Voor politie en gerecht wordt Antwerpen de komende maanden in meerdere opzichten een belangrijke testcase.

Sinds september vorig jaar staat Bart Van Lijsebeth (45) aan het hoofd van het parket bij de rechtbank van eerste aanleg in Antwerpen. Na een carrière als advocaat en substituut-procureur des Konings, leidde Van Lijsebeth zes jaar lang de Staatsveiligheid. Hij blikt niet zonder heimwee terug op zijn vorig ambt wegens ‘de uitstekende medewerkers, de soepelheid van werken, de internationale contacten en het brede gezichtsveld’. In Brussel heeft hij de bedrijfscultuur van de Staatsveiligheid gewijzigd. Nu wil hij ook het parket in Antwerpen moderniseren. Sinds zijn benoeming heeft hij al een aantal forse verklaringen en beloften afgelegd. Vandaar de vraag of het zijn bedoeling was meteen een politiek signaal te geven om het onveiligheidsgevoel in zijn ambtsgebied weg te praten.

Bart Van Lijsebeth : Het was belangrijk een signaal te geven. Belangrijker lijkt me evenwel dat we die beloften mettertijd ook nakomen. Bovendien blijkt de inschatting van de criminaliteit in Antwerpen juist. We moeten de georganiseerde misdaad, de mensenhandel met gedwongen prostitutie en de zeer gewelddadige criminaliteit in de stad zo vlug mogelijk aanpakken. De dubbele moord van vorige week donderdag in de stationsbuurt, uitgevoerd in executiestijl, bewijst dat we drastisch moeten optreden.

In welke mate is die ‘georganiseerde misdaad’ echt georganiseerd?

Van Lijsebeth: Nog niet zo lang geleden ben ik in de buurt van de Schipperstraat gaan wandelen en ik was onthutst door hetgeen ik zag. Tweederde van de prostituees zijn van Oost-Europese origine en amper meerderjarig. Het zijn vrouwen die hun lot zeker niet in eigen handen hebben. De prostitutie loopt trouwens ook als een rode draad door het wereldje van de Albanese geweldscriminaliteit en van de portiers. Wij zullen dit fenomeen vanuit verschillende invalshoeken bestrijden.

Dat fenomeen is toch niet nieuw?

Van Lijsebeth : Het is niet nieuw. De Oost-Europese misdaadbendes zijn weliswaar vrij primitief georganiseerd maar buitengewoon gewelddadig. Als de vrouwen hun geld niet afgeven, krijgen ze slaag of wordt hun familie in Centraal-Europa hardhandig aangepakt, of zelfs uitgemoord. Daarom moeten we dit fenomeen met alle betrokken diensten hard aanpakken. Voor we de politie laten ingrijpen, trachten we met de Dienst Vreemdelingenzaken af te spreken hoeveel plaatsen vrij zijn in de gesloten instellingen, zodat de gearresteerden meteen opgesloten en uitgewezen kunnen worden. De besprekingen verlopen moeizaam, maar zonder duidelijke afspraken zullen we altijd achter de feiten aan hollen. Ook met diensten als de Arbeidsinspectie en Stedebouw zullen we overleg plegen in het raam van ons actieplan inzake mensenhandel en prostitutie. In dat verband komen er zelfs twee verbindingsambtenaren van de stad bij het parket. Een van hen zal zich hoofdzakelijk bezighouden met mensenhandel en prostitutie. Het is goed bestuursrechtelijke en gerechtelijke diensten te laten samenwerken. Er wordt veel gepraat over een multidisciplinaire aanpak, maar in de praktijk blijkt dat niet zo evident. Het ogenblik is rijp om te bewijzen dat het kan. Het is trouwens hoogstnodig. Het terreurbewind van de Albanese pooiers tegenover die vrouwen en hun familie, brengt immers met zich dat niemand het aandurft met de politiediensten samen te werken.

Er is duidelijk behoefte aan bijzondere politietechnieken, maar na gepraat is daar nog steeds geen wettelijke regeling voor.

Van Lijsebeth : Justitie heeft nu een werkgroep samengesteld die moet nagaan wat daarover in het verleden al gezegd is, met het oog op een wetsontwerp. In die werkgroep zijn de parketten vertegenwoordigd door een Antwerpse parketmagistraat. Intussen wil het Antwerpse parket, na overleg met de stafhouder en de voorzitter van de rechtbank, de toepassing van bijzondere politietechnieken in alle transparantie bespreken. Het betreft zowel het afluisteren en schaduwen van personen als het infiltreren in het milieu. In samenspraak met de werkgroep van Justitie willen wij zo vlug mogelijk vastleggen wat in de strafrechtelijke procedure wordt gebracht. En hoe we dat kunnen verantwoorden ten overstaan van het Europees Hof voor de Rechten van de Mens in Straatsburg. Dat heeft al een aantal principieel belangrijke arresten geveld, onder andere in verband met het gebruik van anonieme getuigen. In de domeinen waarover het Europees Hof en het Belgisch Hof van Cassatie zich nog niet uitspraken, zullen we zelf proberen een compromis te vinden tussen de rechten van de verdediging en het streven naar operationele efficiëntie.

