te beladen. ABX is een niet onaardige maatschappij. Het was echt niet nodig ze af te stoten. Er is wel degelijk een synergie tussen spoor- en wegvervoer mogelijk, het bedrijfsleven is vragende partij.

Intussen is de NMBS met zijn enorme schuld feitelijk failliet.

VAN HOVE: Ze is allang failliet.

BOVY: Wij vrezen eenzelfde lot als Sabena. De luchtvaartmaatschappij ging over de kop met een schuld van 2,5 miljard euro. Tegen 2007 staat de NMBS voor 15 miljard euro in het rood. De overheid toonde geen belangstelling voor haar spoorwegmaatschappij. De voorbije vier jaar heeft voogdijminister Isabelle Durant (Ecolo) niets gedaan. Het is godgeklaagd: vier jaar lang waren wij volledig geïmmobiliseerd door de politiek. Er is geen nieuw beheerscontract, het investeringsprogramma is niet volledig gefinancierd, de maatschappij is niet klaar voor de Europese liberalisering van het goederenvervoer, in tegenstelling tot andere landen is niets gedaan aan de historische schuld.

VAN HOVE: In acht jaar tijd werd de NMBS wel drie of vier keer geherstructureerd. Zo’n veranderingswoede overleeft geen enkel privébedrijf. Alleen het personeel en de vakbonden hebben de maatschappij rijdend gehouden. Tijdens de politieke soap rond de afzetting van Schouppe en de aanstelling van Christian Heinzmann tot zijn opvolger, hebben wij het hoofd koel gehouden.

BOVY: In die affaire-Heinzmann was het crapuleus van de regering de vakbonden te beschuldigen Heinzmann te stalken en te bedreigen. Premier Guy Verhofstadt (VLD) heeft daarover in het parlement gelogen. Een schande, de vakbond is geen maffia.

De vakbondsleiders zaten in de raad van bestuur van de spoorwegmaatschappij. In feite bent u medeverantwoordelijk voor die dramatische gang van zaken?

BOVY: Wij waren daar de roepende in de woestijn. Twee op de achttien…

Onder meer VLD-voorzitter Karel De Gucht klaagt niettemin over de té grote macht van de vakbonden bij de NMBS.

BOVY: Jammer genoeg hebben wij die niet, anders zou er vandaag geen plan-Vinck nodig zijn. Isabelle Durant prijst het als een van haar grootste verwezenlijkingen de vakbonden uit de raad van bestuur te hebben gegooid. Dat is hallucinant. Net op het ogenblik dat de maatschappij naar haar grootste herstructurering gaat. Wil men geen pottenkijkers? In tien van de vijftien Europese spoorwegmaatschappijen zitten de bonden in de raad van bestuur. Hoe dan ook, er moet worden geluisterd naar wat de 40.000 medewerkers te vertellen hebben.

VAN HOVE: De Gucht poogt het publiek tegen ons op te zetten. Hij doet er alles aan om de liberale vakbond bij de NMBS binnen te loodsen, om er de instructies van de liberale partij te volgen en ons werk te ondermijnen.

Karel Vinck programmeert in zijn ‘Move 2007’ de productiviteit met 30 procent te verhogen. Daartoe moeten 10.000 mensen weg. Het lijkt wel of men niet hard werkt bij de NMBS.

BOVY: De NMBS besteedt weinig werk uit. Wij onderhouden zelf het netwerk en het materieel. Dat biedt betrouwbaarheid en veiligheid. Kijk maar naar Nederland en het Verenigd Koninkrijk, dat ligt daar een stuk slechter. Dat kost natuurlijk spoorwegmannen. Bovendien hebben wij een geografisch nadeel: in tegenstelling tot andere landen is ons spoorwegnet stervormig, alle treinen moeten naar Brussel. Dat veroorzaakt productiviteitsverlies.

VAN HOVE: Gaat het wel om productiviteit? Vinck maakt gewoon een budgettaire rekening. De ongezuiverde inkomsten (EBITDA) staan dit jaar 90 miljoen euro negatief, tegen 2007 moeten zij 396 miljoen euro positief zijn. Die verbetering van 486 miljoen euro stemt overeen met een besparing van 10.000 personeelsleden die gemiddeld elk 48.000 euro kosten. Om zoiets uit te vinden, was echt geen duur studiebureau nodig.

BOVY: Operationeel is die afvloeiingsoperatie van Vinck nergens onderbouwd. In een fabriek verhoogt de productiviteit niet omdat de mensen harder gaan werken, maar omdat nieuwe machines worden geïnstalleerd. De NMBS bespaart echter op zijn productiviteitsinvesteringen.

Voelt het personeel zich door die aange- kondigde afvloeiingen gefrustreerd?

BOVY: Tienduizend afvloeiingen, dat is meer dan het aantal slachtoffers van het Sabena-faillissement. De jongste dagen verzuurt de sfeer snel. Het wordt moeilijk om de gemoederen kalm te houden. Er waren al spontane acties en dat zal niet ophouden.

VAN HOVE: Wij kenden een periode van 600 dagen sociale vrede. Maar nu valt Vinck het personeel frontaal aan. En De Gucht gooit olie op het vuur: hij vindt 10.000 afvloeiingen aan de lage kant. Het herstructureringsplan schept een dramatisch probleem, waarover niemand zich zorgen schijnt te maken: een maatschappij die een vierde van zijn personeelsbestand liquideert, verliest een pak onmisbare ervaring en kennis.

