Lesbiennes worden als vrouw én als lesbienne gediscrimineerd. Ze outen zich minder dan homo’s en krijgen minder aandacht voor hun specifieke problemen.

‘Affectie tussen twee vrouwen wordt in onze maatschappij beter geaccepteerd dan affectie tussen mannen’ zegt Joz Motmans, de coördinator van de onderzoekscel holebi’s bij het Steunpunt Gelijke Kansenbeleid aan de Universiteit Antwerpen (UA) en het Limburgs Universitair Centrum (LUC). ‘Toch zijn er in ons land nog veel lesbiennes die niet openlijk voor hun geaardheid uitkomen. Omdat lesbiennes als groep zo onzichtbaar zijn, wordt er naar hun specifieke noden en problemen weinig onderzoek gedaan. Het beleid heeft er ook niet altijd genoeg aandacht voor. De positie van lesbiennes is nochtans véél fragieler dan die van heteroseksuele vrouwen. Door hun geaardheid worden ze dubbel gediscrimineerd.

‘Neem het probleem van geweld binnen lesbiennekoppels. Dat kwam pas aan het licht toen lesbiennes er zelf onderzoek naar hebben gedaan. Geweld blijkt bij een op de vijf lesbiennekoppels voor te komen. Dat is exact evenveel als bij heterokoppels, maar de mechanismen lijken anders. Zolang problemen niet aan de hand van onderzoek zichtbaar worden gemaakt, kunnen ze niet daadkrachtig worden aangepakt.

‘Vrouwen bekleden vaak een slechtere plaats op de maatschappelijke ladder dan mannen. Bij lesbiennekoppels laat dat fenomeen zich dubbel voelen’, vervolgt Joz Motmans. ‘Veel lesbiennekoppels moeten met een bescheiden budget rondkomen.’

Het probleem doet zich vooral voor bij oudere lesbiennes. ‘Een aantal van hen heeft het financieel niet breed’, zegt Marie-Jeanne Wesemael van Vieux Rose, een vereniging voor oudere lesbiennes. ‘Vroeger kwamen lesbiennes niet gemakkelijk uit de kast. De maatschappelijke druk was toen enorm groot om te trouwen en kindjes te krijgen.

‘Veel oudere lesbiennes zijn getrouwd geweest en hebben pas op latere leeftijd hun geaardheid ontdekt. Velen van hen hebben nooit gestudeerd, nooit gewerkt, of zitten in slecht betaalde banen.

‘Als groep zijn oudere lesbiennes zo onzichtbaar dat er met hun specifieke problemen geen rekening wordt gehouden. Beleidsmakers vallen soms nog van hun stoel als ze vernemen dat er zoiets als oudere lesbiennes bestaat – net zoals gehandicapte en allochtone lesbiennes. We pleiten daarom voor campagnes om hen als groep zichtbaarder te maken.’

Lesbische moslima’s

Een groot deel van de lesbiennes komt in ons land dus niet openlijk voor de geaardheid uit. Bij de allochtone gemeenschap is het aantal dat zich niet ‘out’ ongetwijfeld nog veel groter.

‘Er is veel moed nodig om binnen de Arabische gemeenschap uit de kast te komen’, zegt Fatima (schuilnaam, nvdr), een lesbische Marokkaanse van de tweede generatie in ons land. ‘Homoseksualiteit wordt bij ons niet aanvaard. Nu zijn om religieuze redenen veel dingen in onze leefwereld verboden. We mogen niet roken, geen alcohol drinken, geen homo of lesbienne zijn. Of men al dan niet een oogje dichtknijpt, hangt in de praktijk sterk af van het sociale niveau waartoe de familie behoort.

‘De retoriek in de Arabische gemeenschap is gebaseerd op de Koran. Het is een protocol dat elke Arabier respecteert. De groepscultuur weegt zwaar binnen de gemeenschap. Voor veel jonge mensen werkt dat verstikkend. Jongens hebben het op dat punt wel iets makkelijker dan meisjes. Een jongen is in onze cultuur een kleine zonnegod, een farao die heerst over zijn rijk. Meisjes worden in een cocon van zijden draadjes gewikkeld. Maar homoseksualiteit wordt bij meisjes én jongens niet getolereerd. De meeste holebi’s beleven hun homoseksualiteit in het grootste geheim. Een beperkt aantal poogt religieuze overtuiging en homoseksualiteit te verzoenen. Daarvoor moet je wel sterk in je schoenen staan.

