De Nederlandse cabaretier Paul van Vliet viert zijn 70e verjaardag met een boek, een cd en drie dvd’s.

De laatste avond van het zomerkamp van de jeugdkerk. Het is een donkere augustusnacht in 1946, het mag laat worden, en op verzoek van de leiding brengt Paultje, 11 jaar, zeven versies van Jantje zag eens pruimen hangen. ‘In mijn herinnering werd daar door de 80 jongens en meisjes onbedaarlijk om gelachen. Hun reactie gaf me een schok waar ik dagen van in de war was. Het was een sensationeel gevoel dat ik nog steeds, bijna 60 jaar later, navoel. Dat optreden was een ontdekking, een essentieel moment, want ik dacht toen: dit is het, dit wil ik nog wel eens meemaken. Het is daar dat het zaadje in de grond is gestopt, waaruit later de boom is gegroeid waar dit boek van is gemaakt.’

In elke vrouw – in elke man

Zit een verlangen groot of klein

Om in dit leven, als het kan

Eén keer gewichtloos vrij te zijn

Vrij van verdriet en niet meer bang

Niet meer alleen en vrij van toen

Omarmd door oeverloos geluk

In staat iets kolossaals te doen

Die ene dag, die ene nacht

Niet meer te vragen: Waarom?

Maar zeker te weten: Dit ben ik

En dat gevoel daar gaat het om

Paul van Vliet wordt geboren op 10 september 1935 in Den Haag. Hij groeit op in een rustige en artistieke familie, waarin hij de wilde opstandige jongen was, in zijn eentje verantwoordelijk voor het meeste lawaai en verzet. De Tweede Wereldoorlog maakt op de jonge Paul een onuitwisbare indruk; hij wordt nog meer een eenling, een karaktertrek die later zijn solistengedrag versterkt.

Van jongs af aan treedt hij op bij familiefeesten en schoolavonden, maar het wordt pas echt serieus als Dolf de Vries en hij in het laatste jaar van het gymnasium de cabaretgroep De Baret vormen.

Omdat hij niet goed weet wat te gaan studeren, gaat Paul vervroegd in dienst en werkt hij als journalist bij de Nieuwe Haagsche Courant. Na zijn militaire diensttijd gaat Paul in 1956 rechten en geschiedenis studeren aan de Rijksuniversiteit van Leiden. In de jaren vijftig en zestig waren studentencabarets populair, en samen met Floor Kist en pianist Kai van Oven richt Paul het Leidsch Studenten Cabaret op. Paul speelt onderhand ook tophockey, maar de intensieve optredens laten hem geen ruimte meer voor zijn tweede passie.

Nadat hij afgestudeerd is, richt hij in 1964 samen met Ferd. Hugas PePijn op, een Haags cabaretgezelschap met een eigen theater. Na ontelbare moeilijkheden met ontheffing, verbouwing, financiering en vergunningen wordt theater PePijn een enorm succes in Den Haag. De tournee van PePijn doet Pauls landelijke bekendheid toenemen, en dat wordt nog versterkt door zijn optreden op 10 maart 1966 in de Ridderzaal. Prinses Beatrix treedt daar in ondertrouw met Claus von Amsberg, en van Vliet spreekt hen voor die tijd zeer vrijmoedig toe, live voor de NOS-tv, en dus voor het hele Nederlandse volk. Paul is plots een Bekende Nederlander, en moet samen met zijn beginnende cabaretgroep jaren tegen de torenhoge verwachtingen opboksen. Toch wordt PePijn een overdonderend succes dat tot 1971 blijft duren.

Ondertussen is Paul begonnen met de voorbereidingen voor Een Avond aan Zee met Paul van Vliet, zijn eerste one-manshow in de Kurzaal van Scheveningen. Vanuit het hele land komt het publiek toegestroomd, aangelokt door de feestelijke ambiance, de nostalgie van de Kurzaal en het in alle kranten bejubelde programma, dat een zorgeloos en zomers karakter heeft. Vooral Pauls komische types – in het eerste jaar Bram van Commune, en het volgende jaar Majoor Kees en de Boer – trekken de grote massa.