BOVY: We hoopten met Vinck te kunnen praten op het ogenblik dat de nieuwe regering was gevormd. Hij heeft een voorschot gepakt. Met als gevolg dat de zwaargewichten op het formatieberaad mekaar tegenspreken. De socialistische voorzitter Steve Stevaert vindt het plan-Vinck niet goed, zijn liberale collega De Gucht wil nog meer. Zij maken 40.000 gezinnen ongerust, dat is een provocatie.

Vinck is te vroeg begonnen?

BOVY: Doorgestoken kaart. Vinck zou eind maart zijn plan voorleggen. Maar de regering wilde geen sociaal bloedbad aangekondigd zien voor de verkiezingen.

De timing kan slecht zijn, maar daarom hoeft ‘Move 2007’ nog geen slecht reddingsplan te zijn.

BOVY: Het is een plan voor een privébedrijf, niet geschikt voor een overheidsonderneming. Een overheidsbedrijf is een dienstverlener, het moet geen winst maken. Als de spoorwegmaatschappij op het einde van het jaar kan zeggen een goede bijdrage te hebben geleverd om de mensen op hun werk te brengen en mobiliteit te verzekeren, dan is zij geslaagd in haar maatschappelijke doelstelling.

De herstructureringen van Vinck treffen niet alleen het personeel. Ook de industrie, het woon-werkverkeer, de mobiliteit worden erdoor getroffen. Landen als Oostenrijk en Zwitserland, waar Vinck graag mee vergelijkt, hebben het collectieve vervoer wél gestimuleerd. Hier blijft de auto koning.

VAN HOVE: De overheid keert de zaken om. Omdat ze geen geld in de spoorwegen wil investeren, stelt zij een manager aan die moet besturen met ontoereikende financiële middelen. Hij moet dus drastisch besparen. Omnibustreinen gaan eruit en worden vervangen door bussen, die zich vast rijden in de files.

De gedelegeerd bestuurder suggereert in zijn plan tariefverhogingen. De treinreizigers zouden in België minder betalen dan in de andere Europese landen. Hogere tarieven zouden kunnen helpen.

VAN HOVE: De tarieven liggen inderdaad lager dan het Europese gemiddelde. Vinck ontkent dat hij van plan is ze te verhogen, maar hij wil wel zélf over de tarieven kunnen beslissen. Het is niet zeker dat de treinreizigers een duurder treinkaartje pikken. De NMBS zou klanten kunnen verliezen.

BOVY: Hij heeft gelijk dat de overheid niet steeds nieuwe tariefvoordelen kan opleggen zonder de factuur te betalen. Dit jaar kregen reizigers voor tien miljoen euro kortingen. De regering zou die verrekenen, maar daar kwam niets van in huis. De NMBS betaalt de factuur. Sommige politici bepleiten nog lagere tarieven, zoals Stevaert die gratis treinritten wil tijdens de daluren. Zolang ze niet weten hoe dat te betalen, zouden ze beter op hun tong bijten.

Vinck heeft een succesvolle carrière achter de rug. Als de weerstand tegen zijn plannen te groot wordt, hoeft hij niet bij de NMBS te blijven. Is het van ’te nemen of ik ga weg’?

BOVY: Zijn plan is te nemen of te laten. Hij focust op de 10.000 afvloeiingen. Wie een alternatief heeft, moet het maar op tafel leggen, zegt hij. Vinck passeert voor drie jaar. Maar het personeel blijft nog wel een tijdje en moet alles ondergaan. Wie een herstructurering uitwerkt, moet ze ook uitvoeren. Een beetje proberen en als het niet lukt, afbollen, dat is onverantwoord. Dat gebrek aan continuïteit speelt op alle bestuursterreinen.

Maar de NMBS is toch een autonoom overheidsbedrijf. Het kan binnen het beheerscontract met de overheid zelfstandig zijn beleid organiseren.

VAN HOVE: Wij hebben nooit zoveel politieke inmenging gekend als tijdens de paars-groene regering. Er niets overgebleven van de autonomie van het overheidsbedrijf.

BOVY: De NMBS is nu volkomen gepolitiseerd. Volgens Isabelle Durant moest de raad van bestuur niet de levende krachten van de gemeenschap – de werkelijke aandeelhouder – maar de krachtsverhoudingen van de regeringscoalitie weerspiegelen. Ja, in die filosofie van Durant moeten de groene bestuurders er nu uit.

Vinck is een jaar lang minzaam en diplomatiek opgetreden. Het lijkt er nu wel op dat hij met zijn herstructurering zijn krediet bij de vakbonden heeft verspeeld.

BOVY: Wij zijn geshockeerd door de manier waarop hij de zaken presenteert. Er zijn vandaag onvoldoende mogelijkheden voor onderhandelingen. Het gaat om een louter budgettair plan en dat aanvaarden wij niet. Plan-Vinck: no pasará!

VAN HOVE: Als hij met de regering uitvoert wat hij aankondigt, krijgen we grote sociale moeilijkheden.

BOVY: Maar wij krijgen ook een probleem als de overheid de NMBS op de lange baan schuift. Op het formatieberaad denken ze eraan de overname van de schuld te verschuiven naar 2007. Dat is geen deal, de spoorwegen zijn daar de dupe van. Wij leven in een noodtoestand. De regering moet haar schuld aan de NMBS aflossen. Geen vage beloften, dat moet klaar en duidelijk in de regeringsverklaring staan. Wij gaan naar een hete zomer.

Guido Despiegelaere

‘De schuld van de NMBS is een schuld van de overheid, die in de boeken staat van de NMBS.’

‘De regering wilde geen sociaal bloedbad aangekondigd zien voor de verkiezingen.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content