Het maken van robotfoto’s op basis van hypnose heeft al tot veel kritiek geleid.

Vorige week verspreidde de rijkswacht dertigduizend affiches met tien robotfoto’s van vermeende leden van de Bende van Nijvel. Dat initiatief gaf wat meer inhoud aan de enigmatische uitspraak van onderzoeksrechter Jean-Claude Lacroix op 31 januari, dat er binnenkort een ?doorbraak? in het onderzoek te verwachten was. Na de hoge verwachtingen die hij daarmee gewekt had, was de actie van vorige week voor veel experts een anticlimax. Niet alleen omdat serieus getwijfeld wordt aan de kansen van die robotfoto’s, ruim twaalf jaar na de feiten : als de daders nog leven, zien ze er nu veel ouder uit. Maar vooral omdat de robotfoto’s gedeeltelijk op grond van hypnosesessies zijn gemaakt.

De slachtoffers, die de gemaskerde overvallers meestal maar in een flits te zien kregen, werden nu in trance ondervraagd om zo ?vergeten herinneringen? weer op te delven. Dat gebeurde door neuropsychiater Vincent Martin, die al eerder aan de BOB hypnoselessen gaf, een man die zelfs onder hypnotiseurs erg omstreden is. Daarom wordt hij ook niet erkend door de Vlaamse Vereniging voor Hypnose. Psychiater Pieter Roosen : ?Hypnose kan hoogstens een hulpmiddel zijn om een geblokkeerd geheugen te activeren. Maar door die robotfoto’s krijgt het nu een absoluut waarheidsgehalte, en dat is gevaarlijk. In rechtszaken is hypnose erg controversieel. Alleen de Verenigde Staten hebben enige traditie terzake, maar daar stelt de American Medical Association strikte voorwaarden. En dan nog concluderen ze dat hypnose wel de hoeveelheid van herinneringen verhoogt, maar niet de nauwkeurigheid, en dat het onmogelijk is een onderscheid te maken tussen echt geheugenmateriaal en pseudo-herinneringen. Kortom, je krijgt wel meer gegevens, maar of ze altijd juist zijn, valt te betwijfelen.?

Dokter Roosen werd zelf meermaals door het gerecht ingeschakeld, maar zonder veel resultaat. ?En als er al een extra-informatie bovenkwam, had men die ook op andere manieren kunnen bekomen. Omdat voor deze robotfoto’s een tijdspanne van twaalf jaar verstreken is, waarin iemands herinneringen door allerlei parasieteffecten zijn bijgekleurd, lijkt de kans op succes nog kleiner. Een herinnering is immers geen statisch gegeven dat men uit een archief kan halen, maar een zeer actief proces dat voortdurend verandert.? Daarom zouden enkele robotfoto’s opvallend veel gelijken op vroegere (inmiddels vrijgesproken) verdachten à la Michel Cocu, die vaak in kranten en op televisie te zien waren. Omdat sommige tekeningen erg op elkaar gelijken, zouden de tien foto’s trouwens maar voor half zoveel personen staan. ?Gehypnotiseerde personen zijn ook zeer vatbaar voor suggestieve vragen. Om dat achteraf te controleren, moet elke sessie op video worden opgenomen. In gerechtelijke toepassingen is het ook absoluut noodzakelijk het door hypnose bekomen geheugenmateriaal te toetsen met externe middelen. Maar dat is in het geval van robotfoto’s van onbekenden natuurlijk moeilijk.?