Tegen de Bosnisch-Servische president en straks wellicht presidentskandidaat Radovan Karadzic loopt een aanklacht wegens oorlogsmisdaden. Een gesprek.

EEN BERICHT UIT PALE

DE BOSNISCH-SERVISCHE president Radovan Karadzic ontsloeg op 8 mei zijn premier Rajko Kasagic. Die weigerde dat ontslag omdat Karadzic ?benoemd? is tot president en niet wettig verkozen. Zowel Carl Bildt, de VN-vertegenwoordiger voor de wederopbouw van Bosnië, als Navo-secretaris-generaal Javier Solana blijven Kasagic erkennen als premier van de volksserviërs en als gesprekspartner bij de uitvoering van het vredesakkoord in Dayton. Later in de week installeerde Karadzic de volgzamere Gojko Klickovic als premier iemand van de harde lijn , en droeg een deel van zijn functies over. Vervolgens circuleerden geruchten over het nakende opstappen van de president. In ieder geval beschouwt Radovan Karadzic zichzelf als dé dragende kracht van het vredesakkoord.

RADOVAN KARADZIC : Het hele Dayton-akkoord zou niet zijn uitgevoerd zonder de steun van mij of generaal Ratko Mladic. Vaak heb ik persoonlijk de commandanten op het terrein het bevel gegeven de eisen van de Navo te volgen. Sommigen denken graag dat ze het vredesakkoord zonder mij hebben geïmplementeerd. Ik zeg u : het vredesakkoord is min of meer een succes, omdat ik me er persoonlijk voor ingespannen heb. Wij, Serviërs, vinden het moeilijk het onaanvaardbare te accepteren, maar als we ons woord geven, staan we erachter. Hoe zwaar het ons ook valt.

U lijkt niet erg tevreden met het Dayton-akkoord.

KARADZIC : Ik ben niet gelukkig met het akkoord, wel met de vrede. Dayton gaf ons wat de Europese Unie in 1992 in Lissabon als oplossing voorstelde. Als de Moslims toen niet waren weggelopen, was de oorlog niet nodig geweest. We hebben drie en een half jaar voor niets gevochten.

Ik ben het niet eens met een groot aantal aspecten van het akkoord, maar ik ben vastbesloten het uit te voeren en nooit meer te vechten. Militair gesproken, dan.

Kan een nieuwe oorlog vermeden worden ?

KARADZIC : Elke oorlog kan vermeden worden. Alle drie de partijen moeten gelijkwaardig behandeld worden, even gelukkig of ongelukkig gemaakt worden. Wat ik evenwel niet begrijp, is dat de Moslim-eisen voor Bosnië serieus genomen worden, terwijl Serviërs en Kroaten samen een christelijke meerderheid vormen. Evenmin als de Serviërs of de Kroaten hebben de Moslims het recht om heel Bosnië te domineren.

Ooit was Bosnië geheel Servisch, maar de geschiedenis heeft dat veranderd. Voor de oorlog waren we eigenaar van 64 procent van de grond, maar ik wist dat men ons nooit zo veel zou geven. Wij wilden niet los van Joegoslavië, maar als we daartoe gedwongen worden, dan eisen we onze eigen etnische staat in Bosnië. Dat werd ons ook door de Europese Unie aangeboden. De Republika Srpska is nu een realiteit, ze is het kind van de Europese Gemeenschap. De Moslims moeten maar eens leren dat ze geen aanspraak kunnen maken op heel Bosnië.

Over enkele maanden zijn er verkiezingen in Bosnië. Wordt u opnieuw president ?

KARADZIC : Ik was geen kandidaat in 1990 toen de eerste vrije verkiezingen in Bosnië plaatsvonden. Ik was leider van de Servische Democratische Partij (SDS). Pas toen het conflict losbarstte, volgde ik de volkswil en werd ik letterlijk in de politiek gezogen. Ik was bijzonder gelukkig als psychiater en als dichter, maar ik deed wat het volk vroeg en zal dat opnieuw doen. Met chaos is niemand gediend. Zolang ik en de SDS de touwtjes in handen hebben, kunnen we orde garanderen. Maar, de mensen zullen beslissen of ik mij kandidaat moet stellen of niet.

De internationale gemeenschap stelt dat u, als oorlogsmisdadiger, niet verkiesbaar bent.

KARADZIC : Misschien bewijzen ze mij een goede dienst. Nogmaals, ik was uitermate gelukkig buiten de politiek, maar het welzijn van het volk gaat voor. Het is wél weinig democratisch iemand schuldig te verklaren, die alleen verdacht is. En hem beletten deel te nemen aan democratische verkiezingen. Als mijn volk tegen me is, laat mijn volk me dan wegstemmen.