We willen de mensenhandel en de gedwongen prostitutie in Antwerpen zo multidisciplinair mogelijk aanpakken, al blijft de sectie Georganiseerde Misdaad van het parket haar functie in dit domein bebouden. Maar ook collega’s als die van de financiële sectie of van de milieusectie voor problemen van stedenbouw moeten we erbij betrekken. Ook in andere domeinen bepleit ik die aanpak. De actie tegen de Equadorianen twee weken geleden is daar een voorbeeld van. Het betreft georganiseerde bedelarij en de verkoop van truien die zogezegd in Latijns-Amerika maar in feite in Nederland worden gebreid. De politie is er toen voor het eerst in geslaagd om van de Dienst Vreemdelingenzaken een zogeheten contingent te bekomen. Er zullen met andere woorden zeven van die Equadorianen teruggevlogen worden naar hun land van herkomst. De operatie was een succes en de leurhandel die hen ten laste wordt gelegd, wordt door de financiële sectie van het parket behandeld. Leurhandel is geen prioriteit voor deze sectie, maar wel voor de sectie straatcriminaliteit – en wegens de financiële implicaties van het onderzoek nu dus tijdelijk ook voor de financiële sectie.

Bezorgden die groepjes met hun truien en Andesmelodieën dan zoveel overlast?

Van Lijsebeth : Als de inwoners van een stad hinder en overlast ervaren, kan het parket – voor wie zingende straatventers op zich misschien niet zo storend zijn – niet lijdzaam toezien, temeer omdat deze groepen ook zakkenrollers aantrekken. In andere omstandigheden zal het parket een beroep doen op de stedelijke autoriteiten om bepaalde fenomenen aan te pakken waarvan de stad vooralsnog misschien het criminogene karakter niet erkent. Eind februari heeft het parket trouwens een samenwerkingsovereenkomst met de stad Antwerpen afgesloten om onze doelstellingen vast te leggen inzake veiligheid, lokale actieplannen uit te werken, de preventiemaatregelen van de administratieve overheid beter af te stemmen op het desnoods repressief optreden van het gerecht en dergelijke meer. Een zo nauw mogelijke samenwerking lijkt mij de enig mogelijke weg, ook al met het oog op de politiehervorming.

Wie Antwerpen zegt, denkt meteen aan de Russische maffia en de diamantzwendel.

Van Lijsebeth : De Russische criminaliteit is op zich een verzamelbegrip geworden. In werkelijkheid worden daar nu vooral de Oost-Europese misdaadbenden mee bedoeld. Het aantal Russen is de voorbije twee jaar gedaald. Anderzijds is het nu wel duidelijk welke inspanningen de Hoge Raad voor Diamant doet om de sector te normaliseren. Eind februari heeft het parket trouwens – en dit is een primeur – een samenwerkingsprotocol afgesloten met de Hoge Raad voor Diamant, die belooft alle informatie over criminele of verdachte personen en/of activiteiten in de diamantsector aan het parket te melden. De Hoge Raad zal zelf een intern informatienetwerk opzetten, dat het parket van de nodige informatie kan voorzien. Nu het goed gaat met de diamant, is het beter voor de sector om van zijn slecht imago af te raken.

Zo te horen heeft het parket in Antwerpen de voorbije jaren een aantal initiatieven gemist. Of worden die nu genomen met het oog op de gemeenteraadsverkiezingen ?

Van Lijsebeth : In het verleden zijn heel wat initiatieven genomen die nog steeds hun nut bewijzen. Nu is er wel een groter streven naar coherentie tussen die bestuurlijke en gerechtelijke initiatieven. Zonder samenwerking, het berekenen van de beschikbare capaciteit en het bepalen van tijdslimieten, komen we nergens.

Zet het succes van het Vlaams Blok in Antwerpen u als procureur des Konings ertoe aan politiek te denken?

Van Lijsebeth : Niet in de partijpolitieke maar in de Griekse betekenis van het woord polis. Ook een procureur heeft de zorg voor de stad en de staat. Het parket heeft echter noch de opdracht noch de ambitie om het stemgedrag van de kiezer te beïnvloeden.

Een procureur kan via zijn vervolgingsbeleid toch het onveiligheidsgevoel en dus het daarbij aansluitend stemgedrag beïnvloeden?

Van Lijsebeth: Dat is een mogelijk neveneffect. Het tijdstip van mijn aanstelling valt nu eenmaal samen met een periode waarin ook anderen prioriteiten formuleren. Al dan niet met electorale bedoelingen.

