De bagagebehandelaars op de luchthaven van Zaventem staakten vorige week bijna drie dagen en stuurden talloze vakantieplannen in de war. Alle clichés over stakingsrecht en minimale dienstverlening werden opnieuw geventileerd, maar het noodzakelijke debat blijft uit.
Hoe heilig is het stakingsrecht? Vorige week brak een wilde staking uit bij de bagagebehandelaars Aviapartner en Flightcare bij Brussels Airport en 40.000 mensen zagen hun vakantieplannen in duigen vallen. Natuurlijk laaide het oude debat weer op: wanneer kan er personeel opgevorderd worden bij een sociaal conflict? Daarbij kwamen alle clichés opnieuw naar boven, want de onverzettelijke posities zijn allang ingenomen: werkgevers en liberalen schreeuwen om een minimale dienstverlening. Socialisten en vakbonden willen daar niet van weten, want het stakingsrecht is voor hen een grondrecht.
In het regeerakkoord van de regering-Leterme staat er over minimale dienstverlening: ‘Met de vakbonden van het overheidspersoneel zal de regering het overleg voortzetten over een afsprakenkader voor de continuïteit van de dienstverlening. De regering wenst dat dit overleg wordt afgerond voor het einde van de zomer.’ Daar kwam dus niets van terecht, want de PS en ook de CD&V voelen de hete adem van hun vakbondsachterban in de nek en zien dan ook niet veel in de beknotting van het stakingsrecht.
Het regeerakkoord heeft het over ‘overheidspersoneel’, zoals bij de NMBS. Naar aanleiding van de staking bij Aviapartner en Flightcare gaan stemmen op om de minimale dienstverlening ook voor sommige privébedrijven in te voeren. Professor arbeidsrecht Marc De Vos (UGent) zegt dat dit nu in principe al kan: ‘In de publieke sector kan de overheid stakers opvorderen voor gezondheidsdiensten, waterbevoorrading, elektriciteitsbedeling of politiediensten. Maar sinds 1948 is er zelfs voor de privésector een wetgeving die “prestaties van algemeen belang” wil garanderen tijdens stakingen. De sociale partners moeten die prestaties bepalen.’
Voor luchthavens of mobiliteit in ruimere zin is er vandaag niets geregeld. De Vos: ‘Mobiliteit is vandaag nochtans uiterst belangrijk. Een debat of het openbaar vervoer bijvoorbeeld tot het “algemeen belang” behoort, gevoerd zou moeten worden. Het is aan de sociale partners om een akkoord te vinden over de modaliteiten van de minimale dienstverlening. Het kan gaan om enkele uren of om een continue dienstverlening. Een sereen debat is dringend nodig, maar dat blijkt onmogelijk.’
Het gevolg is dat de slachtoffers van een staking naar een rechtbank trekken, om schadevergoedingen te eisen. Zo ook na de staking bij Aviapartner en Flightcare. Het is maar de vraag van wie die schadevergoeding moet komen. De vakbonden hebben geen rechtspersoonlijkheid; daarom worden soms individuele vakbondsvertegenwoordigers gedagvaard. En soms ook de werkgever, maar dan moet bewezen worden dat die mee aan de basis ligt van de staking. Veel rechterlijke uitspraken over het stakingsrecht zijn er nog niet, en het is dan ook onduidelijk welke richting zo’n vonnis zou uitgaan.
De Vos: ‘Omdat er geen debat komt over het stakingsrecht, dreigt er een sluipende juridisering. Dan is het een rechter die gaat bepalen wat kan en wat niet kan, en dreigt het stakingsrecht heel onzeker te worden. Bovendien heeft het Europees Hof van Justitie in een recent arrest strenge voorwaarden opgelegd aan elke stakingsactie met een mogelijke impact op het vrije verkeer binnen de Europese markt. Als het vrije verkeer, voor wie dan ook, beperkt of bedreigd wordt, is staking maar veroorloofd onder strikte voorwaarden. Eerst moeten minder ingrijpende actievormen uitgeput worden, en de staking zelf moet strikt in verhouding zijn met het nagestreefde belang. Ik weet niet of we die richting uit willen. Daarom pleit ik voor een beheerst debat over de grenzen van het stakingsrecht.’
In Spanje, Denemarken, Portugal, Griekenland en Frankrijk, bijvoorbeeld, bestaat een minimale dienstverlening bij sociale conflicten in openbare diensten. Expliciete regelingen voor luchthavens bestaan alleen in Italië en Griekenland.
Ewald Pironet