‘Ik hou niet van een geheim leven. Ik kies voor harmonie. Mijn ouders weten dat ik lesbienne ben, maar thuis is het geen gespreksonderwerp. Mijn moeder beschouwt het als een probleem dat ik zelf in mijn leven moet oplossen. De familiebanden zijn bij ons bijzonder sterk. Ik wil koste wat het kost de goede relatie met mijn ouders bewaren. Zij krijgen het binnen de Arabische gemeenschap zeer moeilijk als ik openlijk met mijn geaardheid naar buiten kom.’

Kinderen van twee mama’s

Het is niet eenvoudig om als lesbienne door het leven te gaan. Specifieke problemen ontstaan als er bij een getrouwd of samenwonend lesbiennekoppel kinderen komen.

Joz Motmans: ‘Lesbiennes mogen trouwen, maar als het koppel via k.i.d. (kunstmatige inseminatie met een anonieme donor) of ivf (in-vitrofertilisatie) een kind krijgt, dan kan dat niet op het trouwboekje worden ingeschreven. Als het kind geboren is, mag de ‘meemoeder’ haar kind zelfs niet op het stadhuis of het gemeentehuis aangeven! Waarom kan men de vaderschapsregel niet neutraliseren tot ouderschapsregel, zodat de meemoeder het kind als het hare zou kunnen erkennen? Zoals het nu is geregeld, heeft het kind slechts één wettelijke moeder. De ‘meemoeder’ blijft volgens de wet een vreemde voor het kind. Ze heeft zelfs geen recht op de tien dagen ‘vaderschapsverlof’ waar een heterostel van geniet.

‘De gaten in de wetgeving zijn absurd. Bij lesbiennekoppels is er momenteel een babyboom. Belgisch en internationaal onderzoek toont bovendien aan dat kinderen die opgevoed worden door holebi’s het wel degelijk goed doen. De bewering dat het voor een kind schadelijk zou zijn om bij twee mama’s of twee papa’s op te groeien, is louter gebaseerd op vooroordelen. Onderzoek spreekt dat tegen.’

De huidige situatie heeft verregaande gevolgen. ‘Als het binnen het koppel bijvoorbeeld tot een breuk zou komen, kan de natuurlijke moeder het kind voor zich alleen opeisen’, zegt Joz Motmans. ‘De ‘meemoeder’ kan dan hoogstens via de rechtbank een beperkt omgangsrecht krijgen.

‘De Holebifederatie vraagt daarom dat de ‘meemoeder’ het kind zou kunnen adopteren. De Belgische adoptiewet moet worden aangepast. Zoals de wet er nu uitziet, mogen twee vrouwen of twee mannen namelijk samen geen kind adopteren. We dringen erop aan dat die discriminatie uit de adoptiewet wordt geschrapt. Het zit er dik in dat bij de federale meerderheidspartijen de MR andermaal op dit vlak gaat dwarsliggen.

‘Zoals bij heteroparen is er in nieuw samengestelde gezinnen met een holebipartner rond de rechten en plichten tegenover kinderen uit vorige relaties niets geregeld. Voor al die gevallen vragen we dat er van het zorgouderschap werk wordt gemaakt.’

Homo’s zijn supermannen

Hoe is het gesteld met de positie van de lesbiennes in de eigen holebiwereld? Is hier sprake van discriminatie? ‘Het is niet altijd even makkelijk samenwerken tussen homo’s en lesbiennes’, weet An Lescrauwaet die bij de Holebifederatie de Belgian Lesbian & Gay Pride en de Lesbiennedag coör-dineert. ‘Binnen de Holebifederatie zijn de lesbiennes duidelijk ondervertegenwoordigd, ook aan de top. De homo’s wijzen hiervoor dikwijls met een beschuldigende vinger naar de lesbiennes, maar hun afwezigheid komt voornamelijk doordat lesbiennes zich in een gemengde Holebibeweging niet altijd thuis voelen.

‘Holebi’s zijn niet één pot nat. Ho-mo’s zijn en blijven mannen. Het zijn zelfs supermannen omdat ze weinig contact hebben met vrouwen. Sommige supermacho’s behandelen lesbiennes met een zeker dédain. Ze halen vooral de neus op voor lesbiennes die er nogal mannelijk uitzien.

‘Eigenlijk horen lesbiennes maar met één been in de Holebibeweging thuis. Met het andere been zitten ze in de vrouwenbeweging. Toch zijn ze ook hier soms het lelijke eendje. De vrouwenbeweging vertegenwoordigt veel te weinig de belangen van lesbische vrouwen. Nochtans hebben lesbiennes de vrouwenstrijd in het verleden serieuze impulsen gegeven.’

Marleen Teugels

Volgens de huidige wet mogen twee vrouwen of twee mannen niet samen een kind adopteren.