Dreigt Euro 2000 uw plannen niet te doorkruisen? In Antwerpen worden wel geen wedstrijden gespeeld, maar er zullen ongetwijfeld veel supporters verblijven. Met alle nare gevolgen van dien.

Van Lijsebeth : Op de laatste directievergadering met mijn medewerkers – ook dat soort bijeenkomsten is hier nieuw – werd duidelijk gesteld dat de aarde niet ophoudt met draaien tijdens Euro 2000. Wij gaan geen drie of vier maanden stil liggen voor enkele voetbalwedstrijden. Zo dacht de politie erover haar ploeg in de Pelikaanstraat volledig in te zetten in het kader van Euro 2000. Ik heb de hoofdcommissaris gevraagd dat niet te doen. Want na de actie tegen de goudwinkeltjes moeten we daar de druk op de ketel houden. Temeer omdat we dit gerechtelijk onderzoek zo vlug mogelijk willen afsluiten. Hoofdcommissaris Lamine heeft daar positief op geantwoord. En zijn reactie past volledig in de geest van dialoog die er moet zijn tussen parket en politie. Naast het actieplan tegen mensenhandel en gedwongen prostitutie stellen we immers actieplannen op voor alle materies die het parket aangaan. Die vallen grotendeels samen met de prioriteiten van de regering.

We engageren ons ook tegenover de politiediensten dat hun acties niet zonder gevolg blijven en dat ze verder op de hoogte gehouden worden van de afwikkeling. Zelfs de vonnissen moeten systematisch aan de politiediensten bezorgd worden, zodat zij hun optreden kunnen toetsen aan de beslissingen van de Rechtbank van eerste aanleg en het Hof van Beroep. Alle raderwerken moeten op elkaar afgestemd worden.

De incidenten vorige week donderdag op de Grote Markt met FC Antwerp-supporters bewijzen hoe explosief de toestand wordt.

Van Lijsebeth : Ze bewijzen nog maar eens hoe feestelijkheden onder invloed van enkele relbeluste hooligans kunnen ontaarden. Voor Euro 2000 hebben de Antwerpse politiediensten alle mogelijke maatregelen genomen. Maar zelfs de beste maatregelen geven geen garantie. Mochten er zich toch ernstige incidenten voordoen, dan zal het parket zijn verantwoordelijkheid opnemen. Naar aanleiding van de incidenten vorige week zullen vijf verdachten via de bestaande snelrechtprocedure op 7 juni voor de correctionele rechtbank verschijnen.

U beklaagt er zich al maanden over dat u slechts 40 van de beloofde 62 parketmagistraten ter beschikking hebt; de 10 parketjuristen niet inbegrepen.

Van Lijsebeth : Ten aanzien van dat personeelstekort heb ik gemengde gevoelens. Enerzijds brengt het inderdaad ernstige problemen mee. Anderzijds is het een enorme stimulans om onze werkwijze te herdenken. Bovendien stel ik met genoegen vast dat het parket opnieuw jonge juristen weet aan te trekken naarmate de werkvoorwaarden veranderen en die verandering bekend raakt. Met thuiswerk voor de complexe dossiers of om grondige familiale redenen, met compensaties voor nachtdienst, met glijdende werkuren en dergelijke moeten wij de concurrentie aankunnen met andere instellingen waar de werkvoorwaarden voor juristen tot nu toe beter zijn.

Door onze werkwijze te herdenken, maken we bovendien tijd vrij voor echt belangrijke zaken. Zo is nu in het gerechtelijk arrondissement Antwerpen een procedure van vereenvoudigde registratie ingevoerd. Voor een aantal misdrijven wordt het proces-verbaal beperkt tot de registratie van enkele essentiële gegevens. Deze verkorte processen-verbaal worden in principe niet langer aan het parket doorgespeeld omdat het de zaak toch zou seponeren. Een winkeldiefstal bijvoorbeeld waarvan de dader onbekend is, wordt nu vereenvoudigd geregistreerd.

Maar zelfs als de dader bekend is en de feiten bewezen zijn, kan een dossier worden geseponeerd. Ook dat is een trendbreuk. Hoeveel tijd en energie gingen in het verleden niet verloren omdat een banale caféruzie even grondig werd uitgespit als een complex dossier? Door de vereenvoudigde registratie waren er in april alleen al zeker honderd strafdossiers minder per substituut in de basissectie. We verwachten een daling van courante strafdossiers met 30 procent. En dat zijn er in totaal nu ongeveer 400.000 per jaar. Vanaf januari 2001 zal ook Antwerpen, in navolging van andere gerechtelijke arrondissementen, de Autonome Politionele Afhandeling (APA) invoeren. Alle politiediensten zullen dan zonder tussenkomst van het parket alle misdrijven gepleegd door strafrechtelijk meerderjarigen zelf onderzoeken en het strafdossier pas aan het parket doorgeven als het onderzoek afgerond is. Er komt een limitatieve lijst van misdrijven die voor een Autonome Politionele Afhandeling in aanmerking komen.