Voorlopig lijkt de wereld alleen maar zaken te willen doen met de meer gematigde volksserviërs, zoals premier Kasagic.

KARADZIC : Rajko Kasagic volgt alleen de bevelen van het parlement. Soms doet hij dat goed, soms niet. Hij is nieuw in de politiek en nog wat onhandig. Hij praat te veel.

Wij willen niet dat het Dayton-akkoord verandert. Soms lijkt het erop dat de internationale gemeenschap spijt heeft van dat plan en er wil aan sleutelen. Kasagic lijkt soms op die lijn te zitten. Waarom moeten wij samenleven met Moslims, terwijl in het Midden-Oosten joden en moslims uit elkaar worden gehouden ? Dat is de juiste oplossing. Beter goede buren dan gedwongen samenleven. Vandaag heeft de wereld Sarajevo tot een Europees Teheran gemaakt. De Europees georiënteerde Moslims zullen niet aan het fundamentalisme weerstaan. Noch aan de drugs, het geweld en het terrorisme, die daarmee samenhangen.

Er loopt een aanklacht van het internationaal oorlogstribunaal tegen u. Bent u bang voor een arrestatie ?

KARADZIC : Zie ik er bang uit ? Het zal alleszins niet gemakkelijk zijn me naar Den Haag over te brengen. En dan nog, wat zou daar dan gebeuren ? Er is geen enkel bewijs tegen me. Ik heb alles in het werk gesteld om wreedheden te vermijden : de bewijzen daarvan zijn terug te vinden in onze media, in ons staatsblad.

Op 20 mei 1992 werd ons leger gevormd en op 13 juni van dat jaar heb ik in de sterkste bewoordingen iedereen bevolen de internationale wetten en de Conventies van Genève te respecteren. Ik heb mijn generaals voorgehouden dat zij persoonlijk verantwoordelijk waren voor wreedheden begaan door hun soldaten. Ikzelf deed alles om wreedheden tegen burgers te beletten. Niemand kan bewijzen dat bevelhebbers orders gaven voor massamoorden, verdrijvingen en genocide. Wat we wel deden, was ons verdedigen. Volkenmoord is geen mythe : het overkwam ons, Serviërs, in de Tweede Wereldoorlog en in zekere mate in de Eerste. Het zou nu ook weer zijn gebeurd.

Als u onschuldig bent, waarom gaat u dan niet zoals de Kroatische generaal Tihomir Blaskic naar Den Haag ?

KARADZIC : Als ik vertrouwen had in het oorlogstribunaal, zou ik gaan, of zou ik een soort proces via tv aanvaarden. Maar ik héb geen vertrouwen in Den Haag. De belangrijkste misdaad die tegen de vrede wordt daar niet vervolgd. Wie is deze oorlog begonnen ? Wie liep weg van de onderhandelingstafel in Lissabon ? De Moslims !

Al die verhalen over verkrachtingen : ongehoord. Tachtigduizend vrouwen verschillende keren verkracht. Waar zijn dan de kinderen geboren uit die verkrachtingen ? Er zijn er geen ! Ik heb de inbeschuldigingstelling nog niet gezien niemand heeft ze me gebracht. Maar mijn advocaten vertellen me dat het allemaal nogal vaag blijft. In de stijl van : in Zvornik zijn enkele Moslims omgebracht door Serviërs en als opperbevelhebber van de Serviërs is Karadzic….

Steeds meer bewijzen stapelen zich op. Bijvoorbeeld, in Srebrenica. Daar zijn massagraven gevonden. Zijn de Serviërs daar niet verantwoordelijk voor ?

KARADZIC : Ik gaf opdracht die geruchten te onderzoeken, maar uit de mondelinge rapporten komen geen bewijzen voor massagraven en volkenmoord. Wat wel kan, is dat burgers daar wraak namen. In de weken voor de val van Srebrenica, braken georganiseerde Moslimbenden uit de enclave en gingen in de naburige Servische dorpen koeien stelen. Servische koeien. Misschien hebben de dorpelingen wraak genomen op Moslims. Maar een geplande uitroeiing door onze troepen : dat is Moslimpropaganda. Generaal Mladic en ik hebben onze troepen het bevel gegeven de burgerbevolking met rust te laten. Dat was te zien op tv.

In uw vorig leven was u psychiater in Sarajevo. Kan u een psychologisch profiel geven van uzelf ?

