President Barack Obama stelt zijn strafexpeditie tegen het Syrische regime met een week uit. Hij hoopt op steun van het Congres en een bocht van Poetin op de G20 eind deze week. Obama’s zwaarste gok tot nog toe, met niets minder dan de geloofwaardigheid van de VS als inzet.
‘Barack Obama is een president die doet wat hij zegt.’ John Kerry, Obama’s minister van Buitenlandse Zaken, had het vrijdag in een uitgekiende en emotionele speech nog zo hard benadrukt. Obama was vastbesloten om de Rode Lijn te laten respecteren die hij een jaar geleden had getrokken voor de Syrische president Bashar al-Assad. De VS zeggen zeker te weten dat Assad die lijn op 21 augustus overschreed met een aanval met het giftige zenuwgas sarin die aan 1429 mensen het leven heeft gekost. Damascus zette zich zaterdagavond zelfs al schrap voor de Amerikaanse Tomahawkraketten, maar die kwamen niet. Na een bezinningswandeling met stafchef Dennis McDonough besloot Obama toch nog een nieuwe bocht te nemen. ‘Ik zal eerst aan de vertegenwoordigers van het Amerikaanse volk in het Congres de toestemming vragen om geweld te gebruiken tegen het Syrische regime’, verblufte hij de verzamelde wereldpers in de Rozentuin van het Witte Huis. Op z’n vroegst op 9 september kan het Congres daarover stemmen. Veel raadgevers hebben Obama deze stap terug nochtans afgeraden. Wettelijk gezien heeft de president de toestemming van het parlement niet nodig voor een militaire interventie, en de uitkomst van het parlementaire debat in een over de partijgrenzen heen verdeeld Amerika is hoogst onzeker. Volgens TheNew York Times wordt het zelfs in de door de Democraten gedomineerde Senaat kantje boord, omdat ook daar veel vooraanstaande partijgenoten van Obama erg wantrouwig staan tegenover inmenging in het Syrische wespennest. Laat staan dat Obama op mededogen zou kunnen rekenen van de Republikeinse meerderheid in het Huis van Afgevaardigden, die hem al bij ongeveer elke beslissing het leven zuur heeft proberen te maken.
Toch snapt Anthony Dworkin, expert internationaal recht van de denktank European Council on Foreign Relations (ECFR), waarom Obama deze bocht neemt. ‘Het geeft aan dat Obama voelde dat hij te kwetsbaar zou zijn bij een aanval op Syrië. Hij verloor zijn belangrijkste bondgenoot Groot-Brittannië nadat het Britse Lagerhuis op donderdag deelname aan een interventie had afgewezen. Bovendien bepleitten de VN uitstel en is ook het Amerikaanse publiek massaal tegen zo’n militaire actie. Daardoor stond Obama aan het eind van een intense week helemaal alleen. Het Witte Huis had erg snel willen gaan met de interventie, maar vond nergens steun en verloor volledig het momentum. Dat bracht Obama aan het twijfelen – en een twijfelaar is hij altijd geweest. Steun van het Congres zoeken is ook een risico, maar één dat Obama blijkbaar kleiner inschat dan een unilaterale aanval. Als het hem lukt, zal het hem sterker maken. Maar voor het internationale recht maakt steun van het Congres niets uit. Op een resolutie van de VN-Veiligheidsraad rekent de president duidelijk niet meer, wegens een gegarandeerd veto van Rusland. Daarmee wil hij geen tijd verliezen, en met Irak en Kosovo zijn er eerder al operaties geweest buiten de VN om. Die steun van de VN-Veiligheidsraad vinden ze in Europa trouwens belangrijker dan in de VS.’
Spannende G20
Ook professor Internationale Betrekkingen Rik Coolsaet (UGent) vindt het een bijzonder riskante keuze van Obama. ‘Hij probeert nu zowel internationaal als nationaal de steun te verbreden, maar als dat niet lukt, gaat hij echt compleet af. En hij niet alleen, ook de Verenigde Staten verliezen dan voor jaren invloed en macht in de wereld. Ook als het Congres niet instemt, kan hij ermee doorgaan. Dan riskeert Obama een aanval met weinig impact op het terrein, maar met grote gevolgen in de regio. Eigenlijk heeft hij gekozen om de catch 22 waarin hij zichzelf gemanoeuvreerd had, met tien dagen te verlengen. Tenzij er alsnog een mirakel komt.’
Dat mirakel zou dan moeten komen van de Russische president Vladimir Poetin, de sterkste bondgenoot van Assad. Poetin ontvangt donderdag en vrijdag de wereldleiders op de G20 in Sint-Petersburg. In zijn reactie op de bocht van Obama veroordeelde hij het gebrek aan bewijzen die de VS hebben voor de verantwoordelijkheid van Assad. De vier pagina’s samenvatting van het rapport van de inlichtingendiensten over de vermeende aanval met het zenuwgas sarin op twaalf buitenwijken van Damascus konden ook vele Britse en Amerikaanse parlementsleden niet overtuigen, hoe stellig Kerry ook beweerde dat de VS heel zeker zijn van hun zaak.
