Vanaf dit jaar wordt handel in bedreigde diersoorten als een ernstig misdrijf beschouwd, vergelijkbaar met mensen- en wapenhandel. De gevolgen van stroperij wegen zwaar op een ecosysteem. Herstel van getroffen gebieden is een moeizaam proces.
In Gent staan vier Vlamingen terecht voor roofvogelzwendel. De mannen zetten een systeem op poten om uit het nest gehaalde eieren van beschermde roofvogels uit te broeden, en de jonge vogels te verkopen met valse ringen en papieren. Ze kregen eieren van de zeldzaamste soorten in handen, zoals de lammergier en de keizerarend. Hun omzet zou bijna 1 miljoen euro hebben bedragen.
In de marge van het proces wordt gewezen op het schrijnend tekort aan interesse en middelen om de wanpraktijken aan te pakken. De weinige magistraten met ervaring in de materie ondervinden dat de Belgische justitie zich doorgaans niet bewust is van deze vorm van criminaliteit, en dat parketten processen-verbaal meestal verticaal klasseren. ‘Er is sprake van straffeloosheid op grote schaal’, zegt Geert Lejeune, directeur conservatie van WWF-België. ‘En dat voor een activiteit die verboden is door de internationale conventie voor bedreigde soorten CITES, die dertig jaar bestaat, en door Europese wetgeving.’
Sinds enkele maanden beweegt er van alles op het front van de strijd tegen handel in bedreigde diersoorten. Op 15 januari nam het Europees Parlement een resolutie aan waardoor de lidstaten een mandaat krijgen om politie en douane beter uit te rusten voor de strijd tegen in- en doorvoer van producten afkomstig van beschermde diersoorten, en om handelaren consequent zwaar te straffen.
Begin februari stond het WWF mee aan de wieg van een Wildlife Justice Commission, die in de buurt van het Internationaal Strafhof in Den Haag zal opereren, met een initieel budget van 14 miljoen euro dat grotendeels afkomstig is van de Nederlandse Postcodeloterij. De commissie zal bestaan uit een team van juristen en andere specialisten die de illegale smokkelnetwerken in kaart moeten brengen, en hun informatie moeten delen met aanklagers in vooral Azië en Afrika, waar de belangrijkste overtredingen gebeuren.
‘Reguliere beschermingsmaatregelen volstaan niet meer’, stelt Lejeune. ‘De stroperij is nu in handen van goed georganiseerde criminele bendes die er grof geld aan verdienen. Het oprollen van de criminele syndicaten is essentieel, maar het gaat niet snel genoeg, onder meer als gevolg van een lakse wetgeving en corruptie, maar ook door een gebrek aan capaciteit en middelen. Met de nieuwe commissie willen we daar gedeeltelijk aan tegemoetkomen.’
Waardevol ivoor
Op 13 februari lanceerde een wereldwijde coalitie van landen in Londen de notie dat handel in bedreigde diersoorten een ‘ernstig misdrijf’ is, waardoor ze bestreden kan worden met dezelfde middelen als die welke tegen illegale wapenhandel worden ingezet. Dat omhelst niet alleen het opdrijven van patrouilles in gebieden waarin dieren als olifanten en tijgers worden geviseerd, maar ook het aanpakken van de afzetmarkten. Overheden uit de hele wereld engageerden zich om het goede voorbeeld te geven. De Chinese overheid heeft beslist om geen haaievinnensoep meer aan haar ambtenaren aan te bieden – een belangrijke stap in het licht van de vaststelling dat een kwart van de haaien en roggen in de wereld met uitsterving bedreigd is.
‘We hopen dat het eindelijk gedaan zal zijn om handel in bedreigde dieren als een kwajongensstreek te beschouwen, en dat er vanaf nu stevig vervolgd zal worden’, zegt Lejeune. ‘De kwalificatie van ernstig misdrijf moet de druk op landen als China, Thailand en Vietnam verhogen, zodat ze eindelijk efficiënte maatregelen zullen nemen – een Thais minister verklaarde al dat er plannen zijn om alle verkoop van ivoor te bannen. Aan de aanbodzijde moet er in landen als Congo meer druk komen op autoriteiten om de hoge militairen aan de top van stropersnetwerken aan te pakken. De kans op bestraffing voor die mannen moet drastisch omhoog.’