U gaat de instroom van dossiers beperken, maar hoe zit het met de opgelopen achterstand?

Van Lijsebeth : Vooral in financiële zaken is er een grote achterstand en die is des te problematischer omdat de instroom van dergelijke dossiers moeilijk te filteren is. Er lagen stapels dossiers te wachten. Ofwel gooiden we die in de Schelde ofwel lieten wij de verjaring van de strafvordering haar werk doen. Tal van dossiers waren evenwel nog in onderzoek. We hebben een noodplan uitgewerkt en – alle hens aan dek – nu zijn in een tachtigtal complexe dossiers de eindvorderingen opgesteld. Voor het einde van het jaar kan het parket ermee naar de raadkamer. Overigens heeft de financiële sectie van het parket nu zeven parketmagistraten en twee parketjuristen, en dat is zeker nog onvoldoende.

De behoefte aan onderzoeksmanagement is dus groter dan ooit.

Van Lijsebeth : Vooral in financiële en internationaal vertakte dossiers moeten we onze inspanningen leren doseren. We trachten daaromtrent een strategie te ontwikkelen, maar ook dat vergt vooral een hele mentaliteitsverandering, zowel bij de politie als bij de onderzoeksmagistraten. En toch is het voor een goede rechtsbedeling zelden relevant nog verder onderzoek te voeren als er voldoende feiten en bewijzen zijn. Precies die bijkomende onderzoeksopdrachten kunnen de rechtsbedeling schaden door bijvoorbeeld de verjaring van de strafvordering dichterbij te brengen of door onderzoekscapaciteit op te eisen die elders noodzakelijker is.

Als de Octopushervormers volharden, zal de substituut-procureur des Konings zijn dossier ook voor het Hof van Beroep gaan verdedigen en krijgt het parket er dus nog een pak werk bovenop.

Van Lijsebeth : Op dit ogenblik lijkt deze zogeheten verticalisering mij problematisch. Wij kunnen die bijkomende werklast niet aan. Bovendien telt het parket van Antwerpen een groot aantal jonge substituten, die onvoldoende ervaring hebben om in complexe dossiers of assisenzaken voor het Hof van Beroep te rekwireren. De verticale integratie maakt slechts een kans als tegelijk ook aan een aantal randvoorwaarden wordt voldaan.

Door de oprichting van het Federaal Parket dreigen een aantal parketten hun gespecialiseerde magistraten te verliezen.

Van Lijsebeth: Ik geloof allang in het nut van een federaal parket omdat kleine parketten niet alle complexe vaak grensoverschrijdende onderzoeken aankunnen. Zelfs federale onderzoeksrechters lijken mij stilaan gewenst. Anderzijds stel ik met verbazing vast dat het federaal parket nu de mogelijkheid krijgt om naar eigen goeddunken een beroep te doen op lokale parketmagistraten. Dat zal voor onoverkomelijke problemen zorgen. Want zoals het nu gepland is, dreigt het Federaal Parket de grootstedelijke parketten, die het al zo moeilijk hebben, leeg te zuigen. De bevoegdheden en de organisatie van het Federaal Parket moeten opnieuw bekeken worden.

Komt de eenmaking van de politie niet ongelegen voor uw hervormingen en voor die bij het Antwerpse politiekorps – dat toch veel kritiek krijgt?

Van Lijsebeth : Die kritiek is onterecht geworden. Ik stel vast dat de Antwerpse politiediensten nog steeds gemotiveerd zijn en zich inzetten. Laat alle hervormingen dus maar komen.

U zegt wel dat het Antwerpse politiekorps nu gemotiveerd is, maar tal van leden blijken vooral buiten de diensturen zeer actief te zijn met allerhande klussen.

Van Lijsebeth: Ik weet niet zeker of dat probleem helemaal van de baan is, maar dat is een van de agendapunten voor onze gesprekken met de politiechefs en het stadsbestuur. We zullen duidelijke spelregels moeten opstellen. En al wie die niet respecteert, moet weten welke sancties volgen. In een korps van bijna tweeduizend mensen heb je altijd wel iemand die niet doet wat moet. De nieuwe hoofdcommissaris van politie Luc Lamine stippelt nu, net als ik, zijn beleid uit en hij heeft mij verzekerd dat het opstellen van een gedragscode ook voor hem prioritair is.

Frank De Moor.

Reageren op dit artikel kan u door een e-mail te sturen naar lezersbrieven@knack.be. Uw reactie wordt dan mogelijk meegenomen in het volgende nummer.

Partner Content