‘De VS en de Britten betalen de prijs voor de dubieuze bewijzen die de invasie van Irak in 2003 moesten rechtvaardigen’, zegt Coolsaet. ‘Maar de VS hebben vast meer bewijsmateriaal dan we nu al gezien hebben. Het zou gaan om satellietbeelden van de lancering van de chemische wapens vanuit gebieden die het regime controleert. En onderschepte telefoons van Assad naar zijn commandanten die de inzet van de chemische wapens bevestigen. Dat is delicaat materiaal van de inlichtingendiensten, dat je niet zomaar online zet. Dat laten ze vast wel discreet zien aan het Congres. En op het juiste moment ook aan de Russen, want er zijn duidelijk drukke gesprekken gaande met Moskou. Opvallend ook dat Poetin in zijn reactie wel streng is voor de VS, maar de deur niet helemaal sluit. Ik kijk uit naar de G20. Een mirakel te elfder ure zou ik niet helemaal uitsluiten.’
Doos van Pandora
Opmerkelijk is ook dat veel Congresleden in beide partijen betwijfelen of de aanval wel zinvol is. Obama wil een beperkte militaire actie, zonder grondtroepen. Een invasie met het oog op een regimewissel, zoals in Irak of Afghanistan, mag het in geen geval worden. Velen vrezen dat zo’n beperkte aanval op een wespennest als Syrië een kettingreactie kan veroorzaken in de regio. Paul Salem, directeur van het Carnegie Middle East Center, vertelt vanuit Beirut waarom hij dat níét ziet gebeuren. ‘De gevolgen voor de regio zouden niet zo dramatisch zijn. Het is duidelijk dat de VS de machtsbalans in Syrië niet willen proberen te veranderen, maar wel een antwoord willen geven op een chemische aanval waarvan zij denken dat Assad erachter zit. Ze willen hem waarschuwen dat hij daarmee moet ophouden. Ongetwijfeld zou Assad verbaal furieus reageren na de aanval. Hij zou vast spreken van een Amerikaans en een westers complot tegen het Syrische regime, enzovoort. Maar ik geloof niet dat hij militair zal reageren en dat het hele conflict dan over de regio zou escaleren. Want wat kan Assad doen? Israël aanvallen? Dat land heeft de militaire kracht om heel hard terug te slaan, en dat risico wil Syrië niet lopen. Tegen de VS reageren is haast onmogelijk, en bovendien hoopt Assad dat de Amerikanen zo snel mogelijk weer vertrekken uit de Middellandse Zee.’
Professor Coolsaet vreest dat Obama na een aanval niet zomaar weer weg zal raken. ‘Wat als Assad nog een chemische aanval uitvoert? Dan is de rode lijn van Obama weer overschreden, en moet hij nog eens reageren. En het kan altijd dat Assad zich wreekt op een van de Amerikaanse bondgenoten, zoals Israël, Turkije of Jordanië. Dan zit Obama pas echt in de penarie. Hij heeft geen enkele garantie dat die aanval beperkt kan blijven.’
Sommige optimisten hopen dat gerichte bombardementen de aanzet kunnen zijn om het diplomatieke spoor te activeren. Maar volgens Paul Salem zijn de strijdende partijen in Syrië niet rijp voor vrede. ‘VN-gezant Lahkdar Brahimi kan misschien wel in de herfst of de winter een grote Syrië-conferentie opzetten, die oplossingen zoekt voor de humanitaire problemen en ervoor zorgt dat de internationale partners met elkaar blijven praten. Maar voor een echte vredesconferentie die voor een machtsdeling zorgt, is het te vroeg. Omdat de oppositie verdeeld is, en wordt gedomineerd door jihadisten. De VS willen Assad momenteel helemaal niet uitschakelen, want als het regime nu valt, versterkt dat radicalen zoals Al-Qaeda en Al-Nusra. Dat willen Washington en hun bondgenoten in de regio helemaal niet.’
Ook Coolsaet gelooft niet in een conferentie die voor een vredesakkoord zorgt. ‘Er zijn uiteindelijk maar twee mogelijkheden om een burgeroorlog te beëindigen. Of je valt binnen met een internationale coalitie en maakt er een einde aan, maar dat willen de VS niet. Of je wacht tot de strijdende partijen moegestreden zijn, en hun internationale bondgenoten beseffen dat ze beter om de tafel kunnen gaan zitten. Zover zijn ze in Syrië nog lang niet, en Obama’s raketaanval zou daar geen verschil in maken. Ik verwacht een lange burgeroorlog, zoals die in Libanon, die vijftien jaar heeft geduurd. Dat is een wrange voorspelling, maar een realistische.’
DOOR THOMAS VERBEKE