KARADZIC : Ik ben niet meer in contact met mijn therapeut en met mijn professoren op de universiteit en ik praktiseer al zes jaar niet meer. Ik ben weer vol complexen en zonden, ik zou weer eens moeten praten met mijn analist om weer beter inzicht in mezelf te krijgen.

Waarom voelen Serviërs zich steeds de underdog ?

KARADZIC : Dat is geen neurose van ons, maar een absolute realiteit. Wij hebben een verschrikkelijke geschiedenis achter de rug. We hadden ooit een enorm rijk met een grote cultuur. Toen ze in Europa nog in grotten woonden, aten onze vorsten met een gouden bestek. We werden vijfhonderd jaar door de Turken verknecht. We bevrijdden onszelf én de andere Zuid-Slaven. We vormden samen een staat en toen keerden de Kroaten en Slovenen zich tegen ons. We schonken hen vergiffenis en vormden weer een staat. Tot de Tweede Wereldoorlog, toen ze ons Joegoslavië vernietigden en 700.000 Serviërs vermoordden. In 1945 accepteerden we weer om met hen samen te leven. In 1991 brak in Kroatië de derde golf van haat tegen Servië los.

In Joegoslavië waren we het grootste volk, plotseling werden we een nationale minderheid. Waarom zouden we ons goed voelen : zonder land, voortdurend bedreigd door de zoveelste volkenmoord ?

De internationale gemeenschap dwingt Serviërs, Kroaten en Moslims samen te werken. Schept dat een band ?

KARADZIC : De verhouding tussen Serviërs en Kroaten verbetert. De Moslims zijn daar ten onrechte bang voor : als de relaties tussen twee volkeren goed zijn, kan een derde partner daar wel bij varen.

De spanningen in de federatie van Moslims en Kroaten, dat is iets anders : zij kunnen weer gaan vechten over gebiedsverdeling. Dan komt het Dayton-akkoord en de vrede weer in gevaar. Maar ik begrijp de Kroaten : de Moslims hebben zo’n hoge geboortecijfers dat ze de Kroaten vier keer overtreffen. Aan de andere kant hebben de Kroaten meer gebied gekregen dan ze verdienen. Dat creëert spanningen.

Als er een conflict komt, welke kant kiest u dan ?

KARADZIC : Geen enkele, wij zijn geen blauwhelmen. Ik hoop dat het nooit tot een conflict komt. Maar dan zou ik instinctief voor de zwakste kiezen, degene die wordt aangevallen. Zo ben ik nu eenmaal.

Gelooft u dat de vroegere Joegoslavische republieken ooit weer kunnen samenwerken ?

KARADZIC : Dat is onvermijdelijk, voor onszelf en voor Europa. Maar dan wel op een eerlijke basis. Als samenwerking betekent dat we weer door de Moslims worden overheerst, zal mijn volk dat niet aanvaarden.

Het zou logisch zijn dat wij als een eerste stap een soort federatie vormen met onze volksgenoten in Klein-Joegoslavië. Maar dat wil de wereld ons niet toestaan.

U bent, in tegenstelling tot de presidenten Franjo Tudjman, Slobodan Milosevic en Alija Izetbegovic, geen kandidaat voor de Nobelprijs voor de vrede.

KARADZIC : Izetbegovic is volledig verantwoordelijk voor de oorlog. Hij moet geen Nobelprijs krijgen, maar een aanklacht wegens misdaden tegen de vrede. Voor sommigen ben ik een oorlogsmisdadiger, voor anderen ben ik een held. Voor de Serviërs, de Grieken, zelfs in Japan en China ben ik een held.

Hoe evalueert u de acties van VN-vertegenwoordiger Carl Bildt ?

KARADZIC : Bildt doet de meest ongelooflijke uitspraken. Vooral over mij. Wij willen onze mensen niet tegen hem opzetten, want hij moet zijn opdracht vervullen in naam van de vrede. Maar ik verwachtte niet dat hij mij persoonlijk zou aanvallen, hij is toch een gast in mijn land.

Stel dat u niet verkozen wordt. Wat dan ?

KARADZIC : Dan ga ik boeken schrijven : gedichten, werken over psychiatrie. Ik ben er te oud voor, anders begon ik met mijn vrouw een privé-ziekenhuis. Ik mis mijn praktijk, ik was een gedreven en goed therapeut. Ik wil opnieuw patiënten behandelen. En ik wil nog een aantal kinderboeken schrijven.

Johan Verheyden

Radovan Karadzic : Zie ik eruit als een angstig man ?