Piet Piryns
Piet Piryns Piet Piryns is redacteur bij Knack.

Wim Kok heeft de verkiezingen gewonnen. Maar daarom wint hij de formatie nog niet.

Hij stond er een beetje schutterig bij, the King of the Netherlands. Het enthousiasme van zijn aanhangers ( “Wimpie! Wimpie!”) bracht de grote triomfator van de verkiezingen Wim Kok enigszins van zijn apropos. Maar hij vermande zich: “De Partij van de Arbeid is met afstand de grootste geworden. Maar ook als je sterk bent, doe je er verstandig aan niet naast je schoenen te gaan lopen. Het kan leiden tot zelfoverschatting. Moeten we niet doen.”

Voor de gestaalde kaders van de partij was de hint duidelijk. Kok is de overwinningsnederlaag van de sociaal-democraten in 1977 nog niet vergeten. Ook toen was de PvdA zegevierend uit de verkiezingen gekomen. Maar Joop den Uyl slaagde erin zijn beoogde coalitiepartners zodanig het bloed van onder de nagels te treiteren dat hij toch nog in de oppositie belandde.

Zo’n vaart zal het deze keer niet lopen – al was het maar omdat er niet echt een alternatief is voor voortzetting van de paarse coalitie. Zelden lagen de kaarten zo duidelijk. Maar toch belooft de formatie lang en moeilijk te worden.

ZWARTE STER VOOR SCHIPHOL

“Ben ik eigenlijk wel links genoeg?”, vroeg columnist Jan Blokker van de Volkskrant zich in de jaren zeventig nog af. Zijn nieuwste bundel heet nu: “Ben ik eigenlijk wel paars genoeg?” Dat moet ook lijsttrekker Els Borst van D66 voor de geest hebben gestaan, toen ze op de verkiezingsavond zei dat haar partij zich “in een schemerzone bevindt”. D66 heeft een flinke opdoffer gekregen (een verlies van tien zetels) en ook zonder de democraten is een nieuwe paarse coalitie cijfermatig mogelijk.

Maar zou het ook verstandig zijn? Kok beseft dat zonder de inbreng van D66 de cohesie in een volgend kabinet ver te zoeken zal zijn. Tijdens de verkiezingscampagne hebben de scheidende minister-president en zijn liberale coalitiepartner Frits Bolkestein elkaar poeslief bejegend, maar dat betekent niet dat ook tijdens de formatie alle meningsverschillen onder het tapijt kunnen worden geveegd. Terwijl de sociaal-democraten extra geld willen voor gezondheidszorg en armoedebestrijding, geven de liberalen de voorkeur aan het verder terugdringen van het financieringstekort. De liberalen willen investeren in nieuwe wegen, de sociaal-democraten in openbaar vervoer. Er komt gegarandeerd knallende ruzie over het asielzoekersbeleid en – vooral – over de toekomst van Schiphol. Vorige week kenden de piloten van de Internationale Federatie van Verkeersvliegers de Nederlandse luchthaven een zwarte ster toe – een onderscheiding die normaal alleenOuagadougou of Timboektoe ten deel valt. De landingsbanen zouden er niet deugen omdat er meer op geluidshinder dan op veiligheidscriteria wordt gelet. De liberalen willen een forse uitbreiding van Schiphol of desnoods een nieuwe luchthaven op een eiland in de Noordzee, maar de sociaal-democraten willen eerst over de milieueffecten praten.

In 1994 fungeerde D66 als “bruggenbouwer” voor het paarse kabinet. Het moet voor de democraten tamelijk zuur zijn geweest om te merken dat ze daarvoor door de kiezer zijn afgestraft. Maar het was ook voorspelbaar. Zowel de liberalen als de sociaal-democraten zijn in de voorbije regeringsperiode opgeschoven naar het centrum. Daardoor kwam D66 klem te zitten. De partij was niet langer herkenbaar. Ooit is D66 opgericht om bestuurlijke hervormingen te bewerkstelligen (rechtstreekse verkiezing van burgemeesters en zelfs van de minister-president, invoeren van bindende referenda). Geen mens die dat nog weet. Terwijl de founding father van D66, minister van Buitenlandse Zaken Hans van Mierlo, in Parijs met Jacques Chirac kibbelde over het Nederlandse drugsbeleid, profileerde Wim Kok zich als de vader des vaderlands en stal Frits Bolkestein de show in de Tweede Kamer.

GEEN OUDE VRIJSTER

Zelden heeft koningin Beatrix zulke eensluidende adviezen gekregen. Zelfs de leider van de christen-democraten Jaap de Hoop Scheffer liet weten dat zijn partij “geen oude vrijster” is, en dat er maar beter een tweede paars kabinet kan worden geformeerd. De sociaal-democratische informateur Klaas de Vries moet er nu achter zien te komen of D66 zich opnieuw als boksbal wil laten gebruiken. Dat ligt niet voor de hand. Paradoxaal genoeg brengt de forse nederlaag van D66 Els Borst in een ijzersterke onderhandelingspositie. Niemand kan het haar kwalijk nemen als ze voor de oppositie kiest – dus kan ze eisen stellen. Er zal flink gebakkeleid worden over de verdeling van de ministerportefeuilles. Van Mierlo bijvoorbeeld wil best nog een ambtstermijn als minister van Buitenlandse Zaken, maar ook Bolkestein heeft zijn zinnen op die baan gezet. Tegelijkertijd moeten de democraten Binnenlandse Zaken claimen, als ze eindelijk hun beginselprogramma willen uitvoeren. Als Kok de democraten wil paaien, zal hij hen straks geen twee, maar drie portefeuilles moeten bieden. De marges zijn smal in de Nederlandse politiek.

Piet Piryns

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content