De strijd wordt opgevoerd, omdat het duidelijk is dat handel in bedreigde diersoorten een belangrijke bron van inkomsten werd voor terroristen en andere criminele organisaties, die dikwijls ook betrokken zijn bij drugs- en mensenhandel. Zo zou de Somalische islamitische al-Shabaabmilitie, bekend van onder meer de dodelijke aanval op een winkelcentrum in de Keniaanse hoofdstad Nairobi, een belangrijk deel van haar inkomsten halen uit de handel in ivoor. Volgens sommige bronnen zou ze per maand drie ton ivoor uit Somalische havens richting Azië transporteren, goed voor een maandelijkse opbrengst van ongeveer 500.000 euro.
Ook de vreselijke Lords Resistance Army uit Uganda en de Janjaweed die lelijk huishielden in West-Sudan zouden inkomsten uit ivoorhandel hebben. De olifanten worden gestroopt in onder meer Congo en de Centraal-Afrikaanse Republiek, twee landen in moeilijkheden met beperkte middelen om de bescherming van zelfs hun uitzonderlijkste reservaten te garanderen. De laatste tijd zouden er elk jaar meer dan 30.000 Afrikaanse olifanten voor hun slagtanden gedood zijn – vorig jaar zouden het er meer dan 35.000 geweest zijn. Dat zijn hallucinante cijfers. Vooral bosolifanten worden getroffen, omdat ze waardevoller ivoor leveren dan olifanten uit savannes.
‘Ten tijde van Stanley leefden er naar schatting een miljoen olifanten in Congo, vandaag amper tienduizend’, stelt Lejeune. ‘Maar dat is nog altijd genoeg om de populatie de kans te geven te herstellen. Voor een aantal soorten wordt het echter wel dringend. Bescherming kost natuurlijk handenvol geld, maar veel mensen vergeten rekening te houden met de mogelijke opbrengsten van natuurbeheer. De bescherming van het Virunga Nationaal Park met zijn gorilla’s in Oost-Congo kost 6 miljoen euro per jaar, maar het gorillatoerisme in Rwanda levert ongeveer 25 miljoen aan directe inkomsten op.’
Wetenschappers en natuurbeschermers werken naarstig aan nieuwe methodes om de strijd tegen stropers op te voeren. Er wordt gebruikgemaakt van drones om dieren te volgen en stropers op te sporen. Individuele dieren worden gemerkt met een kleine zender die signalen naar de drones stuurt wanneer ze in hun buurt komen, wat het volgen van hun verplaatsingen vergemakkelijkt. De Ugandese autoriteiten maken niet alleen lijsten van homoseksuelen, maar ook van stropers en handelaren in illegale dierproducten. In Indonesië worden er sinds kort straffen uitgesproken, weliswaar vooralsnog vrij bescheiden, tegen betrapte smokkelaars van tijger- en beerderivaten. Er is zelfs al een fatwa tegen de handel in bedreigde diersoorten. Alle middelen zijn goed om het tij te doen keren.
Een statussymbool
Sommige analisten menen dat natuurbeschermingsorganisaties met de zware aanpak van stroperij dezelfde fout maken als de strijders tegen drugs, namelijk dat ze te veel focussen op de aanbieders en te weinig op de afnemers. Het moeilijker maken van de stroperij drijft de handel steeds meer in handen van goed georganiseerde bendes. Maar zonder vraag naar ivoor in Azië heeft de stroperij van olifanten in Afrika weinig zin. Helaas stimuleert het groeiende welzijn in grote delen van Azië de handel – voor de middenklasse zijn ivoren beeldjes een statussymbool. Er zijn dus sterke signalen nodig om de markt aan banden te leggen.
Een mediagenieke aanpak is de publieke vernietiging van ivoor. België zal op 9 april een halve ton geconfisqueerd ivoor vernietigen. Vorige herfst vernietigden de Verenigde Staten 6 ton illegaal ivoor. Belangrijk is dat begin dit jaar in China meer dan 6 ton in beslag genomen ivoor vernietigd werd – een sterk signaal voor de lokale markt dat de praktijk geviseerd wordt. De Chinese media krijgen aandacht voor de problematiek, en spreken voor het eerst over ‘bloedivoor’ dat terroristische organisaties aan inkomsten helpt.