Van dan af verglijdt Paul in een soort roes, waarbij de theaterseizoenen zich net zo onopgemerkt aaneenrijgen als de seizoenen van een jaar. Vanaf begin jaren ’70 tot nu brengt Paul elf succesvolle onemanshows, waarmee hij vrijwel altijd tot de best bezochte theaterproducties van Nederland en Vlaanderen behoort. Elk van die shows is uitgezonden op de tv, en in 1977 kijken maar liefst 6,8 miljoen mensen naar zijn oudejaarsprogramma. Door de jaren heen heeft Paul een trouwe fanbase opgebouwd. ‘Ik heb altijd uit mededogen gespeeld. Ik heb een groot medegevoel voor mijn tijdgenoten, voor wie ik speel, en succes is ook altijd mijn bedoeling geweest. Vanaf het begin heb ik weinig moeite gehad om mijn publiek te veroveren. Met de jaren wordt het vertrouwen en de trouw van het publiek alleen maar groter, ze gaan meer van je houden, en ik kom onderhand op als een oude kennis, in het beste geval een oudere vriend van wie ze iets verwachten. Die verwachting probeer ik in te vullen, terwijl ik ook telkens probeer te verrassen, een verrassing die beantwoordt aan een van te voren vastgestelde verwachting.’

Dubbele deur

Na zijn jubileumshow begin jaren ’90 stort Paul zich met volle energie op een nieuwe show, maar het gaat mis, en in 1992 blijkt een deel van Van Vliets nieren aangetast. ‘De dood keek me toen heel vriendelijk maar heel zeker aan. Hij was charmant en verleidelijk. Voor het eerst lag ik in een ziekenhuis, afgesloten met een dubbele deur, volledig afhankelijk van andere mensen en van de slangen in mijn lijf. Ik begreep dat ik slordig was geweest met mijn lijf, met mijn vrienden, maar ik heb te weinig met dat moment gedaan. Toen ik 10 jaar later opnieuw zwaar ziek was, een verkeerd ingeschatte longontsteking, heb ik de zegen van het échec veel meer ervaren. De binnenkant van mijn leven is belangrijker geworden, de behoefte om dieper te graven, om flauwekul en humbug selectiever af te snijden. Ik heb veel geleerd uit het inzicht dat de toekomst iets minder oeverloos is.’ Met de jaren verlegt Paul de nadruk van de komische types naar de muziek en naar de teksten. De bekroning van zijn carrière als zanger wordt de Tour de Chant die Paul in 1999 en 2000 doet met het Residentie Orkest onder leiding van Jurre Haanstra. Hieruit groeit ook The Concert by the Sea dat in 2005 voor de vijfde keer gehouden werd.

Als Paul begin jaren negentig op zoek is naar een verdieping van zijn leven ontmoet hij Audrey Hepburn. Zij vertelt hem over Unicef en draagt hem voor het Nederlandse ambassadeurschap voor. ‘Ik heb besloten om mijn leven en werk in dienst van Unicef te stellen, en ik speel vanuit mijn respect voor de kinderen. Ik ben steeds meer voor Unicef gaan doen en daar voel ik me erg gelukkig bij.’

Nu, ter gelegenheid van Pauls 70e verjaardag, en als een cadeau aan hem en het publiek, is er een uitgave met een boek, 3 dvd’s en een cd. Aanvankelijk zou Van Vliet het boek zelf schrijven maar het verleden ging hem tegensteken, en Van Vliet liet zich interviewen door Ed van Eeden. Het is geen biografie, maar een verslag van een carrière, met natuurlijk zaken over hoe Van Vliet denkt en voelt. ‘Ik voel een sterke drang om los te raken van het verleden, en deze uitgave helpt me om dat te doen. Het is een periode in mijn leven die is afgerond en bezegeld door deze doos. Door deze hoogtepunten (en dus niet het verzameld werk) ligt het vast. Dat verleden is nu ergens, tastbaar, hoorbaar, leesbaar, maar ook afgesloten. Deze uitgave is zoals ik zou willen worden herinnerd. Door deze uitgave en door het liber amicorum dat 60 vrienden en familie voor me hebben samengesteld. Dat vriendenboek is in een beperkte oplage van 300 gedrukt en is me zeer kostbaar. Als ik ooit aan mezelf zou twijfelen, dan hoef ik het boekje maar te pakken, door te bladeren, en te denken: goh, dat ben ik toch kennelijk geweest voor die mensen, en nog. Het is niet gering wat ze voor mij hebben opgeschreven, en dat vind ik heel erg mooi en ontroerend.’

ik schrijf, ik zing, ik speel om even te vergeten

ik schrijf, ik zing, ik speel om te weten wie ik ben

en ik doe gewoon een vak waarvan we kunnen eten

en toevallig is dat vak ook nog het leukste dat ik ken

een roeping, een bevlieging, een vlucht, een heilig moeten, een noodzaak, een behoefte, een vorm van overleven, een willen laten gelden, een boodschap

weet ik veel

ik voel me gewoon beter als ik schrijf, zing en speel

Hans Comijn

‘Ik heb een groot medegevoel voor mijn tijdgenoten, voor wie ik speel, en succes is ook altijd mijn bedoeling geweest.’

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content