Ook neushoornhoorn blijft gegeerd in Azië. Vroeger werd gemalen hoorn als een potentieversterkend middel gezien, maar na de opkomst van Viagra viel die optie weg. Jammer genoeg wordt de mensen nu wijsgemaakt dat hoornpoeder uitermate gezond is, een wondermiddel, waardoor het op grote schaal in allerlei drankjes terechtkomt. De jacht op neushoorns zit sinds enkele jaren weer in de lift. Vorig jaar werden er in het belangrijkste neushoornland ter wereld, Zuid-Afrika, meer dan duizend neushoorns gestroopt – het hoogste aantal ooit. Het verdwijnen van grote grazers als neushoorns en olifanten heeft een enorme invloed op hun leefmilieu.
Gelukkig zijn er aan de andere kant van het spectrum ook mensen die grote inspanningen leveren om dieren voor uitsterven te behoeden. Voor steeds meer soorten en gebieden is het enige haalbare alternatief voor stroperij toerisme, dat inkomsten oplevert. Tijgers en leeuwen blijven toeristische attracties. Toch is slechts vijftien procent van hun populatie beschermd door inkomsten uit toerisme. Voor de meeste bedreigde soorten is het nog een stuk minder. En ook toerisme kan voor overlast zorgen. Op sommige plaatsen in India worden tijgers nachtdieren om aan de vele toeristenbusjes overdag te ontsnappen.
Er komt ook aandacht voor een nieuw concept in het actieve natuurbeheer: rewilding of ‘herwilderen’. Dat betekent niet langer alleen grote gebieden de kans geven hun gang te gaan zonder al te veel interferentie van de mens, maar in bepaalde gevallen ook dat wij een handje helpen, onder meer door het introduceren van grote grazers en roofdieren die op veel plaatsen verdwenen zijn. Voorbeelden in Europa zijn de Nederlandse Oostvaardersplassen, waar wilde paarden en runderen zijn geïntroduceerd, of de oerbossen op de grens tussen Polen en Rusland waar de in de natuur uitgestorven wisent een nieuwe kans krijgt. In het proefproject Rewilding Europe, dat 3 miljoen euro startkapitaal van de Nederlandse Postcodeloterij kreeg, zijn tien gebieden voor ‘herwildering’ geselecteerd, bijna allemaal grensgebieden tussen landen.
Sommigen willen heel ver gaan. In Rusland zijn er projecten om de oorspronkelijke toendrafauna van muskusossen en paarden niet alleen te herstellen, maar ook aan te vullen met hedendaagse varianten van de oorspronkelijke roofdieren, zoals leeuwen en jachtluipaarden. Er zijn activisten die menen dat de grote Amerikaanse vlakten op zijn minst gedeeltelijk geherkoloniseerd kunnen worden met olifanten, kamelen en leeuwen, als vervangers van de dieren die er ooit leefden. Een plan dat – voorspelbaar – op weerstand stuit, onder meer omdat ecologen zich afvragen of de plaatselijke omstandigheden niet zo erg veranderd zijn dat die soorten er geen kans meer hebben, tenzij ze door de mens worden geholpen.
‘Rewilding is een prachtig idee om het concept van grote ongerepte natuurgebieden in de aandacht te brengen’, zegt Geert Lejeune van WWF. ‘Ik zie het voorlopig vooral als een project om natuurlijke processen op grote schaal hun gang te laten gaan. De agenda is wel gekaapt door mensen die geloven dat het mogelijk is om ecosystemen opnieuw te koloniseren met grote grazers en roofdieren, wat haaks staat op het oorspronkelijke idee van non-interventie. Voor België is het debat niet aan de orde, omdat we hier niet meer de grote schaal hebben die nodig is voor een succesvolle rewilding.’
Zelfs de kleinste verandering in ons land zorgt voor commotie. De provincie Antwerpen moest in het Viersels Gebroekt een beverdam afbreken, omdat er wateroverlast dreigde voor enkele landbouwers. De bever is ons land weer aan het veroveren, nadat enige tijd geleden een kleine populatie werd uitgezet. Zelfs in het natuurminnende Engeland wordt er geageerd tegen het uitzetten van bevers. Rewilding lijkt niet overal een even haalbare kaart.
DOOR DIRK DRAULANS
De Chinese overheid heeft beslist om geen haaievinnensoep meer aan haar ambtenaren aan te bieden.
De Somalische al-Shabaabmilitie zou elke maand 500.000 euro verdienen aan de handel in ivoor.
